وبلىستىڭ اگروونەركاسىپ كەشەنىنىڭ دامۋى قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋ جونىندەگى 2013-2020 جىلدارعا ارنالعان «اگروبيزنەس-2020» باعدارلاماسى اياسىندا جۇزەگە اسىرىلۋدا. بۇل تۋرالى قامشى پورتالى ايقىنعا سىلتەمە جاساي وتىرىپ حابارلايدى.

اعىمداعى جىلى باعدارلاما اياسىندا سالانى قولداۋعا 8،4 ملرد تەڭگە ءبولىنىپ، ەسەپتە كەزەڭدە بولىنگەن قارجىنىڭ 5،0 ملرد تەڭگەسى يگەرىلدى.
باعدارلاماعا سايكەس جاسالعان جوسپار ارقىلى مەملەكەتتەن بەرىلىپ وتىرعان مۇمكىندىكتەردى بارىنشا ءتيىمدى پايدالانىپ، وبلىستىڭ اگروونەركاسىپ كەشەنىن ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن «قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋ» جول كارتاسى قابىلداندى. جول كارتاسىنا سايكەس وبلىستىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىن دامىتۋدىڭ باسىم باعىتتارى ايقىندالىپ، 2020 جىلعا دەيىنگى دامۋ كورسەتكىشتەرى بەلگىلەندى. مىنە وسى ورايدا، قىزىلوردا وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارما باسشىسى باقىت جاحانوۆپەن ءتىلشىمىز تىلدەسكەن ەدى.

– باكە، ەلدىڭ ەكونوميكالىق جاعدايى الەم نارىعىنداعى جەلدىڭ قاي باعىتتان سوققانىنا قاراي قۇبىلاتىندىعىن ەسكەرسەك، ءقازىر قام-قارەكەتسىز وتىرۋعا بولمايدى. تىعىرىقتان توسىلماي شىعاراتىن تابىستى جوبالاردى قولعا الىپ، ءقاۋىپتىڭ الدىن العان ءجون. ەلبا­سىنىڭ «نۇرلى جول – بولاشاققا باستار جول» اتتى جولداۋىنىڭ ماز­مۇنى دا وسىعان سايادى ەمەس پە؟
– دۇرىس ايتاسىز، مەملەكەت باسشىسى بەس ينستيتۋتتىق رە­فورمانى جۇزەگە اسىرۋدىڭ «100 ناقتى قادامىن» بەكىتتى. رەفور­مانىڭ ءۇشىنشى باعىتىندا ماڭىز­دى فاكتور – يندۋستريالاندىرۋ، ەكونوميكالىق ءوسىمدى دامىتۋعا ارنالدى. ناتيجەسىندە، ەلباسى الداعى بەس جىلدا كەمىندە قازاق­ستاندىق 3-4 ەكسپورتتىق برەند قۇرۋ ءۇشىن ناقتى جوبالاردى ءجۇ­زەگە اسىرۋعا نازار اۋدارىپ، ۇكىمەتتى قايتا وڭدەۋ ونەركاسىبى مەن اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا ون ترانسۇلتتىق كومپانيا تارتۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلىپ، ونىڭ ىشىندە اۋىل شارۋاشىلى­عىندا ءبىرىنشى كەزەككە ەتتى، اس­تىقتى، كوكونىستى قايتا وڭدەۋ كە­رەكتىگىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى.
يندۋستريا باعدارلاماسى ەل ەكونوميكاسىنىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋدى ءار تاراپتاندىرۋدىڭ ماڭىزدى باعىتى بولىپ تابىلدى. «100 ناقتى قادامنىڭ» 35 -قادامى اۋىل شارۋاشىلىعى جەر تەلىم­دەرىن ءتيىمدى پايدالانۋعا ارنالسا، 36-قادامدا جەر تەلىمدەرىن ماق­ساتتى پايدالانۋ تۇرلەرىن ءوز­گەرتىپ، پايدالانىلماي تۇرعان جەرلەردى قايتا جەكەشەلەندىرۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك قورعا بەرۋدىڭ قولايلىلىعىن كورسەتكەن. بۇل باعىتتا جەرلەردى جەكەمەنشىككە 50 پايىز جەڭىلدەتىلگەن باعامەن جانە 10 جىلعا ءبولىپ تولەۋ ارقىلى بەرۋ مۇمكىندىكتەرى قاراستىرىل­عان. ال 60، 61-قادامداردا ءسۇت، ەت ءوندىرىسى مەن وڭدەۋدى دامىتۋ ءۇشىن ستراتە­گيالىق ينۆەستورلاردى تارتۋ كوزدەلگەن. بۇل باعىتتا وبلىس­تا جۇمىستار قىزۋ جۇرگىزى­لۋدە. ءوڭىر كليماتى ءتورت تۇلىككە جايلى بول­عاندىقتان، بۇرىن-سوڭدى بول­ماعان شارۋاشىلىقتار دامىپ، ءوز شەشىمىن تاپتى.
– قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋ جونىندەگى 2013-2020 جىلدارعا ار­نالعان «اگروبيزنەس-2020» باعدار­لاماسىنىڭ ورىندالۋى بارىسىنا توقتالساڭىز؟
– اتاپ ايتار بولساق، وسىمدىك شارۋا­شىلىعى بويىنشا ەگىس كولەمىن ءارتاراپتاندىرۋ باستى باعىت رەتىندە قولعا الىندى. بۇل باعىتتا كۇرىشتەن باسقا داقىلدى وسىرۋگە شارۋاشىلىقتاردى ەكو­نو­ميكالىق تۇرعىدان ىنتالان­دىرۋ ءۇشىن كۇرىشكە بەرىلەتىن سۋب­سيديا نورماسى ازايتىلىپ، مال ازىقتىق، مايلى، كارتوپ، كوكونىس، باقشا داقىلدارىنىڭ سۋبسيديا­لاۋ نورمالارى بىرنەشە ەسەگە كوتەرىلدى. ناتيجەسىندە، وتكەن جىل­دىڭ باسىندا وسىمدىك شارۋا­شىلىعىنا بولىنگەن سۋبسيديانىڭ 97% كۇرىش وندىرىسىنە، 3% باسقا دا باسىم داقىلدارعا تيەسىلى بولسا، قازىرگى ۋاقىتتا كۇرىشتەن باسقا دا داقىلدارعا سۋبسيديا ۇلەسى 3%-دان 35%-عا دەيىن ارتتىرىلدى. 
داقىلدارعا سۋبسيديالاۋ نور­مالارىن بەلگىلەگەندە، سۋدى ۇنەمدى قولدانۋدى ىنتالاندىرۋ ماق­ساتىندا تامشىلاتىپ سۋارۋ ءادىسى­مەن وسىرىلەتىن كارتوپتىڭ 1 گەك­تارىنا تولەنەتىن سۋبسيديا ءمول­­شەرى 219،5 مىڭ تەڭگە، كوكونىس­كە 182،0 مىڭ تەڭگە، باقشاعا 86،4 مىڭ تەڭگە بولىپ بەكىتىلدى.
اۋىل شارۋاشىلىعى قۇرى­لىم­دارى سۋارمالى سۋمەن، جانار-جاعار مايمەن، تىڭايتقىش، پەستيسيدپەن جابدىقتالۋى ءناتي­جەسىندە اعىمداعى جىلى وبلىس­تىڭ بارلىق شارۋاشىلىقتار نىساندارى بويىنشا (الدىن الا مالىمەت بويىنشا) 163،7 مىڭ گەكتار القاپقا اۋىل شارۋاشى­لىعى داقىلدارى ورنالاستى­رىلدى. ونىڭ ىشىندە ءداندi داقىل­دار ەگىسى – 86،6 مىڭ گا، مال ازى­عىندىق داقىلدار – 56،0 مىڭ گا، كارتوپ، كوكونiس-باقشا داقىل­دارى – 15،5 مىڭ گا، مايلى داقىل­دار – 6،0 مىڭ گەكتار. 
بيىلعى جىلدىڭ كوكتەمگى ەگى­سىنە 22 352 توننا كۇرىش تۇقىمى جۇمسالىپ، وبلىستا سوڭعى 20 جىلدان بەرى بولماعان كورسەتكىش – بارلىق جۇمسالعان تۇقىمنىڭ 21 972 تونناسى – 98،3% جوعارى رەپرودۋكسيالى (2014 جىلى – 30،5%)، 380 تونناسى 1،7% قا­تار­داعى تۇقىممەن سەبىلدى. 
سونىمەن قاتار بيىلعى جىلى سۋبسيديالاندىرۋدىڭ ارقا­سىندا مايلى داقىلدار، ونىڭ ىشىندە ماقسارى داقىلى – 4016 گەكتار، جوڭىشقا 122 گەكتار كوبەيدى. سونداي-اق الەۋمەتتىك ماڭىزى بار كارتوپ، كوكونىس جانە باقشا داقىلدارىن وندىرىستىك نەگىزدە ەگۋدى ۇيىمداستىرۋ قولعا الىنىپ، بيىلعى جىلى 2013 جىلمەن سالىس­تىرعاندا وندىرىستىك نەگىزدە ەگىلگەن كارتوپتىڭ كو­لەمى 95 گەك­تار، كوكونىستىڭ كولەمى 241 گەكتار، باقشانىڭ كولەمى 165 گەكتارعا ۇلعايدى.
– وسى ورايدا، وڭىردە اتقارى­لىپ جاتقان مەملەكەتتىك باعدار­لاما­لارعا ايرىقشا نازار ءبولىنىپ وتىر. ەندى وسى جونىندە ايتا كەت­سەڭىز...
– ەلىمىزدە سوڭعى جىلدارى مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا اي­رىقشا نازار اۋدارىلۋدا. بۇل باعىتتا «سىباعا»، «قۇلان»، «ال­تىن اسىق» باعدارلامالارى جۇزەگە اسىرىلىپ، جايىلىمداردى سۋ­لان­­دىرۋ جوبالارى ىسكە اسىرى­لۋدا. 
«سىباعا» باعدارلاماسى بويىن­شا 2011-2015 جىلدارى جوس­پارعا سايكەس 10 مىڭ باس سيىر، 335 باس اسىلتۇقىمدى بۇقا ساتىپ الىنۋ جوسپارلانسا، بۇگىنگى كۇنگە بۇل جوسپاردى ارتىعىمەن ورىن­دادىق. ناقتى ايتقاندا، بۇگىندە 10872 سيىر الىنىپ، 598 اسىل تۇقىمدى بۇقامەن اسىلداندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە. 
«التىن اسىق» باعدارلاماسى بويىنشا بۇگىنگى كۇنى 14 شارۋا­شىلىق 75،3 ملن تەڭگە نەسيە الىپ، 3118 باس انالىق قوي، 108 باس قوشقار ساتىپ الىندى. «قۇ­لان» باعدارلاماسى بويىنشا 1462 باس جىلقى انالىعى جانە 181 باس ايعىر الىنىپ، جوسپار 146،2% ورىندالدى. ناتيجەسىندە، وبلىس­تا مال سانى كوبەيىپ، ءونىم ءوندىرۋ كولەمى ارتىپ كەلەدى. اتاپ ايت­قاندا، وبلىس بويىنشا 2015 جىل­دىڭ 1 تامىزىنا 269،6 مىڭ باس ءمۇيىزدى ءىرى قارا، 672،8 مىڭ باس قوي مەن ەشكى، 97،5 مىڭ باس جىلقى، 37،4 مىڭ باس تۇيە، 2،6 مىڭ باس شوشقا جانە 90،7 مىڭ باس قۇس ءوسى­رىلۋدە. وتكەن جىلدىڭ وسى كەزەڭى­مەن سالىستىرعاندا، ءمۇيىزدى ءىرى قارا 0،7%-عا، قوي مەن ەشكى 5،0%-عا، جىلقى 10،5%-عا، تۇيەنىڭ سانى 4،5%-عا كوبەيىپ، ەت ءوندىرۋ 2،0%-عا، ءسۇت ءوندىرۋ 2،9%-عا جانە جۇ­مىرتقا ءوندىرۋ 1،0 پايىزعا ءوستى.
اعىمداعى جىلى باعدارلاما اياسىندا جالاعاش اۋدانىندا «اگرو حولدينگ بايقوڭىر» ءجشس-نىڭ قۋاتتىلىعى تاۋلىگىنە 150 توننالىق، جوبالىق قۇنى 
91،5 ملن تەڭگەنى قۇرايتىن كۇرىش اق­تاۋ زاۋىتى، قۋاتتىلىعى ءتاۋ­لىگىنە 150 توننالىق «جان-اراي» ءجشس-نىڭ كۇرىش اقتاۋ زاۋىتى، قىزىلوردا قالاسىندا قۋات­تى­لىعى تاۋلىگىنە 80 توننالىق، «جان-اراي» ءجشس-نىڭ قۇراما جەم ءوندىرۋ زاۋىتتارى ىسكە قو­سىلدى. 
بۇگىنگى كۇنى وبلىستا «ينۆەس­تي­سيالىق سۋبسيديالاۋ» باعىتى بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. 
قازىرگى تاڭدا وسى جوبا ار­قى­لى شارۋاشىلىقتارعا قاجەتتى مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ءۇشىن الىنعان 8 دانا «بەلارۋس – 80،1» تراكتورى، 10 دانا جابدىقتار (پرەس­سپودبورششيك) الىندى. سون­داي-اق وبلىس كولەمىندە 24 دانا قۇدىقتار مەن ۇڭعىمالار قا­زىلدى. 
– ەندى ماڭىزى زور بولىپ وتىر­عان «ۇلت جوسپارىنىڭ» اي­ماق­قا قاتىستى كەيبىر باپتارىنا توقتالا كەتسەڭىز...
– اقيقاتىندا، ەلباسىنىڭ ۇلت جوسپارى – العا جىلجۋىمىز­دىڭ ءبىر كەپىلى. ەلباسىنىڭ «ۇلت جوسپارى» – 100 ناقتى قادامنىڭ ءۇشىنشى يندۋستريالاندىرۋ جانە ەكونوميكالىق ءوسىم باعىتىنداعى 60، 61 قادامىنا سايكەس، سوڭعى 5 جىلدا ءسۇت جانە ەت ءونىمىن كووپە­راسيا قۇرا وتىرىپ، ەكسپورتقا شى­عارۋ ماسەلەسى كوزدەلگەن. وسىعان وراي «ءىرى قارا مال ەتىنىڭ ەكس­پورتتىق الەۋەتىن ارتتىرۋ» جو­باسى اياسىندا وبلىس بويىنشا 100 توننا ءىرى قارا مال ەتىن ەكس­پورتتاۋ جونىندە اۋىل شارۋا­شىلىعى مينيسترلىگىمەن مەمو­راندۋمعا قول قويىلدى.
سونىمەن قاتار اعىمداعى جىلى ەتتى ەكسپورتقا شىعارۋ ماق­ساتىندا قىزىلوردا قالاسىنان «ەت-سۇت ونىمدەرىن وڭدەۋ ورتا­لىعى» قۇرىلۋدا. قازىرگى تاڭدا قۇرىلىس-مونتاجداۋ جۇمىستارى اياقتالىپ، وندىرىلەتىن ەت ءونىم­دەرىن ەكسپورتتاۋعا كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلۋدە. قازالى اۋدانىنداعى «سىر مارجانى» ج ش س 500 باس ءمۇيىزدى ءىرى قارا مالىنا ارنالعان مال بورداقىلاۋ الاڭىن وسى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن ىسكە قوسۋدى جوسپارلاپ وتىر. 
سونىمەن بىرگە ەت ءوندىرىسىن دامىتۋ ماقساتىندا جالاعاش جانە سىرداريا اۋداندارىندا «قازاگروونىم» اق ارقىلى ءار­قايسىسى 3،0 مىڭ باس ءىرى قارا ما­لىنا ارنالعان كەشەندى بوردا­قىلاۋ الاڭىن سالۋعا كەلىسىپ، اعىمداعى جىلدىڭ 15 شىلدەسىندە سىرداريا اۋدانى «شاعان جەر» شق بورداقىلاۋ الاڭىنىڭ قۇ­رىلىسىن باستادى. قۇرىلىس كەستەسى بويىنشا جىل سوڭىنا دەيىن بورداقىلاۋ الاڭىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالادى دەپ كۇتىلۋدە.
سونىمەن قاتار وڭىرىمىزگە ەت وڭدەۋ ءوندىرىسىن دامىتۋ ماقسا­تىندا جاڭاقورعان اۋدانىندا 50 مىڭ باس قوي بورداقىلاۋ الاڭ­دارىن جانە قۋاتتىلىعى جىلىنا 7،0 مىڭ توننالىق ەت كومبيناتىن سالۋعا ەلىمىزدىڭ ءىرى ينۆەستورلارى قاتارىنداعى «ەۆرازيااگرو حول­دينگ» كومپانياسى تارتىلىپ، كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلۋدە. بۇگىنگى كۇنى بۇل جوبالارعا قاجەتتى جەر تەلىمدەرىن بەرۋ جۇمىستارى ءجۇر­گىزىلۋدە. ايماعىمىزدا ءسۇت ءونىمىن وندىرۋگە بايلانىستى «قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اوك-2020 جول كارتاسىنا» سايكەس قىزىلوردا قالاسى مەن بارلىق اۋدانداردا ءسۇت قابىلداۋ پۋنكتتەرى مەن شا­عىن ءسۇت وڭدەۋ سەحتارىن اشۋ ءما­سەلەسى قالا جانە اۋدان اكىم­دىكتەرىمەن پىسىقتالدى. 
بۇل رەتتە 50 باستان 200 باسقا دەيىن وتباسىلى تاۋارلى ءسۇت فەر­مالارىن قۇرۋعا كەتكەن شىعىن­دارىن 50%-عا دەيىن وتەۋگە ينۆەس­تيسيالىق سۋبسيديالاۋ قارالعان.
سوعان سايكەس، ەلدى مەكەندەر­دەن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن حالىقتان جيناپ (ونىڭ ىشىندە، ارينە، ءسۇت تە كىرەدى)، ءوندىرىس ور­نىنا جەتكىزۋ قىزمەتتەرىمەن اينا­لىساتىن كووپەراتيۆتەر ۇيىم­داستىرۋ باعىتىندا جۇ­مىستار جاسالۋدا. سونىمەن قاتار اگروونەركاسىپتى كەشەندى تۇردە ءارتاراپتاندىرۋدى بەلسەندەتۋ، اۋىلشارۋاشىلىق سالاسىنا زاماناۋي اگروتەحنولوگيالاردى، اسىرەسە سۋدى ۇنەمدەۋ ءتاسىلىن ەنگىزۋ بۇگىنگى «ەرەكشە ەكونوميكا» كەزەڭىندە وتە ماڭىزدى باعىت بولىپ وتىر. سول سەبەپتى ءبىز ينۆەس­تورلاردى تارتا وتىرىپ، 15 مىڭ گەكتار جەرگە تامشىلاتىپ سۋارۋ تاسىلىمەن جۇگەرى مەن قى­زاناق ەگىپ، ولاردى وڭدەپ ەكس­پورتقا شىعارۋ ءۇشىن كراحمال، تومات پاستا مەن شىرىن توسابىن ءوندىرۋ زاۋىتتارى سالىنۋى جوس­پارلانۋدا. 
باستى باسىمدىق بەرىلگەن ينستيتۋتتىق رەفورمانىڭ ءۇشىن­ءشىسى – يندۋستريالاندىرۋ جانە ەكونوميكالىق ءوسىم باعىتى. 100 ناقتى قادامنىڭ 49-قادامى وسى سالاعا تيەسىلى ەكەندىگىنىڭ ءوزى ونىڭ قانشالىقتى ماڭىزى بارىن انىق اڭعارتادى. مۇندا اۋىل­شارۋا­شىلىق جەرلەرىن ءتيىمدى پايدا­لانۋ، سالىق جانە كەدەن ساياساتى راسىمدەرىن وڭتايلان­دىرۋعا دەيىن قامتىلعان. ەكس­پورتتىق جانە يمپورتتىق كەدەن راسىمدەرىنەن ءوتۋ كەزىندە «ءبىر تەرەزە» قاعيداتىن ەنگىزۋ دە كوز­دەلگەن. قازاقستاننىڭ الەمدىك نارىققا شىعۋى، ەت-سۇت ونىمدەرى ءوندىرىسىن دامىتۋ، حا­لىقارالىق حاب قۇرۋ، ستراتەگيالىق ينۆەس­تورلاردى تارتۋ مىندەتى بار.