«ۇلى وتان سوعىسى» دەدىك، «جەڭىس كۇنى» دەدىك... تالاعىمىز ايىرىلعانشا توي تويلاپ، دۇبىرلەتىپ پاراد وتكىزدىك. بۇكىل باسپا ءسوز تاڭدايى كەپكەنشە تاقىلدادى. وسىنىڭ ءبارى اينالىپ كەلگەندە ورىس پەن ورىسسۇيگىش وتانداستارىمىزدىڭ كوڭىلىن تابۋ، ءتىپتى، رەسەيدىڭ ىعىنا جىعىلۋ ەكەنى ايدان انىق. ءيا، مۇنداي ناۋقاننان قازاقتىڭ قازىناسى تاۋسىلىپ، ۇپايى كەمىپ قالادى دەپ وتىرعانىمىز جوق. ونىڭ ۇستىنە جازىقسىز جان الىسىپ، جان بەرىسىپ، سوۆەت وداعى ءۇشىن قۇربان بولعان اتا-اپالارىمىزدىڭ ارۋاعىن دا ۇمىتپاعانىمىز ءجون... دەگەنمەن ءدۇبىرلى مەرەكەنىڭ بەرەكەسىن قاشىرىپ، «بۇلىكشىل» بەتپەردەلەرىن اشقان «ارانداتۋشىلاردىڭ» كوبەيگەنىن نەسىنە جاسىرامىز؟ قىزىل تۋدى جەلبىرەتىپ، سابەتتىڭ ءانۇرانىن شىرقاعان «شۇبار جىلاندار» ءدال بيىلعىداي كوپ بولماعان. كورگىلىكتى ىشتەن شىققان ىرىتكىلەردەن كورەتىنىمىزدى اڭعارتقان مۇنداي باسسىزدىققا ءار قازاق كوز جۇمباۋى ءتيىس. تەرەڭ ويلانۋى مىندەت. 

     ورىس - قۇداي قوسقان كورشىمىز. جەر انامىزدىڭ جەتى مىڭ كيلومەتر ەتەگىنە جايعاسقان التىن وردانىڭ جۇرناق جۇرتى. 250 جىلعا جۋىق باتۋ حاننىڭ بيلىگىنە باس ۇرعان رۋس كنيازدىقتارىنىڭ بۇگىنگى جالعاسى. ابىلاي حاننان كەيىنگى ارپالىس كەزەڭنەن ساناساق تارلان تاريح ءبىزدى دە، التىن وردانىڭ تۇعىر مەملەكەتى قازاق ەلىن دە 250 جىل بويى بۇرىنعى بودان ەلدىڭ بودانىندا ۇستاپتى. ەندى قاراساق ەسەسى كەتكەن ەكى ەلدىڭ ەسەبى تۇگەندەلگەن سياقتى. مىنە، تاۋەلسىز قازاقستان اتانىپ، بۇۇ-نىڭ قۇرامىندا دەربەس ەل رەتىندە ەڭسە كوتەرگەنىمىزگە 30 جىلدان استى. XX عاسىردا قارۋ اسىنعان كازاكتى، وراق-بالعا كوتەرگەن ورىستى، ايدالىپ كەلگەن، ارىپ-اشىپ جەتكەن سان مىڭ كەلىمسەكتى قۇشاعىنا سىيدىرعان الاش جۇرتى بۇل كۇندە ەرىكسىز «كوپ ۇلتتى» مەملەكەتكە اينالدى. بوتەن بولىپ كەلىپ، بوتەگەسى تولعان سوڭ العىس ايتقاندارى دا، سابەت وداعىن اڭساپ، ەگەمەندىككە قارعىس ايتقاندارى دا ورتامىزدا ءجۇر. اسسامبلەياسىن اشىپ، مەيماناسى تاسىپ، پارلامەنتتەن ورىن، ءتىل بيلىگىنىڭ ءتورىن الىپ وتىرعاندار دا سولار...

     «كورشى اقىسى – ءتاڭىر اقىسى». بۇل - الاش بالاسىنىڭ اتا زاڭىنداي ۇستانىمى. اق كوڭىل، ادال نيەت، تازا پەيىل، شەكسىز توزىمدىلىك تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا قازاقتا ەشكىمنىڭ قاقىسى قالماعان شىعار دەيمىز.  اتا-اپالارىمىز «ورىس كەلە جاتىر» دەسە قاتتى قورقاتىنبىز دەپ بالا كۇندەگى ەستەلىكتەرىن ايتاتىن. ارينە، ءومىرى كورمەگەن كوزى كوك، شاشى سارى، بوتەن جاراتىلىستىڭ بىرەۋى جابىرەيىل، بىرەۋى جادىگوي، بىرەۋى جالاڭاش-جارتى، ءمۇساپىر بوپ كەپ تۇرسا كىم قورىقپايدى؟ سونىڭ ءبارىن باۋىرىنا باسىپ، ەتەك-جەڭىن جيناپ، ەل قىلعان ءوزىمىز ەمەس پە ەدىك؟! ال بۇگىن شە؟  «ۇيرەنگەن جاۋ اتىسقانعا جاقسى» دەگەندەي كوزىمىز ۇيرەنىپ، ءۇيىمىز تام كورشى، مەملەكەتىمىز وداقتاس بولساق تا، اتىمىز ەگەمەن، زاتىمىز بودان حالدەمىز. قۇتتى قونىسىمىزدان نانىن تاۋىپ، جانىن ساقتاعان كىرمەلەردىڭ ۇرپاعى بۇل كۇندە ءۇش ميلليونعا جەتىپ، مەملەكەتىمىزدىڭ تولىققاندى ازاماتى رەتىندە بارلىق جاقسىلىقتان يگىلىكتەنىپ وتىر. ءتىپتى، ولاردىڭ باسىنان قۇس ۇشىرماي، الاقانىمىزعا سالىپ كەلەمىز. ال رەسەي ەلىندەگى ءوز جەرىندە وتىرعان ميلليونداعان قازاق تىلىنەن، دىنىنەن، دىلىنەن ايىرىلىپ، جەتىم بالانىڭ كۇيىن كەشىپ جۇرگەنى ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس.

       بيىل «جەڭىس كۇنى» ەلىمىزدەگى ءبىراز تۇيتكىلدىڭ بەتىن اشتى. سىرىن بىلدىرمەي جۇرگەن «سىزداۋىقتاردىڭ»، جاۋ ىزدەپ شيرىعىپ جۇرگەن «شيقانداردىڭ» كىم ەكەنىن كورسەتتى. قيت ەتسە قازاقتى جازالايتىن، «تولەرانتتىق كەرەك» دەپ تەمىر تورعا قاماعىش كۇشتىك قۇرىلىمدار ءلام-ميم دەپ جاق اشقان جوق. ءيا، سانىمىز كوبەيسە ءبىراز ماسەلەنىڭ وزدىگىنەن شەشىم تابارى ءسوزسىز. ءبىراق شەشىم تاپپايتىن ءبىر ماسەلە بار – ول وسى ەلدەگى جات نيەت، جاۋىز پەيىل كەلىمسەكتەردىڭ، قازاقتىڭ ءوز ىشىنەن شىققان ماڭگۇرتتەردىڭ ەشقاشان تيتۋلدى ۇلتتى سىيلامايتىن، تاۋەلسىزدىكتى تارك ەتكىسى كەلەتىن پاسىق پيعىلى. بۇل پيعىل – مەملەكەت قۇرۋشى ۇلت قانشا كىشىپەيىل، قانشا مەيىربان، قانشا ءتوزىمدى بولسا دا، كەز كەلگەن ۋاقىتتا قوس بۇيىردەن پىشاق ۇرۋعا دايىن بۇلىكشىل پيعىل. قازاق قانشا كۇرەسسە دە ولاردىڭ كۇشەيۋىنە، كوبەيۋۋىنە ءوز بيلىگىمىز ەرىك بەرىپ وتىر.

       راس. رەسەي ءىرى مەملەكەت. وداقتاس كورشى. ۇلانعايىر شەكارامىز ۇشتاسىپ جاتىر. ەلدىڭ ىشىندە دە «قاشان كەلىپ قازاقتى تاپتايدى» دەپ ەلەڭدەپ وتىرعاندار كوپ. مۇندايدا ەڭ الدىمەن ەگەمەندىگىن ويلايتىن قازاقتىڭ ساناسىنا سالماق تۇسەدى. ول سالماق باسىمىزدى ءيدىرىپ تە، وق پەن وتقا كۇيدىرىپ تە ءجۇر. ءبىراق ونىڭ دا شەگى بار. ۋكراينا ءوز ءتىلىن قورعاعاننان سوعىسقا تاپ بولعان جوق، قانشا تۇسىندىرسە دە قاسارىسقان ىشكى جاۋدىڭ سىرتقى جاۋمەن قول ۇستاسقانىنان قورلىق كورىپ وتىر.

      بار بىلگەنى قازاقتىڭ بايلىعىن قالاي ساتۋ مەن تۋىس-تۋعانىن، جاقىن-جۇراعاتىن قالاي بايىتۋدى ويلاعان قازاق بيلىگى ءدال قازىرگى ۋاقىتتا اۋىزىن بۋعان وگىزدەي ءتورت اياقتاپ جاتىر. تىم قۇرىسا تۇياق سەرپۋگە قارەكەت جوق. شىن مانىندە رەسەيدىڭ قازىرگى ىرىلىگى تۇگەل تۇركىنىڭ ارقاسىندا تۇرعانىن قاپەرىمىزدەن شىعارمايىق. ورىس ەلىن قۇراپ جاتقان ون سان تۇرىك جۇرتى ءبىر سەرپىلسە، الەمدىك الپاۋىت اپ-ساتتە بىرنەشە بولىككە بولىنەرى ءسوزسىز. ال ءوز ىشىمىزدەگى قارا نيەتتىلەر قالىڭ قازاق ءبىر ىشقىنسا تارىنىڭ قاۋىزىنا سىيىپ كەتەرى تاعى شىندىق. ەندەشە سىيلاسقاننىڭ دا، باس يگەننىڭ دە شەت شەكاراسىن بىلەيىك.

       كەشەگى الاۋلاتىپ، جالاۋلاتىپ جۇرگەن «ارانداتۋشىلارعا» زاڭمەن تىيىم سالىنسىن. قازاقتىڭ جەرىندە قىزىل قىرعىن سالعان ءستاليننىڭ قىزىل تۋىن كوتەرىپ، مەملەكەت قۇرۋشى ۇلتتىڭ ار-نامىسىمەن ويناۋ - ناعىز بۇلىكشىلدىك. مۇنداي سەپاراتيستىك، ءۇي ىشىنەن ءۇي تىككەن قارا نيەتتەر قاتاڭ جازالانۋعا ءتيىس! ال رەسەيگە جالتاقتاپ، قازاقتى جىعىپ بەرسە، تىلىنە تۇساۋ سالسا، ءادىل ارەكەتىنە توسقاۋىل قويسا بيلىكتىڭ ءوزىن «ارانداتۋشى» دەمەسكە امالىمىز جوق!

     قازاق - سىيلاسقاننىڭ ق ۇلى! ۇلان-بايتاق دالامىز، كول-داريا كوڭىلىمىز بارىنە جەتەدى. تەك شاڭىراققا قاراپ، ءتىلىمىزدى سىيلاپ، الاشتىڭ ار-نامىسىن تاپتاماسا بولعانى! «جانىم ارىمنىڭ ساداعاسى» دەيتىن ءبىزدىڭ ەل تۇتاس تۇركىنىڭ اتاجۇرتى، التىن وردانىڭ تۇعىر مەملەكەتى ەكەنىن ەشكىم ەستەن شىعارماسىن! قازاقستانعا قارۋ كەزەنسە قارا ورمان تۇركى جۇرتى قاراپ جاتپايتىنىن قاس دۇشپاننىڭ دا بىلگەنى ءجون.

ءبىلال قۋانىش، «قامشى» اقپارات اگەنتتىگىنىڭ جەتەكشىسى