2022 جىلعى 29 جەلتوقسان مەن 2023 جىلعى 14 قاڭتار ارالىعىندا DEMOSCOPE قوعامدىق پىكىرگە جەدەل مونيتوريڭ جاساۋ بيۋروسى PaperLab زەرتتەۋ ورتالىعىمەن بىرلەسىپ ازاماتتار اراسىندا «قازاقستاندىقتاردىڭ قاڭتار وقيعاسىنا كوزقاراسى» تاقىرىبىندا ساۋالناما جۇرگىزدى. ساۋالناما قورىتىندىسى بيۋرو سايتىندا جاريالاندى.

"قاندى قاڭتار وقيعاسى – قازاقستاندىقتاردىڭ كوبى ءۇشىن اۋىر بولعانى ءسوزسىز. حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارى قازاقستان بيلىگىنىڭ ميتيڭگە شىققاندارعا وق اتۋىن، جاپپاي تۇتقىنداۋى مەن ازاپتاۋىن قاتاڭ سىنعا الدى. DEMOSCOPE بيۋروسى قايعىلى وقيعادان ءبىر جىل وتكەننەن كەيىن حالىقتىڭ پىكىرى قانداي ەكەنىن زەرتتەپ كوردى. زەرتتەۋدە بيلىكتىڭ داۋلى شەشىمى، ونى قازاقستاندىقتاردىڭ قابىلداۋى مەن بولجامى قاراستىرىلدى" دەلىنگەن ساۋالناما سيپاتتاماسىندا.

ساۋالناماعا سايكەس، ازاماتتاردىڭ 71،1%ء-ى توقايەۆتىڭ ەرەۋىلگە شىققاندارعا ەسكەرتۋسىز وق اتۋ تۋرالى بۇيرىعىن قولدامايدى. ال 11،3%ء-ى، كەرىسىنشە، دۇرىس شەشىم دەپ ويلايدى. 11،1%ء-ى جاۋاپ بەرۋگە قينالسا، 6،5%ء-ىنىڭ بۇل تۋرالى مۇلدەم حابارى جوق.

قازاقستاندىقتاردىڭ 71،6%ء-ى ازاپتاۋعا قارسى. 7،1% ازامات بۇل ارەكەتتى قولداپ، اقتاپ الۋعا تىرىسسا، 12،5%-ى سۇراققا جاۋاپ بەرە الماعان. 8،8%ء-ى ەشتەڭە بىلمەيتىنىن جەتكىزدى.

ساۋالناما مالىمەتىنشە، قاڭتار وقيعاسىنا قاتىستى رەسمي دەرەككوزدەر تاراتقان اقپاراتقا قازاقستاندىقتاردىڭ جارتىسىنان كوبى (53%) سەنبەيدى. ولاردىڭ 30،8%ء-ى مۇلدەم سەنبەيمىن دەسە، 22،2%ء-ى سەنبەيتىن ءتارىزدىمىن دەپ جاۋاپ بەرگەن. ال ازاماتتاردىڭ ۇشتەن بىرىنە جۋىعى (29،6%)، كەرىسىنشە، رەسمي اقپاراتقا يلانادى. ولاردىڭ 13،7%ء-ى تولىقتاي سەنەمىن دەسە، 15،9%ء-ى سەنەتىن سياقتىمىن دەپ ءدۇدامال جاۋاپ بەرگەن.

قازاقستاندىقتاردىڭ ۇشتەن بىرىنەن كوبى (37،9%) بۇل – كەيبىر ساياسي كۇشتەردىڭ ەلدەگى بيلىكتى باسىپ الۋ ءۇشىن ۇيىمداستىرعان پروۆاكاسياسى ەكەنىنە سەنىمدى. 27،7%ء-ى ونى كەي جەرلەردە تارتىپسىزدىك پەن توناۋعا ۇلاسقان بەيبىت قارسىلىق شاراسى دەپ ەسەپتەيدى. 14،6% ازامات ەلگە جاعدايدى تۇراقسىزداندىرۋعا تىرىسقان لاڭكەستەر شابۋىل جاسادى دەسە، 3،8%ء-ى وقيعانىڭ سەبەبى باسقا دەپ ويلايدى. 15،9% تۇرعىن جاۋاپ بەرۋگە قينالعان.

ساۋالناماعا قاتىسقانداردىڭ 42،2%ء-ى قارسىلىقتى كۇشپەن باسۋ ورىندى دەپ ەسەپتەيدى. ال 36،8% رەسپوندەنت – كۇش قولدانۋعا قارسى. 

توقايەۆتىڭ ۇقشۇ (ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمى) اسكەرىن كىرگىزۋ شەشىمى دە رەزونانس تۋدىردى. ساۋالناماعا سەنسەك، قازاقستاندىقتاردىڭ كوبى پرەزيدەنتتىڭ قادامىن ماقۇلداماعان. ساۋالناما قاتىسۋشىلارىنىڭ 43،6%ء-ى ۇقشۇ كونتينگەنتىن كىرگىزۋىن قولداماسا، 36،8%ء-ى بۇل شەشىمدى دۇرىس دەپ تاپقان.

كەي قالالاردا جانجالدى رەتتەۋ ءۇشىن اكىمدەر حالىق الدىنا شىعىپ، كەلىسسوز جۇرگىزبەك بولدى. رەسپوندەنتتەردى كوبى (64،8%) مۇنى دۇرىس دەپ ەسەپتەيدى. كەرىسىنشە، 14،6%-ىنە مۇنداي قادام ءجونسىز كورىنگەن.

سونىمەن قاتار الماتى مەن استاناداعى تارتىپسىزدىكتەردى باسۋ ءۇشىن بيلىك تولىعىمەن ينتەرنەتتى ءوشىرىپ تاستادى. بۇل ازاماتتاردىڭ بولىپ جاتقان وقيعا تۋرالى اقپارات الۋىن شەكتەدى. ينتەرنەتتى وشىرۋگە قاتىستى ازاماتتاردىڭ پىكىرى ەكىگە جارىلعانى تۇسىنىكتى – قازاقستاندىقتاردىڭ 44%-ڭ تولىق شاتداۋندى ماقۇلداماسا، 43،2%ء-ى قولدايدى.

سونداي-اق DEMOSCOPE ساۋالناما اياسىندا قاڭتار وقيعاسىن باستان وتكەرگەن ازاماتتاردىڭ وقيعانى ەموسيونالدىق تۇرعىدان قابىلداۋىنا تالداۋ جاسادى. رەسپوندەنتتەردەن قاڭتار وقيعاسىن ەسكە العاندا قانداي سەزىمدە بولاتىنى سۇرالدى. ساۋالدا تاڭداۋ كوپ. سونىمەن قازاقستاندىقتاردىڭ كوبى قورقىنىش پەن ۋايىم (33،3%)، اياۋ (26%)، قايعى (13،5%)، كوڭىلى تولماۋ (8،2%)، كوڭىلى قالۋ (6،1%)، ادىلەتسىزدىك (5،6%) جانە اشۋ (3،7%) سەزىمدەرىنىڭ جەتەگىنە ەرەدى.  2%-تەن ازى تىتىركەنۋ، نەمقۇرايلىلىق، جەك كورۋ، اگرەسسيا سەزىنەدى. رەسپوندەنتتەردە ماقتانىش پەن سەنىم سەزىمى سيرەك كەزدەسكەنى تۇسىنىكتى.

قايعىلى قاڭتار وقيعاسى زامانالى قازاقستان تاريحىنداعى ەڭ قاندى قارسىلىق شاراسى بولدى. رەفلەكسيا مەن ءتۇسىنۋدىڭ ماڭىزدى كەزەڭى – جاۋاپتىلاردى ىزدەۋ. ازاماتتاردىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگىنە جۋىعى (28،4%) قاڭتارداعى قارسىلىقتىڭ قاندى وقيعاعا ۇلاسۋىنا مەملەكەتتىڭ جوعارى باسشىلىعى (پرەزيدەنت پەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگى) بارىنەن ءبىرىنشى جاۋاپتى دەپ ەسەپتەيدى. ال 21،3%ء-ى تراگەدياعا ازاماتتاردىڭ ءوزى كىنالى دەگەن پىكىردى ايتتى. 11،3%ء-ى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىن كىنالاسا، 5،2%ء-ى جەرگىلىكتى اكىمدەردى ايىپتايدى. 10،5%ء-ى وقيعانىڭ سەبەبى باسقادا دەپ ەسەپتەيدى.

ساۋالنامادا ازاماتتارعا كەيىنگى جىلى ەلدە قانداي دا وزگەرىس بايقادىڭىز با دەگەن سۇراق قويىلدى. رەسپوندەنتتەردىڭ كوبى (39،3%) ايتارلىقتاي وزگەرىس بايقاماعان، ءبىراق بولاتىنىنا سەنەدى. سول شاماداعى ازاماتتار (24،6%) وڭ وزگەرىستەر انىق كورىنىپ تۇر دەپ جاۋاپ بەردى. 6،5%ء-ى جاعدايدىڭ بۇرىنعىدان دا ناشارلاپ كەتكەنىنە سەنىمدى.

سوڭىندا قاڭتار سەكىلدى وقيعالار بولاشاقتا قايتالانۋى مۇمكىن بە دەگەن قورىتىندى ءارى ماڭىزدى سۇراقتاردىڭ ءبىرى قويىلدى. رەسپوندەنتتەردىڭ 31%ء-ى مۇنداي وقيعانىڭ قايتالانۋ مۇمكىندىگى 50/50 دەگەن پىكىر ايتتى. 36%ء-ى قايتالانۋ مۇمكىندىگى وتە تومەن دەسە، 13،7%ء-ى، كەرىسىنشە، وقيعانىڭ قايتالانۋ ءقاۋپى جوعارى دەپ ويلايدى.

DEMOSCOPE بيۋروسى مەن PaperLab زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ساۋالناما ناتيجەلەرى قازاقستاندىقتاردىڭ جارتىسىنان كوبى رەسمي اقپاراتقا سەنبەيتىنىن جانە قايعىلى وقيعاعا جوعارعى بيلىك پەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىن كىنالايتىنىن كورسەتتى. قوعام ەسكەرتۋسىز وق اتۋ مەن ۇستالعانداردى ازاپتاۋعا قارسى. وقيعاعا ءبىر جىل وتسە دە قازاقستاندىقتار ەسكە العاندا ءالى دە قورقىنىش، ۋايىم، ايانىش پەن ۇرەي سەزىنەدى.

ساۋالناماعا جالپى 18 جاستان اسقان 1047 ادام قاتىسقان. ونىڭ 54،2%ء-ى - ەركەك، 45،8%ء-ى - ايەل. 60،3%ء-ى ورىس تىلىندە جاۋاپ بەرۋدى قالاسا، 39،7%ء-ى قازاق ءتىلىن قۇپ كورگەن. دەگەنمەن رەسپوندەنتتەردىڭ 69،9%ء-ى – قازاق، 16،1%ء-ى – ورىس جانە 13،9%ء-ى – باسقا ۇلت وكىلدەرى.