ءبىر جاس قىز ءتىلشى:
- "جىعا" دەگەن نە؟ ونىڭ قانداي ماعىناسى بار؟ ىرىمدىق ءمانى نە؟ جىعانى ەرلەر عانا كيە مە؟ ايەلدەر كيسە نە بولادى؟ ايتىپ بەرىڭىزشى، - دەپ سۇراق جولداپتى.
"جىعا" ءسوزى - قازاق مادەنيەتىندە ماڭىزدى ماعىناعا يە جانە بىرنەشە كونتەكستە (ۇعىمدا) قولدانىلادى. ەڭ ءتۇپ ماعىنالارىنىڭ ءبىرى - بۇل ءداستۇرلى قازاقتىڭ باس كيىمى، ياعني "تاقيا" نەمەسە ەرلەردىڭ كورىكتى باس كيىمىن - “ جىعا” دەپ اتاعان.
جىعا كوبىنە ارنايى سالتاناتتى شارالاردا نەمەسە ءداستۇرلى كيىم كەشەنىنىڭ قۇرامىندا كيىلەدى. ونىڭ ەرەكشەلىگى - ساندىك ەلەمەنتتەرى جانە كيىزدەن، تەرىدەن نەمەسە باسقا ماتەريالداردان جاسالادى.
جىعانىڭ تاعى ءبىر ماعىناسى - جىعا ادام نەمەسە جانۋاردىڭ موينىنداعى ءجۇننىڭ شۇبارلاۋ جەرى. بۇل ءسوز كەيبىر ديالەكتىلەردە جانە جەرگىلىكتى ەرەكشەلىكتەردە قولدانىلۋى مۇمكىن.
وسى ەكى نەگىزگى ماعىنالارى ارقىلى "جىعا" ءسوزى قازاقتىڭ مادەنيەتى مەن داستۇرلەرىندە ايتارلىقتاي ورىن الادى.
قازاق تىلىندەگى "جىعا" ءسوزى كوپتەگەن سالت-داستۇرلەر مەن راسىمدەردە كەزدەسەدى. جىعانىڭ داستۇرلىك ماعىناسىن اشىپ كورسەتۋ ءۇشىن ونىڭ بىرنەشە داستۇرلىك ۇعىمدارىن ايتايىن.
1. باس كيىم رەتىندەگى جىعا:
- جىعا - بۇل ءداستۇرلى قازاقتىڭ باس كيىمى. ەر ادامداردىڭ باس كيىمدەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە ءجيى قولدانىلعان. جىعا ءساندى باس كيىم بولعاندىقتان كوبىنە ارنايى راسىمدەردە كيىلەدى. بۇل باس كيىم ءارتۇرلى اشەكەيلەرمەن بەزەندىرىلگەن جانە كيىزدەن، تەرىدەن، اسىل تازا ماتەريالداردان كورىكتى ەتىپ ءپىشىپ تىگىلەدى.
2. تۇلپاردىڭ جىعاسى:
- جىعا ءسوزى قازاق ەپوسىندا جانە باتىرلار جىرىندا ءجيى قولدانىلادى. مۇندا جىعا تۇلپاردىڭ (جىلقىنىڭ) جالى نەمەسە موينىنا تاعىلاتىن ساندىك ەلەمەنتتى بىلدىرەدى. باتىرلاردىڭ تۇلپارلارىنىڭ جىعالارى التىنمەن، كۇمىسپەن، اسىل تاستارمەن بەزەندىرىلگەن، بۇل ولاردىڭ مارتەبەسىن كورسەتكەن.
3. رۋحاني جانە سيمۆوليكالىق ماعىناسى:
- جىعا ءداستۇرلى قازاق قوعامىندا تەك ساندىك ەلەمەنت ەمەس، سونىمەن قاتار بەلگىلى ءبىر سيمۆوليكالىق ماعىناعا دا يە. جىعا كيۋ نەمەسە تۇلپاردىڭ جىعاسىن تاعۋ ادامنىڭ الەۋمەتتىك مارتەبەسىن، باتىرلىعىن، ەرلىگىن نەمەسە ەرەكشە قاسيەتتەرىن كورسەتۋگە باعىتتالعان.
4. جىعا سالۋ ءداستۇرى:
- كەيبىر ءداستۇرلى راسىمدەردە جىعا سالۋ نەمەسە جىعا بەرۋ ەرەكشە ورىن الادى. بۇل راسىمدەردە جىعا كيۋ ارقىلى نەمەسە جىعا تاعۋ ارقىلى ادامدار اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى نىعايتۋ، قۇرمەت كورسەتۋ جانە ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ كوزدەلەدى.
5. ەرلەردىڭ جىعاسى:
- ەر ادامدار جىعانى سالتاناتتى شارالاردا، جورىقتاردا جانە مەرەكەلىك كيىمنىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە كيگەن. جىعا ەر ادامنىڭ مارتەبەسىن، باتىرلىعىن جانە الەۋمەتتىك دارەجەسىن كورسەتۋ ءۇشىن قولدانىلعان. باتىرلار، بيلەر جانە باسقا دا قۇرمەتتى ادامدار جىعانى ءجيى قولدانعان.
6. ايەلدەردىڭ ساندىك ەلەمەنتتەرى:
- ايەلدەردىڭ كيىمدەرىندە دە ولارعا ءتان ساندىك ەلەمەنتتەر بولعان. مىسالى، ساۋكەلە، كيمەشەك، ورامال سياقتى باس كيىمدەردە اشەكەيلەر، مونشاقتار، جىپتەرمەن ورنەكتەلگەن ەلەمەنتتەر بولعان. بۇل ەلەمەنتتەر كەيدە جىعاعا ۇقساس بولۋى مۇمكىن، ءبىراق ولاردى "جىعا" دەپ اتاۋ دۇرىس ەمەس.
7. ىرىمدىق ءمانى:
- جىعا كيۋدىڭ جانە قولدانۋدىڭ ىرىمدىق ءمانى دە بار. ەر ادامداردىڭ جىعاسى ولاردىڭ باتىرلىعىن، كۇشىن جانە ەرلىگىن بىلدىرگەن. سونىمەن قاتار جىعانىڭ التىن، كۇمىس جانە اسىل تاستارمەن بەزەندىرىلۋى ونىڭ يەسىنىڭ بايلىعى مەن مارتەبەسىن دە كورسەتكەن.
قورىتا ايتقاندا، جىعا نەگىزىنەن ەر ادامداردىڭ كيىمى رەتىندە بەلگىلى، ءبىراق ايەلدەردىڭ دە ساندىك ەلەمەنتتەرى بار. جىعا كيۋدىڭ وزىنە ءتان ىرىمدىق ءمانى مەن سالت-داستۇرلەرگە نەگىزدەلگەن سيمۆوليكالىق ماعىناسى بار. وسىلايشا، جىعا قازاقتىڭ ءداستۇرلى مادەنيەتىندە تەك باس كيىم نەمەسە ساندىك ەلەمەنت قانا ەمەس، سونىمەن بىرگە رۋحاني جانە سيمۆوليكالىق ماعىناعا دا يە كيەلى زات.
بەرگەن جاۋابىم قاجەتىڭە جاراپ جاتسا قۋانامىن!!
پىكىر قالدىرۋ