ارۋ قالا استاناعا قاراپ بوي تۇزەپ كەلە جاتقان شاھاردىڭ ءبىرى – قىزىلوردا قالاسى. ۇلى وزەننىڭ وڭ جاعاسىندا كوركەيگەن قالا ەندى سول جاعالاۋ بويىنشا دامۋدا. قايتا جاڭعىرىپ، كوپتەپ سالىنعان كوپقاباتتى ۇيلەر كوزدىڭ جاۋىن الادى. بۇل تۋرالى قامشى پورتالى ايقىن-اقپاراتقا سىلتەمە جاساي وتىرىپ حابارلايدى.

قالانىڭ كوركەيتۋ- كوگالداندىرۋ جۇمىستارى دا ءىستىڭ ءبىر جۇيەگە تۇسكەنىن بايقاتادى. ورتالىق كوشەلەردەگى گۇلزارلار مەن سىر تالىنىڭ سانىن كوبەيتۋ شارالارى دا قولعا الىنعان.

ەلباسىمىز ن.نازاربايەۆ­تىڭ وڭىرگە كەلگەن ءبىر ساپارىندا «سىر – الاشتىڭ اناسى» دەپ ايماقتاعى تىڭ باستامالار، ىرگەلى ىستەر مەن جۇيەلى جۇمىستارعا وڭ باعا بەرگەن ەدى. وبلىسقا، ونىڭ ىشىندە قىزىلوردا قالاسىنىڭ دامۋىن ودان ءارى وركەندەتە بەرۋىنە نيەت ءبىلدىردى. ەل الدىندا پرەزيدەنت قىزىلوردانىڭ بۇ­رىنعى جاعدايى مەن قازىرگىسىن سالىستىرىپ، ەل ءومىرىنىڭ وزگەر­گەنىن ايرىقشا اتاعان ەدى. وسىلاي سىر بويى حالىقتارىنىڭ قاجىر-قايراتى مەن ەرەن ەڭبەگى، ەل ەكونوميكاسىن دامىتۋعا قوسقان ۇلەسى ەلباسى تاراپىنان قولداۋ تاپتى. ماقساتى ايقىندالىپ، مىندەتتەر مەجەلەندى. ەل مەن ەل­باسى بولىپ ەگىز ورىلەتىن ەگە­مەندىك شەجىرەسىندە پرەزي­دەنتتىڭ سىر وڭىرىنە قاتىستى ەرەكشە قامقورلىعى كورىنىس بەرەدى. بۇگىندە قىزىلوردالىقتاردىڭ ەل الدىنداعى ەڭبەگى ماقتانىشقا اينالعان. قالانىڭ كوركىن ءساۋ­لەت­تەندىرىپ تۇرعان، بۇگىندە بوي كوتەرگەن تاريحي-مادەني ەسكەرت­كىشتەر مەن قالاداعى گۇلزارلار مەن ساياباقتار قالانىڭ اجارىنا بۇرىنعىدان دا ەرەكشە ءسان بەرىپ تۇر. داريا بويىن جاعالاي قو­نىستانعان ءدۇيىم ەلدىڭ قاسيەتتى سىر – اناعا ۇلىق قۇرمەتىنىڭ بەلگىسى – «سىر – انا» كەشەنى.
«سىر ەلى – جىردىڭ ەلى» دەسەك، ءسوز مارجانىن تەرگەن سىر ءسۇ­لەيلەرى – ۇلتتىق مادەني مۇرا­مىزدىڭ فيلوسوفيالىق فەنومە­ءنى بالقى بازار، تۇرماعانبەت، نۇرتۋعان مەن نارتاي سىندى ونەر تارلاندارى اتانعان بابالا­رى­مىزعا ارناپ «سىر سۇلەيلەرى» اللەياسى سالىندى. «سىر ەلى» – بە­رەكە-بىرلىگى بۇزىلماعان جۇرتتىڭ ورداسى. الاشتىڭ اقمەشىتى سىر­دىڭ باس قالاسىنىڭ الدىندا اتقارىلار بيىك مىندەتتەر تۇر. 

ەلباسىمىز ن.نازاربايەۆ ايتقانداي: «قازاقتىڭ ماڭگىلىك عۇمىرى ۇرپاقتىڭ ماڭگىلىك بو­لاشاعىن باياندى ەتۋگە ارنالدى. ەندىگى قازاق ەلىنىڭ ۇلتتىق يدەياسى – ماڭگىلىك ەل قازاقتىڭ  ماڭگىلىك ەل بولۋىن جۇزەگە اسىرۋ جولىندا ايانباي ەڭبەك ەتۋ – ءاربىر قىزىلوردالىقتاردىڭ مىندەتى. قيىن كەزەڭدە ەلوردا بولعان قالامىز بۇگىندە الىپ شاھاردىڭ بىرىنە اينالدى. كەيىنگى ۇرپاق «مەنىڭ وتانىم – قازاقستان»، «قىزىلوردا – مەنىڭ قالام، مەنىڭ وسىپ-ونگەن جەرىم» دەپ سۇيسىنە الادى. 
ەكى عاسىرعا جۋىق تاريحى بار قىزىلوردا قالاسى بۇگىنگى كۇنى حالىقتىڭ اينىماس بىرلىگىنىڭ، تىنىمدى تىرلىگىنىڭ ارقاسىندا ەكونوميكاسى قارىشتاپ دامىعان، الەۋەتى ارتقان قالالاردىڭ بىرىنە اينالىپ، بۇگىنگى زامانعا ساي كەلبەتكە يە بولۋدا.
العاش رەت قىزىلوردا دا بيۋدجەت 37 ملرد تەڭگەگە جەتتى. قالا تىرشىلىگىن جاقسارتۋدىڭ ەڭ باستى تەتىگى – حالىقتى باسپانامەن قامتۋ. ايماق باسشىسى قىرىمبەك ەلەۋ ۇلىنىڭ تىكەلەي قولداۋى­مەن جىل سوڭىنا دەيىن 2 مىڭ 406 وتبا­سى باسپانامەن قامتىلادى. قالا­مىزدا بىلتىرعى جىلمەن سالىس­تىرعاندا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى 8 ەسەگە ارتتى. 2011 – 2014 جىلدار ارالىعىندا، 85 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى سالىنسا، بۇل كورسەتكىش بيىلدىڭ وزىندە 188 مىڭ شارشى مەتردى قۇرادى. قالادا، الەۋمەتىك نىساندار قۇرىلىسى دا قارقىندى جۇرگى­زىلۋدە. بيىلعى جاڭا وقۋ جىلىن­دا 900 ورىندىق ەكى مەكتەپ پايدالانۋعا بەرىلىپ، ەلباسى ن.نازار­­بايەۆتىڭ باستاماسىمەن جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان «نۇرلى جول» باعدارلاماسى اياسىندا قالادا 280 ورىندىق جاڭا بالا­باقشا، 300 ورىندىق مەكتەپ جانە قۇنى 6 ملرد تەڭگە بولاتىن 200 ورىندىق وبلىستىق بالالار اۋ­رۋحاناسىنىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە.
قالانىڭ ينجەنەرلىك كوم­مۋنيكاسيالىق ينفراقۇرىلى­مىن دامىتۋعا 9 ملرد تەڭگە ءبو­ءلىنىپ، ناقتى جوبالار جۇزەگە اسۋدا. قالا حالقىن ساپالى اۋىز­سۋمەن قامتاماسىز ەتۋدە 22 شا­قىرىم اۋىزسۋ جۇيەلەرى قايتا جاڭعىرتىلىپ، 57 دانا كەشەندى سۋ ۇڭعىمالارى بۇرعىلانۋدا.ناتيجەسىندە، جىل اياعىنا دەيىن قالا حالقى تولىق تازا سۋمەن قامتىلادى.
جول-كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋعا سوڭعى 3 جىلدا 12 ملرد تەڭگە قارجى ءبولىنىپ، 300 شاقى­رىمعا جۋىق كوشە ورتاشا جانە كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتتى.
قالاعا قاراستى ەلدى مەكەن­دەردى گازداندىرۋ ماقساتىندا قىزىل­جارما اۋىلدىق وكرۋگى مەن تاس­بوگەت كەنتىن جابدىقتاۋعا رەس­پۋبليكالىق بيۋدجەتتەن 806 ملن تەڭگە ءبولىنىپ گاز قۇبىرلارىن تارتۋ جۇمىستارى تولىق اياقتالدى.
قىزىلوردا قالاسى كەلەشەكتە سىرداريا وزەنىنىڭ سول جاعالا­ۋىندا داميتىن بولادى. بۇگىندە بۇل جۇمىستار باستالىپ كەتتى. قازىرگى تاڭدا مۇراتبايەۆ كوشە­سىنەن سىرداريا وزەنىنىڭ ەكى جاعالاۋىن بايلانىستىراتىن قۇنى 6 ملرد تەڭگەگە اۆتومابيل كوپىرىنىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە.
وبلىس اكىمى قىرىمبەك ەلەۋ ۇلىنىڭ تىكەلەي قولداۋى­-مەن «ازيا دامۋ بانكى» ارقىلى سول جاعالاۋدىڭ ينجەنەرلىك كوم­مۋنيكاسيالىق ينفرا­قۇرى­لىمىن جۇرگىزۋگە 174 ملرد تەڭگە قارجى تارتۋ جوسپارلانۋدا. بو­لاشاقتا سول جاعالاۋدا 90 مىڭ حالىق تۇراتىن جاڭا قالا بوي كوتەرەدى.
بەرەكە-بىرلىگى بۇزىلماعان ۇلى دوستىقتىڭ ورداسى، الاشتىڭ اقمەشىتى اتانعان – قىزىلوردا قالاسى كۇنىن اتاپ وتۋدەگى باستى ماقسات – جىل كولەمىندە ءوڭى­ءرىمىزدىڭ دامۋىنا سۇبەلى ۇلەس قوسىپ، ايانباي ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن شارۋالاردىڭ، ەڭبەك ادامىنىڭ كەلبەتىن، جارقىن بەينەسىن پاش ەتۋ. 
قالا كۇنىن اتاپ ءوتۋ «شۇبات-قىمىز» فەستيۆالىنەن باستاۋ الىپ، شاھار كولەمىندە ءتۇرلى باعىتتاعى مادەني-كوپشىلىك شارالارعا ۇلاستى. ۇلى دالا ەلىنىڭ برەندى بولعان «شۇبات-قىمىز» قالا تۇرعىندارىنا تەگىن ۇسىنىلىپ، «اق مول بولسىن!» دەگەن قازاقى سالتىمىز ۇلىق­تالدى. مەرەكەگە تارتۋ رەتىندە وبلىس اۋداندارىنىڭ جارمەڭ­كەلەرى مەن قالانىڭ ءار مولتەك اۋداندارىندا كونسەرتتىك باع­دارلامالار ۇسىنىلدى. بۇگىنگى ويىنشىقتار شەرۋى مەن «قاۋىن-قاربىز» فەستيۆالى دە كوپشىلىك كوڭىلىنەن شىعا ءبىلدى.
قىزىلوردا قالاسىنىڭ كۇنى بۇرىنعىدان دا مازمۇنى بولەك بولدى. تاريحى مەن ساۋلەتتى ەس­كەرتكىشتەرىمەن ەرەكشە قىزى­لوردا كۇنى قازاق حاندى­عىنىڭ 550 جىلدىعىمەن قاتار كەلدى.
مەرەكەنىڭ باستى كونسەپ­سياسى مادەني-رۋحاني قۇندى­لىقتاردى ارداقتاۋعا، قالانىڭ الەۋمەتتىك-مادەني دامۋىنداعى ءاربىر تۇرعىننىڭ قالاعا دەگەن قامقورلىعى مەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋعا، قىزىلوردا قالاسىن ۇزدىك قالالار قاتارىنا قوسىلۋعا باعىتتالدى.
– قازاقتىڭ ۇلتتىق سۋسىنى – شۇبات پەن قىمىز. ءتورت تۇلىكتىڭ ءبىرى قامبار اتا سۋسىنى سان ءتۇرلى سىرقاتقا ەم. قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارعا سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋدى ۇلگى ەتىپ، زيان­دى ارە­كەتتەردەن اۋلاق بولۋ ماقسا­تىندا قالا كۇنى مەرەكەسىن اتاپ وتكەن ورىندى. سوندىقتان مەرە­كە مەرە­كەگە ۇلاسسىن، – دەگەن وبلىس اكىمى قىرىمبەك كوشەربايەۆ جەر­گى­لىكتى كاسىپكەرلەرگە ەگىن شارۋا­شىلىعىن جانداندىرۋعا كەڭەس بەردى.
فەستيۆالعا جەتى اۋدان مەن قالادان 2000 ليتر شۇبات، 1500 ليتر قىمىز، ءسۇت ونىمدەرى قۇرت، ىرىمشىك، سۇزبە، ءسۇت، ايران اكەلىندى. ايماقتا كاسىبىن دوڭگەلەتىپ جاتقاندار كوپ. سولاردىڭ ءبىرى – «شايۇزاق» شارۋا قوجالىعى. بۇل قوجالىقتىڭ مەنشىگىندە 206 باس تۇيە بار. ونىڭ 116-سى اسىلتۇ­قىمدى. 2013 جىلى «سىباعا» باع­دار­لاماسى ارقىلى ءورىسىن كە­ڭەيتىپ، ءونىم ءتۇرىن تولىقتىردى. بۇگىندە جاز مەرزىمىندە 100 ليتر شۇبات وندىرسە، قازىرگى ماۋسىمدا 60 ليتر شۇبات اشىتىپ، حالىققا جەتكىزۋدە. فەستيۆالعا 100 ليتر ايران جانە ءتۇرلى ۇلتتىق تاعامدار اكەپ حالىققا تەگىن تاراتتى. 100 باس جىلقىسى بار. 
ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «ىرىس – ىنتىماققا جولىعادى، داۋلەت-بىرلىكپەن تولىعادى» دەي كەلە، قايماعى بۇ­زىل­ماعان قازاق ەلىنىڭ قارىشتاپ دامۋى – ەلدىڭ تىنىشتىعىندا، داۋلەتى مەن ىنتىماعىندا دەپ اتاپ كورسەتكەن بولاتىن. دەمەك، «الاش­تىڭ اناسى» اتانىپ، ەلبا­سى ايتقانداي، ۇلى دالا ەلىنىڭ ءداستۇرىن دارىپتەگەن سىر قالا­سىنىڭ تويى جينالعان جۇرتتى تاڭعالدىرعانداي دارەجەدە، تاماشا ءوتتى. 

"قامشى "سىلتەيدى