قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى ساۋدا اينالىمىن جاقسارتۋعا ەكى ەلدىڭ جيھازشىلارى دا اتسالىسىپ جاتىر. بۇل ىشكى نارىقتاعى يمپورتتالاتىن تاۋارلاردى شەكتەپ، وتاندىق ءونىمدى دامىتۋعا سەپ.

جيھازشىلاردان ۇيرەنەرىمىز كوپ

قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى ساۋدا اينالىمى 4 ملرد. دوللارعا جۋىق. قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ وسى كورسەتكىشتى 10 ملرد. دوللارعا دەيىن جەتكىزۋدى تاپسىردى. ەكىجاقتى بايلانىستى تۇرىكتەردىڭ جيھاز جاساۋشىلارى نىعايتۋدى كوزدەپ وتىر. بۇگىندە تۇركى ەلدەرىمەن اراداعى ساۋدا-ساتتىق، ەكونوميكالىق جانە ىسكەرلىك قارىم-قاتىناس نىعايا تۇسكەن. ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 3-7 قاراشاسىندا وتكىزىلەتىن «MODEF EXPO-2015» جيhاز جانە بەزەندەندىرۋ سالاسىنداعى حالىقارالىق ساۋدا كورمەسىندە قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى ساۋدااينالىمىن ۇلعايتۋعا اتسالىسامىز دەپ وتىر. اسىرەسە، تاياۋ شىعىس، سولتۇستىك افريكا، تۇركيا مەن بالقان ەلدەرى، ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىندەگى جيھاز نارىعىنىڭ ويىنشىلارى اسا بەلسەندى. بۇگىندە قازاقستانمەن بىرگە يران، يراك، بىرىكككەن اراب امىرلىكتەرى، يوردانيا، ليۆان، مىسىر، بولگاريا، الجير، Mوروككو، Tۋنيس ت.ب. تۇرىك جيھازشىلارمەن ىنتىماقتاستىق ورناتۋعا مۇددەلى. تۇركيانىڭ بۇرسا وبلىسىنا قارايتىن ينەگول قالاسىندا جيھاز جاساۋشىلار اسسوسياسياسى بار. اسسوسياسيا مۇشەلەرى جىل سايىن جيھاز كورمەسىن ۇيىمداستىرۋدى ۇردىسكە اينالدىرعان. بىلتىر MODEF EXPO-2014 كورمەسىنە 1500 ساتىپ الۋشى كەلگەن. «Modef Fuarcılık» وتكىزگەن كورمەدە زاماناۋي، كلاسسيكالىق، انتيكالىق جانە مودۋلدىك جيھازدار، كرەسلولار، ورىندىقتار، ديۆاندار، بالالار مەن جاسوسپىرىمدەرگە ارنالعان جيھازدار، فۋرنيتۋرالار ۇسىنىلدى. جيھاز دۇكەندەرى، دۇكەندەر جەلىسى، كوتەرمە ساۋدامەن اينالىساتىندار، يمپورتەرلار، ەكسپورتەرلار، الىپساتارلار، ارحيتەكتورلار، ينتەرەرلەردىڭ دەكوراتورلارى، وندىرىستىك ديزاينەرلەر، جيھاز جاساۋ كاسىبىمەن اينالىساتىندارمەن بىرگە ورتالىق ازياداعى قازاقستان، وزبەكستان، تۇركىمەنستان، تاجىكستان، وزبەكستان، قىرعىزستان سياقتى تۇركى مەملەكەتتەرى، تاياۋ شىعىس، سولتۇستىك افريكا، بالقان ەلدەرىنەن كەلەتىن تۇتىنۋشىلارعا ارنايى كەزدەسۋلەر وتكىزىلدى. باستى ماقسات – ينۆەستيسيا تارتۋ. وسى ورايدا، ModefExpo مەن «Antexpo» حالىقارالىق ماركەتينگ پەن قاتىسۋشىلاردى تارتاتىن سەرىكتەس كومپانياسى يران، يراك، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى، يوردانيا، ليۆان، ەگيپەت، بولگاريا، الجير، ماروككو، تۋنيس، قازاقستان ت.ب. الەمنىڭ 30-دان استام ەلىمەن بايلانىس ورناتىپ، VIP ساتىپ الۋشىلاردى جيھاز وندىرىسىنە تارتۋ ماقساتىندا جۇمىس ىستەپ جاتىر.

ىنتىماقتاستىققا مۇددەلى

قازاقستان مەن تۇركياداعى جيھازشىلاردىڭ بايلانىسى ەندى قالىپتاسىپ كەلەدى. ينەگولدەگى جيھاز جاساۋشىلار اسسوسياسياسىنىڭ پرەزيدەنتى ءوزجان ايحان مىرزا: «MODEF EXPO» جيھاز كورمەسىن ۇيىمداستىرماس بۇرىن ءبىز جازدا قازاقستانعا بارىپ، ول جاقتاعى ىشكى نارىقتى ءبىراز زەرتتەدىك. قازاقستانداعى جيھازشىلارمەن تانىستىق، ەكىجاقتى كەلىسىمدەر جاسادىق. وسىنداي كەزدەسۋلەردىڭ ناتيجەسىندە، كورمەگە قازاقستاننان كەلگەن قاتىسۋشىلارىمىز بار. نەگىزى الداعى ۋاقىتتا قازاق ارىپتەستەرمەن ساۋدا جانە ىسكەرلىك بايلانىستاردى نىعايتۋدى كوزدەپ وتىرمىز. بۇگىنگى تاڭدا ءسىزدىڭ ەلدە تۇرىك جيھازدارى از دا بولسا، ساتىلادى. ءبىزدىڭ قازاقستانعا ساپارىمىزدا ءبىرقاتار سەرىكتەستىك كەلىسسوزدەرگە قول قويىلدى جانە وعان دەيىن دە ءونىم ساتاتىندار بار ەكەن. ەندىگى ماقسات – تۇرىكتەردىڭ قازاقتارعا ەكسپورتتايتىن ونىمدەر كولەمىن ارتتىرۋ. بۇعان البەتتە، ۋاقىت كەرەك»، – دەيدى.

نەگىزى ءجۇز جىلدىق تاريحىنا قاراماستان، ينەگول جيھاز ءوندىرىسى ءىرى سالا رەتىندە ەندى-ەندى قالىپتاسا باستاعان. اسىرەسە، سوڭعى 8-10 جىلدا جەر شارىنىڭ 90-100 ەلىنە جيھاز ەكسپورتتاۋ جولعا قويىلىپتى. جيھاز وندىرىسىمەن اينالىساتىن 2 مىڭعا جۋىق كاسىپورىننىڭ 600-دەن استامى ەكسپورتپەن شۇعىلدانادى. ينەگولدەگى جيھازشىلاردىڭ ىشكى نارىققا قوساتىن ۇلەس سالماعىن ايتسام، 35 پايىزدان اسادى. ال ەكسپورتتاعى سالماعى – 20 پايىز. ماسەلەن، 2013 جىلى 320 ميلليون دوللارعا ءونىم ەكسپورتتاسا، بىلتىرعى كورسەتكىش 400 ميلليونعا جاقىنداعان. تاعى ءبىر ماڭىزدى جايت، ينەگولدىڭ جان-جاعى ورمان بولعاندىقتان ونىمگە قاتىستى شيكىزات پەن ماتەريالدى ىشكى نارىقتان ساتىپ الادى. ءوزجان ايحان مىرزانىڭ پىكىرىنشە، جۇڭگو جيھازدارىن ينەگولدە جاسالعان ونىمدەرمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى: «ويتكەنى ولاردىڭ ساپاسى وتە تومەن. بۇگىندە ءبىز قىتايدان دا تۇتىنۋشى تاپقانبىز. ياعني، قىتايلاردىڭ نارىعىنا دا كىردىك. ينەگولدەگى «MODEF EXPO» كورمەسىنە بيىل قىتايدان 15 شاقتى ساتىپ الۋشى قاتىسۋدا. دەمەك، ءبىز جاسايتىن ونىمگە سۇرانىس بار. سونىمەن قاتار جۋىق ارادا 4 ملن. شارشى مەترگە ۇلكەن الاڭ سالىنىپ، تەك جيھاز كاسىپورىندارى عانا ءونىم جاساۋمەن اينالىسادى. بۇل تۇركياداعى جالعىز الاڭ. تاعى ءبىر الاڭنىڭ شاتىرىن جاۋىپ، 140 كاسىپورىننىڭ ونىمدەرىن جارنامالايتىن مەكەنگە اينالدىرماقپىز. بۇلاردىڭ ءبارى ينەگولدەگى جيھاز سالاسىن دامىتۋعا ىقپال ەتەدى دەپ سەنەمىز».

بيىلعى كورمە ۇيىمداستىرۋشىلار تاراپىنان ينەگولدە 3 تۇندىك تەگىن جاتىن ورىنمەن، ستامبۇلدان تەگىن تاسىمالداۋ، تەگىن تاڭعى اس پەن كەشكى اس جانە كورمە بولاتىن جەرلەرگە تەگىن تاسىمالداۋدى ءوز مويىندارىنا العان. جيھازشىلاردىڭ ۇستانىمى: ساپا، ۇلگى جانە باعا ءوزارا ۇيلەسكەندە تۇتىنۋشىلىق سۇرانىستىڭ ارتاتىنى انىق. بۇگىندە جيھاز سالاسىنان تۇسەتىن 60 ميلليارد اقش دوللارىنىڭ 25 پايىزى الەمدىك نارىققا تيەسىلى. وسى كورسەتكىشتىڭ 35 پايىزىن يەمدەنگەن ينەگول جيھازشىلارى ەكسپورت كولەمىن 1 ملرد. اقش دوللارىنا جەتكىزۋدى كوزدەپ وتىر. بۇل ماقساتقا قول جەتكىزۋ ابدەن مۇمكىن. ويتكەنى ينەگولدە 260 ءىرى جيھاز فابريكاسى، 1000 جيھاز سالونى جانە 1500 ءوندىرىس ورتالىعى بار. تۇركياداعى ەڭ ءىرى جيھاز ەكسپورتتاۋشى دەگەن اتاۋىن دا ساقتاپ قالۋعا سەپ بولعان وسى مۇمكىندىك. ءقازىر ينەگولدەگى 1300-دەن استام جيھاز كومپانياسى الەمنىڭ 110-نان استام ەلىنە ءوز ءونىمىن ەكسپورتتاپ وتىر.

نەگىزى Modef Expo – كەڭ اۋقىمداعى ساپالى جيھاز ونىمدەرىن ارزان باعاعا ساتىپ الۋدى كوزدەيتىندەرگە ارنالعان كورمە. ءونىم جاساۋعا قاجەتتى شيكىزاتتار ينەگولدە وندىرىلەتىندىكتەن، ساپاسى وتە جوعارى ءارى قۇنى تومەن. ەكسپورتتايتىن كەزدە قويىلاتىن باعا دا كادىمگىدەي كوڭىل قۋانتادى. ساتىپ الۋشىلار ءۇشىن تاعى ءبىر ءتيىمدى نارسە، ەۋروپا مەن ازيانىڭ قاق ورتاسىنداعى تۇركيا – ەۋروپالىق ەلدەرگە، تۇركىتىلدەس مەملەكەتتەرگە، تاياۋ شىعىسقا تۇرىكتەردىڭ ونىمدەرىن يمپورتتاۋ ءۇشىن قولايلى مەكەن. وسىنىڭ ارقاسىندا ەكىجاقتى سەرىكتەستىك قارىم-قاتىناس تۇزىلەدى.

ينەگولدى كورگەن دە ارماندا، كورمەگەن دە…

جيھازداردىڭ سان ءتۇرىن ۇسىناتىن كورمەدەن باسقا ينەگولدە جاتجۇرتتىقتاردى قىزىقتىراتىن تاريحي مەكەندەر كوپ. تابيعاتىنىڭ سۇلۋلىعىن سوزبەن ايتىپ جەتكىزە المايسىز. ال ويلات دەپ اتالاتىن شيپاجاي ورنالاسقان جەردىڭ ادەمى تابيعاتى مەن ارزان باعاسى دا كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعادى. وسمان يمپەرياسى كەزىندە سالىنعان عيماراتتار مەن تاريحي نىساندار، مەشىتتەر 700 جىل بويى ۇستەمدىك قۇرعان يمپەريانىڭ ءبىر ۇزىك سىرى ىسپەتتى. سونىمەن قاتار ينەگولدەگى قالا مۇراجايىنىڭ ءجونى بولەك.

ۇلىداع تاۋىنىڭ ەتەگىنە جايعاسقان ينەگول اۋماعىن ادامدار ەجەلدەن مەكەندەگەن. ەسكەندىر زۇلقارنايىن باسقارعان مەملەكەتتىڭ، ۆيزانتيا يمپەرياسىنىڭ قۇرامىندا بولعان وسى جەردە XIV عاسىردا ءى وسمان سۇلتان وسمان يمپەرياسىنىڭ ىرگەتاسىن قالاعان. بۋرسا پروۆينسياسىنا قارايتىن ينەگول تەڭىزدەن 2543 مەتر بيىكتىكتە ورنالاسقان. ينەگولدە شاڭعى تەبۋ سياقتى باسقا دا قىسقى سپورت ويىندارى جاقسى دامىتىلعان. وسىمدىكتەر مەن جانۋارلاردىڭ سان ءتۇرى شوعىرلانعان ۇلتتىق باعى قانداي! ءبىر كەزدەرى جەرگىلىكتى ونىمدەرى ورمان شارۋاشىلىعىنىڭ ارقاسىندا دامىعان بولاتىن. بۇل ءۇردىس 1950 جىلداردىڭ باسىنا دەيىن جالعاسقان. الايدا، 1980 جىلداردان كەيىن ونەركاسىپتىك ايماقتىڭ ىقپالى تيگەن ينەگولدە ونەركاسىپ سالاسى ەرەكشە قارقىنمەن دامي باستايدى. بۇگىندە جيھاز سالاسىمەن بىرگە تاريحي، دەنساۋلىق جانە سپورت تۋريزمدەرى جاقسى دامىعان.