كوبىسى "فەيك اقپارات" دەگەن ءسوزدى ءجيى ەستىگەن شىعار. بۇل "بەلگىلى ءبىر ناتيجەگە جەتۋ ءۇشىن ارنايى تاراتىلاتىن جالعان، ءبىراق وتە سەنىمدى اقپارات". ءارتۇرلى تاقىرىپتاردا فەيكتەردى تاراتۋ ءۇشىن ۇلكەن اقشا جۇمسالادى، بۇل ءتىپتى الەمدىك دەڭگەيدى ادەيى جاسالۋى دا مۇمكىن ادامدار ءجيى تۇسىنبەيدى: ادامدارعا جالعان اقپارات تاراتۋ نە ءۇشىن كەرەك؟ فەيك قالاي جۇمىس ىستەيدى؟ پسيحولوگياڭىزدى فەيكتەن قالاي قورعاۋعا بولادى؟ بۇگىن Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى وسى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەيتىن بولادى.
فەيك اقپارات تاراتۋدىڭ تاريحى
فەيك اقپارات قۇبىلىسىنىڭ ءوزى 2010-شى جىلدارعا دەيىن قول جەتكىزىلگەن سمارتفوندارداعى بەينە مازمۇنىن وڭدەۋ مەن تاسىمالداۋدىڭ قاراپايىمدىلىعىنان تۋىندادى. سونىمەن قاتار، ينتەرنەتتە جانە مەسسەندجەرلەردە سەنزۋرانىڭ، ىشكى ءفيلتردىڭ بولماۋى دا ءوز اسەرىن تيگىزبەي قويمادى. فەيك اقپاراتتار ءماتىن، فوتو نەمەسە ۆيدەو كۇيىندە تارايتىن بولسا ادام بويىندا سول اقپاراتقا دەگەن سەنىم ۇيالاتادى. ال راديودان باسىلعان ءسوز نەمەسە اۋديو ءماتىن ادامدارعا قاتتى اسەرىن تيگىزبەيدى. ويتكەنى ولار وقيعانىڭ تولىق ۆيزۋاليزاسياسىن جاسامايدى. تەلەديداردا بالالار ونى كورە الاتىندىعىن ەسكەرە وتىرىپ، وتە قاتال سيۋجەتتەر قابىلدانبايدى. ياعني، «ءجۇز رەت ەستىگەنشە، ءبىر رەت كور» دەگەن ءسوز بەكەر ايتىلماسا كەرەك. سول سەبەپتى فەيك اقپاراتتىڭ تەز تارالۋىنا ادامداردىڭ قابىلداۋى مەن ويلاۋ جۇيەسى، پسيحولوگيالىق جاعدايى دا اسەر ەتپەي قويمايتىنى انىق.
فەيك اقپاراتتىڭ ەرەكشەلىگى نەدە؟
فەيك اقپارات وتىرىك حاباردان، جالا جابۋدان نەمەسە جاي تەكسەرىلمەگەن جانە دۇرىس ەمەس اقپاراتتان بەس ماڭىزدى دياگنوستيكالىق بەلگىلەرمەن ەرەكشەلەنەدى:
فەيك اقپارات – قانداي دا ءبىر فاكت نەمەسە وقيعا تۋرالى اقپارات ەمەس. مۇنداي اقپاراتتار ادامعا ەموسيالىق تۇرعىدان قاتتى اسەر ەتەدى. ياعني، فەيك اقپاراتتاردىڭ كوبى ەموسيالى ماتىننەن قۇرالادى. ماقساتى – اقپارات ارقىلى ادامداردىڭ نازارىن اۋدارۋ، ولاردىڭ بەي-جاي قالماي، تاراتۋىنا ىقپال ەتۋ.
فەيكتىڭ جاي اقپاراتتان ايىرماشىلىعى، ادامنىڭ لوگيكاسى مەن ونىڭ قورشاعان الەمدى تالداۋى دەڭگەيىندە جۇمىس ىستەمەيدى. جاڭا ايتىپ وتكەنىمىزدەي، فەيك اقپار – ەموسيونالدى رەاكسيانى تۋدىراتىن حابارلاما. سوندىقتان مي اقپاراتتى تالداۋ مەن سينتەزدىڭ لوگيكالىق وپەراسيالارىنا، ونىڭ جەكە وبەكتيۆتى پىكىرىن قالىپتاستىرۋعا دەيىن جەتپەي قالادى. فەيكتىڭ مىندەتى – ادامنىڭ ەموسيونالدى سفەراسىن شايقاۋ، ونى نە بولىپ جاتقانىن سانالى تۇردە ءتۇسىنۋ فۋنكسيالارىن ءوشىرۋ ارقىلى تاڭ قالدىرۋ. مي باستاپقى اسەردە تۇرىپ قالادى، وعان ىلىنەدى، دوڭگەلەكتەگى ءتيىن سياقتى اينالادى، ءارى قاراي جۇرە الماي قالادى.
فەيك اقپاراتتى وقىعان ادامدا ءبىر نارسەگە دەگەن نە جەك كورىنىش سەزىم، نە قاتتى جاقسى كورۋ سەزىمى پايدا بولادى. ياعني ءبىر دۇنيەدەن قاتتى الشاقتاتقانى سەكىلدى، ەكىنشىسىنە جاقىنداتا تۇسەدى. مەن ايتقانداي، "پسيحولوگيالىق رەفلەكس" تۋدىرادى. بۇل اسەر ادامنىڭ فەيككە دەگەن سەنىمىن ارتتىرادى، ويتكەنى ول قانداي دا ءبىر ناقتى كوزقاراستى تاڭدامايدى. جاي عانا پىكىر قالىپتاستىرادى.
شىن مانىندە، شوك تۋدىراتىن نارسەدەن باس تارتا وتىرىپ، جالعان مودەلدەر ادامدى ءبىر ۋاقىتتا، ۇقىپتى جانە بايقاماي باسقا جاققا يتەرىپ، قاجەتتى ويلارعا جەتەلەيدى. بۇل جالعان مانيپۋلياسيانىڭ ءمانى:
ويتكەنى ادامنىڭ ويلاۋى ءارقاشان نەگىزگە يە بولۋعا تىرىسادى. كەيبىر نەگىزگى دۇنيەتانىمدىق ۇستانىم، ءبىر نارسەدەن الشاقتاپ، فەيك ادەتتەگىدەي كورەرمەندى ەكىنشى جاعىن قابىلداۋعا شاقىرادى. ادام فەيك اقپاراتتىڭ ءمان-ماعىناسىن تۇسىنبەسە دە قابىلداپ، شىندىق ەكەنىنە سەنىمدى بولادى.
فەيك – ءبولىسۋدىڭ، ونى مۇمكىندىگىنشە كوپ ادامعا تاراتۋدىڭ ەڭ ۇلكەن قاجەتتىلىگىن تۋدىراتىن اقپارات. سونىمەن قاتار، وزىندىك اۆتورلىق تۇزەتۋسىز جانە وڭدەۋسىز باستاپقى باستاپقى تۇرىندە تاراتىڭىز. بۇل فەيككە ەموسيالاردىڭ باستاپقى شوعىرلانۋىن جوعالتپاي، السىرەمەي، ءوز الەۋەتىن ۇزاق ۋاقىت ساقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، بۇل فەيكتىڭ بۇرىننان سيپاتتالعان اسەرىن – جەكە راسيونالدى تالداۋسىز اقپاراتتى قابىلداۋ مەن بەرۋدى قامتاماسىز ەتەدى.
تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن مىسال كەلتىرىپ بەرەلىك. ءسىز كوشەدە تىنىش جۇرەسىز، كەنەتتەن قاندى ادام قاقپادان شىعىپ، بەتىڭىزگە قاتتى ايقايلايدى: "ايۋلار!!! ولار حايۋاناتتار باعىنان قاشىپ، ءبىزدى تىرىدەي جەيدى!!! ۇشەۋى جەپ قويدى!!! جۇگىر!!! بارلىعىنا ەسكەرتۋ!!!". وقيعانىڭ اسەرى مەن كۇردەلىلىگىنەن (قان، ايقاي، ارەكەت) ءسىز شوكقا تۇسەسىز. ءسىزدىڭ ميىڭىزدا اقپاراتتى وڭدەۋگە ۋاقىت جوق، ءبىراق ونىڭ ماڭىزدىلىعىنا بايلانىستى ول ءقازىردىڭ وزىندە ارەكەت ەتۋدە. مىنە، ءسىز جارالانعان ادامعا كومەكتەسىپ، پوليسياعا قوڭىراۋ شالۋدىڭ ورنىنا، باسىڭىزدى الا قاشىپ، كوشەدە اسىعىپ، "ايۋلار!!! قاشىڭدار!!!"، دەپ ايعاي سالىپ فەيك اقپارات تاراتا باستايسىز. سودان كەيىن عانا ءسىز قالادا حايۋاناتتار باعى جوق ەكەنىن تۇسىنەسىز…
بۇل سحەمانىڭ ءوزى ءدال جۇمىس ىستەيدى، ويتكەنى قورقىنىش پەن قورقىنىشتان تۋىنداعان كۇشتى ەموسيالار ادامدى ويلانۋعا مۇمكىندىك بەرمەي، بىردەن اقپاراتتى تاراتۋعا ماجبۇرلەيدى. كاسىبي فەيكودەلدەر ءبىزدىڭ پسيحيكامىزدىڭ وسى بيولوگيالىق انىقتالعان ەرەكشەلىگىن پايدالانادى، ادامدى العاشقى دۇربەلەڭ ەموسيالارىنىڭ تۇڭعيىعىنا باتىرادى. جانە وسى ارقىلى فەيكتىڭ تارالۋىنا سەرىكتەس ەتىپ، ءسىزدىڭ قاتىسۋىڭىزبەن اتالعان اقپاراتتى نىعايتادى.
فەيك ەسەپتەلگەن ەموسيالاردىڭ قارابايىرلىعىنا، ءبىراق ولاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن ومىرلىك ماڭىزدىلىعىنا بايلانىستى بولىپ كەلەدى. فەيك اقپارات اق جانە قارا سەكىلدى ەكى تاراپتى كورسەتە الادى. «ۇر، سوق، ايعايلا» سەكىلدى ەتىستىكتەر دە قولدانىلادى.
شوك مازمۇنىنا ۇشىراپ، وعان بەرىلىپ، مەحانيكالىق تۇردە باستاي وتىرىپ، ونى ويلانباستان تاراتىپ، ءارى قاراي العا جىلجىتا وتىرىپ، ادام ينستينكتيۆتى تۇردە اينالاسىنداعى ادامدار دا فەيكتىڭ سۇيكىمدىلىگىنە ۇشىرايدى دەپ سەنەدى؛ ولاردا وسىنداي رەاكسيا بولادى، ناتيجەسىندە بەرىلگەن فاكت وقيعا بويىنشا ءبىرتۇتاس جالپى ۇستانىم قالىپتاسادى. سونىمەن قاتار، رەاكسيا ءبىر جاقتى، كونتراستىندا قارا جانە اق. جالعان مودەل ادامدى باعدارلامالايتىن باعىتقا يە: قورقىنىش، جيىركەنىش، اشۋلانشاقتىق، كىنا جانە ت. ب.
وزىنە بەيمالىم جالعان مودەل جوسپارلى رەاكسيانى قالىپتاستىرعان ادامدا "شىنتاق سەزىمىن" سەزىنۋگە، وسى اقپاراتتى بەرەتىندەردە ۇقساس رەاكسيانى كورۋگە دەگەن قاتتى ۇمتىلىس پايدا بولادى.
فەيك اقپارات قاشان جويىلادى؟
فەيك اقپارات ءسىز ەشقانداي ءمان بەرمەي، نازار اۋدارۋدى توقتاتقان كەزدە عانا جويىلادى. سول سەبەپتى اقپاراتتاردى جەتە تەكسەرىپ الۋدى ۇمىتپاعايسىز. ال تەكسەرىلمەگەن اقپاراتتى تاراتۋ ءقازىر ساۋاتسىزدىقتىڭ كورىنىسى بولىپ تابىلادى.
پىكىر قالدىرۋ