ءانشى مايرا مۇحامەد قىزى 1969 جىلى 5-قىركۇيەكتە جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ومىرگە شىر ەتىپ كەلگەندە ونىڭ داۋسى بۇكىل بولمەنى جاڭعىرتىپ جىبەرىپتى. سوندا اكەسى اناسىنا «دۇنيەگە سەنىڭ ءىزباسارىڭ كەلدى» دەگەن ەكەن. مايرانىڭ اكەسى مۇحامەد ءابدىقادىر ۇلى – كومپوزيتور، پروفەسسور، مۋزىكا زەرتتەۋ سالاسى بويىنشا كوپتەگەن كىتاپتاردىڭ اۆتورى. اناسى كامال قۋانىش قىزى ءانشى، جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ حالىق ءارتيسى.
ونەرلى وتباسىندا تۋىپ-وسكەن ءانشى قىز ءوزىنىڭ ءومىرىن مۋزىكاسىز ەلەستەتە المايدى. دۇنيە ەسىگىن اشقاننان-اق ونىڭ ءانشى بولاتىنى ايقىن بولعان. وتباسىندا مۋزىكالىق اسپاپتىڭ بارلىق ءتۇرى بولىپتى. دومبىرا، بايان، پيانينو، گيتارا، ت.ب. «كەشكە تاماق ءىشىپ العاننان كەيىن اكەم سول اسپاپتاردا وينايدى، ءبىز بيلەيتىنبىز. ونىڭ ۇستىنە اكەم «فورتەپيانوعا ۇيرەنە بەر، كەلەشەكتە انشىلىگىڭە ءبارىبىر كەرەك بولادى» دەيتىن. ءبارى سول فورتەپيانودان باستاۋ الدى. اكەمنىڭ ايتقانى تۋرا كەلدى. كەيىن مۋزىكامەن اينالىسقانىمدا قانداي داۋىس ىرعاعىن بولسىن تەز مەڭگەرىپ الاتىن بولدىم. ال بالا كەزىمدە كورشى-قولاڭنىڭ كىشكەنتاي بالالارىن جيناپ الىپ، جەكە داۋىستا ءان شىرقاپ، كونسەرت بەرەتىن كورىنەمىن» دەدى مايرا بالالىعىن ەسكە ءتۇسىرىپ. اتا-انا تاراپىنان ەرەكشە كوڭىل ءبولىنىپ، تارتىپكە باعىنىپ وسكەن. ساباقتان كەيىن بالالاردىڭ ءبارى ويناپ جۇرسە دە، كىشكەنتاي مايرا مۋزىكالىق اسپاپتا 1-2 ساعات دايىندالىپ، سوسىن عانا ويىن بالالارىنا قوسىلادى ەكەن.
ول 1988 جىلى بەيجىڭ ۇلتتار ۋنيۆەرسيتەءتىنىڭ مۋزىكا فاكۋلتەتىن (دجوۋ بەن چين سىنىبى) جانە پەكين كونسەرۆاتورياسىن (گو شۋ دجەن سىنىبى) ءبىتىردى. 1996 جىلى الماتىداعى قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىن (پروفەسسور ن.ا.شاريپوۆانىڭ سىنىبى) ءتامامداپ، تاجىريبەدەن ءوتتى.
1988 جىلى قىتايدا وتكەن «التىن ايداھار»، 1997 جىلى پورتۋگاليادا وتكەن «توماز الكايدە» بايقاۋلارىندا 1-ورىن، ال 1998 جىلى ماسكەۋدە وتكەن پ.ي.چايكوۆسكيي بايقاۋىندا 3-ورىن يەلەنىپ، م.يا.داۆىدوۆا اتىنداعى ارنايى ديپلوممەن ماراپاتتالدى. 1999 جىلى ەلەنا وبرازسوۆا بايقاۋىنىڭ ارنايى سىيلىعىن قانجىعاسىنا بايلادى. 2000 جىلى «ءۇمىت» اتالىمى بويىنشا «تارلان» تاۋەلسىز مەسەناتتار سىيلىعىنىڭ، «قازاقستان جىل تاڭداۋى – 2004» بايقاۋىنىڭ «التىن ادام» سىيلىعىنىڭ جانە باسقا دا كوپتەگەن بەدەلدى حالىقارالىق سىيلىقتاردىڭ يەگەرى اتاندى.
ۇزاق جىلدار فرانسيانىڭ «گراند وپەرا» ۇلتتىق تەاترىندا كەلىسىمشارتپەن جۇمىس ىستەدى. 2001 جىلى «وپەرا اريالارى» اتتى CD البومى فرانسيادا شىقتى. 2008 جىلى قازاق مەملەكەتتىك قۇرمانعازى اتىنداعى اكادەميالىق حالىق اسپاپتارى وركەسترىمەن حالىق اندەرىنەن تۇراتىن «ءىنجۋ-مارجان» تاسپاسىن جازىپ، ونەرسۇيەر قاۋىمنىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەندى.
جاقىندا انالىق ماحابباتىمنىڭ تۋىندىسى دەپ قىزى ايدا ارقىلى «الەم بەسىك جىرلارى» اتتى الەمدىك كلاسسيكانىڭ جاۋھار جىرلارىن قازاق بالالارىنا تارتۋ ەتتى. ۆولفگان امادەي موسارت، فرانس شۋبەرت، يوگاننەس برامس سەكىلدى تانىمال تۇلعالاردىڭ بەسىك جىرلارىن قازاقشا ورىنداپ، قازاق ۇلتىنىڭ رۋحاني قازىناسىنا سۇبەلى ۇلەس قوستى.
تاريحي وتانىنا 1994 جىلى ورالعان مايرانىڭ بيىل ساحنادا جۇرگەنىنە 20 جىل تولىپ وتىر. وسى ۋاقىتقا دەيىن ەلى ءۇشىن جاساعان ەڭبەگى دە باعالانىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى اتانىپ ۇلگەردى. قازاقتىڭ ەڭ اتاقتى وپەرا ءانشىسى (سوپرانو)، پاريجدەگى «گراند وپەرانىڭ» قازاقستاننان شىققان جالعىز تۇڭعىش ءانشىسى دەگەن ەل سۇيسىنەرلىك اتاقتارى تاعى بار.
ءانشى شىعارماشىلىعىنىڭ شارىقتاۋ كەزەڭى فرانسيانىڭ «گراند وپەرا» تەاترىمەن (Opera National de Paris) كەلىسىمشارت جاساۋىنان باستاۋ الادى. الەمدىك وپەرادا ءپۋچچينيدىڭ «بوگەماسىنداعى» ميۋزەتتە رولىمەن شىعىپ، وپەرا جۇلدىزدارى روبەرتو الانيا، مارسەلو الۆارەس سەكىلدى انشىلەرمەن بىرگە ءان سالدى. گاەتانو دونيسەتتيدىڭ «ماحاببات ءدارىسى» (L’Elisir d’Amore) اتتى كومەديالىق وپەراسىندا ادينا رولىمەن Opera National de Lorraine، Opera de Rennes، Theatre de Caen، Grand Theatre de Reims جانە Opera National Bordeaux ساحنالارىندا ونەر كورسەتتى. وپەرانىڭ ايگىلى جۇلدىزى پلاسيدو دومينگونىڭ شاقىرۋىمەن اقش وپەرا ساحناسىنا كوتەرىلدى. ۆاشينگتون ۇلتتىق وپەرا تەاترىندا پ.ي.چايكوۆسكييدىڭ «ورلەان بيكەشىنەن» اگنەسس سورەل پارتياسىن ورىندادى، اتى اڭىزعا اينالعان الەم وپەرا جۇلدىزى ميرەللا فرەنيمەن ءبىر ساحنادا ءان سالدى.
الەمدىك كلاسسيكالىق وپەرانىڭ ۇزدىك ۇلگىلەرىنە قاتىسىپ، جەتەكشى پارتيالاردى ورىنداپ، قول جەتكەن جەتىستىكتەرىن بۇگىنگە دەيىن جالعاستىرىپ كەلەدى. وسىلايشا تىڭ ىزدەنىستەرىنىڭ ناتيجەسىندە ەۋروپانىن بيىك شىڭىن دا باعىندىردى. 2015-2016 جىلدان باستاپ پاريجدەگى «گراند وپەرا» تەاترىمەن اراداعى كەلىسىمشارتىن ۇزارتىپ، جۇمىسىن ءارى قالاي جالعاستىرماق.
قازاق ەلىنىڭ نامىسىن تۋ ەتىپ كوتەرىپ جۇرگەن مايرا ەۋروپادا مايرا كەرەي ەسىمىمەن تانىمال. قازاق قىزى شەتەلدىك تىڭدارماندارىنىڭ دا جۇرەگىن جاۋلاپ العان ءانشى. Gay City News اقپارات قۇرالى «مايرا كەرەي – كەرەمەت ورىنداۋشىلىق شەبەرلىگىمەن قوسا تابيعات بەرگەن اجارى مەن ونەرى استاسقان دارىندى ءانشى» دەپ تامسانسا، «تاماشا داۋىستىڭ يەسى مايرا كەرەي بىرەگەي دارىنىمەن، تابيعي قۋاتتى، اشىق تازا، جاعىمدى دا ادەمى داۋسىمەن كورەرمەندەر جۇرەگىن جاۋلاپ الدى. مايرا كەرەي ۆاشينگتون وپەراسىنا ۇلكەن رولدەرمەن قايتا ورالاتىنىنا كامىل سەنەمىز» دەپ جازادى The Washington Times.
«قازاقتىڭ ءانشى قىزى مايرا سومداعان بەينەلەر ەشكىمگە ۇقسامايتىن، ەشكىمدى قايتالامايتىن وزىندىك اجار-ايشىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. كەيىپكەرلەرىنىڭ بويىنا تابيعي سۇلۋلىق پەن ىشكى جان-دۇنيەسى مەن سىرتقى كەلبەتىنىڭ استاسىپ ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن ءسىڭىرىپ، كورەرمەندەر جۇرەگىن انشىلىك شىنايىلىعىمەن، ورىنداۋشىلىق شەبەرلىگىمەن باۋراپ الادى» دەدى Altamusica.
مايرا مۇحامەد قىزى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك اباي اتىنداعى اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ سوپرانو داۋىستى جەتەكشى ءارى بەدەلدى ءانشىسى. ونىڭ تەاترداعى رەپەرتۋارىندا برۋسيلوۆسكييدىڭ «قىز جىبەك» وپەراسىنداعى جىبەك، جۇبانوۆ پەن حاميديءدىڭ «اباي» وپەراسىنداعى اجار، ۆەرديدىڭ «تراۆياتاسىنداعى» ۆيولەتتا، «ريگولەتتوداعى» دجيلدا، بيزەنىڭ «كارمەن» وپەراسىنداعى ميكاەلا، دونيسەتتيدىڭ «ليۋچيا دي لاممەرمۋردەگى» ليۋچيا، گۋنونىڭ «فاۋستىنداعى» مارگاريتا، ءپۋچچينيدىڭ «تۋراندوت» وپەراسىنداعى ليۋ جانە باسقا دا پارتيالارى بار. سونداي-اق گۋنونىڭ «رومەو مەن دجۋلەتتا» وپەراسىنداعى باستى پارتيانى Opera National de Lorraine وپەرا تەاترىندا، دونيسەتتيدىڭ «دون پاسكۋالە» وپەراسىنداعى نورينا ءرولىن Grand Theatre de Geneve جانە Theatre de Caen ساحنالارىندا، پۋچچيني «بوگەماسىنداعى» ميۋزەتتا پارتياسى جانە گۋنونىڭ «فاۋستىنداعى» مارگاريتا پارتياسىن Opera National Bordeaux وپەرا تەاترىندا، ءبريتيننىڭ «جازعى تۇندەگى ءتۇس» وپەراسىندا تيتانيا ءرولىن Opera National de Lorraine، Grand Theatre de تoulon جانە Opera National Bordeaux ساحنالارىندا سومدادى.
مايرانىڭ ورىنداۋشىلىق تاجىريبەسى بەتحوۆەننىڭ 9-ىنشى سيمفونياسىن، گايدننىڭ «الەم جاراتىلىسى» وراتورياسىن، مەندەلسوننىڭ «Elijah» وراتورياسىن، موسارتتىڭ «Exultate Jubilate»، پەرگولەزيدىڭ «Stabat Mater»، روسسينيءدىڭ «كىشكەنە سالتاناتتى مەسسا»، ۆيللو-لوبوستىڭ «Bachianas Brasileiras No. 5»، ت.ب. قامتيدى.
ەلىمىزدەن شىققان كونترالتو داۋىستى ءانشى ەرىك قۇرمانعالييەۆپەن دە بىرىگىپ ءان سالدى. ارىپتەسى جايىندا «الەمدە كونترالتو داۋىستى ءتورت ۇلكەن ءانشى بولسا، سونىڭ ءبىرى – ەرىك قۇرمانعالييەۆ ەدى. ەرىك ەكەۋمىزدى قازاقتىڭ تالانتتى ءپيانيسى تەمىرجان ەرجانوۆ تانىستىرعان. تەمىرجان ءقازىر امەريكادا تۇرادى. ءبىر وكىنىشتىسى، ەرىك ومىردەن ەرتە كەتتى. ءوزىنىڭ مىنەز-قۇلقىمەن، نازىك جۇرەگىمەن ونەردىڭ بۇل ءتۇرىن حالقىنىڭ باعالاي الماعانىنا قاپالى. دەگەنمەن، سول زاماندا قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى اتاعىن الدى. مۇنىڭ ءوزى ەرىككە بەرىلگەن ۇلكەن باعا دەپ ەسەپتەيمىن» دەدى.
مايرانىڭ كونسەرتتىك رەپەرتۋارى وتە باي. ءانشى الەمدىك كلاسسيكالىق وپەرادان بولەك، وپەرەتتا، ميۋزيكل، كامەرالىق ۆوكالدى شىعارمالاردان، حالىق اندەرىنەن تۇراتىن رەپەرتۋارىن ۇنەمى تولىقتىرىپ وتىرادى. كەز كەلگەن شىعارمانى اسقان تالعامپازدىقپەن تاڭداپ، ەڭبەكقورلىقتىڭ ۇلگىسىن كورسەتۋدە.
«انا بولعاننان كەيىن ادامنىڭ تۇلا بويى وزگەرىسكە تۇسەدى. ءقازىر ءوزىمدى ومىردە باسقاشا سەزىنەمىن. بالاڭدى قولىڭا العانداعى انالىق ماحابباتقا نە جەتسىن؟! بۇل كەزدەرى داۋىس ۇيلەسىمدىلىگى دە وزگەرۋى زاڭدىلىق. وسى وزگەرىستەردەن كەيىن رەپەرتۋارىمدى قايتا قاراپ، جاڭارتىپ جاتىرمىن. كىشكەنە دراماعا جاقىنداۋ، ليريكالىق سوپرانوعا قاراي وتەتىن شىعارمىن دەگەن ويمەن دايىندىق ۇستىندەمىن» دەگەن ءانشى ءارى قاراي: «مەن 300 جىل ءومىر سۇرگىم كەلەدى» دەدى كۇلىپ. «سەبەبى ءبىر جازبانىڭ جوعالىپ كەتپەۋىنە سونشا جىل ۋاقىت، ياعني ءبىر ءاندى ۇمىتپاۋ ءۇشىن ءۇش عاسىر كەرەك ەكەن. سوندىقتان مەن ءقازىر ۇلكەن جوبانى قولعا الدىم. مەنىڭ ونەر ادامى رەتىندە ءوز ەلىمە، بالا-شاعاما قالدىراتىن مۇرام – قازاقتىڭ حالىق اندەرى. ءقازىر قورجىنىمدا 50-گە تارتا ءان بار. «مايرانىڭ 100 ءانى» دەگىزىپ، سول اندەرىمدى 100-گە تولتىرسام دەگەن ۇلكەن ارمانىم بار».
بيىلعى ونەر جولىنداعى جيىرما جىلدىعىندا ءانشى الدىنا ۇلكەن ماقسات قويىپ وتىر. اۋىل-ايماقتى، ەل-ەلدى، جەر-جەردى ارالاپ، ءوزىنىڭ تاماشا ۇنىمەن الىس وڭىرلەردەگى تىڭدارماندارىمەن قاۋىشپاق نيەتتە. جاندى داۋىسپەن، وركەسترمەن قازاقتىڭ ءانىن، وزگە ەلدەردىڭ ەڭ ءتاۋىر دەگەن ۇزدىك شىعارمالارىن شىرقاسام، سول ساپارلارىما استانادان، الماتىدان جىراقتاعى وبلىس اكىمدەرى قولداۋ كورسەتسە، بولماسا دەمەۋشى بولاتىن قالتالى ازاماتتار تابىلسا ەكەن دەگەن ۇمىتتە.
ساحنا تورىندە جۇرگەنىنە ءبىراز جىل بولعانىمەن، اۋىلداعى حالىق مايرانى تەك تەلەديداردان عانا كورەدى، داۋسىنا سۇيسىنەدى، ەلىنىڭ اتىن شىعارىپ جۇرگەنىنە مارقايادى. وسىنى تۇسىنەتىن مايرا ءوزىنىڭ ساپارىن 21-22 ناۋرىزدا شىمكەنتتەن، وڭتۇستىكتەن باستاماق. ول جىل بويىنا جالعاسىپ، جىلدىڭ سوڭىنا تامان الماتىدا، استانادا، پەكيندە، رەتى كەلسە پاريجدە جەكە كونسەرتىن وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىر.
ونە بويى قاراپايىمدىلىققا تۇنىپ تۇرعان قازاق ايەلىنىڭ بەت-بەينەسىن مايرادان كورەسىز. ەڭبەكقورلىعى ءوز الدىنا، بيازى دا كوركەم مىنەزى مەن قازاقى ءازىل-قالجىڭى، ءسوز ونەرىن، ءسوز ءقادىرىن جەتە باعالايتىنى اڭگىمەسىنەن انىق بايقالىپ تۇر. «ءبىلدىم، تولدىم» دەپ وتىرعان مايرا جوق. ءاردايىم ىزدەنىس ۇستىندە. ورىس، اعىلشىن، فرانسۋز، جۇڭگو تىلدەرىن جاقسى مەڭگەرگەن. «يتاليان تىلىندە ءان ايتقانىم بولماسا، سويلەي المايمىن. ۋاقىت تاۋىپ يتاليان، نەمىس تىلدەرىن ۇيرەنسەم دەيمىن» دەپ الداعى جوسپارلارىنان حاباردار ەتتى.
مايرا مۇحامەد قىزى سپورتقا دا ۋاقىت تابادى. سپورتتىڭ كوپتەگەن تۇرىمەن اينالىسادى. شاڭعى تەبۋ، سۋدا ءجۇزۋ، جۇگىرۋ، تەننيس… قايسىسى دا جانىنا جاقىن. جىلقىنى دا جانىنداي جاقسى كورەدى.
قازاقىلىقتى جانى سۇيەتىنى، ۇلتتىق سالت-داستۇرلەردى ەشتەڭەگە ايىرباستامايتىنى، ەلىنىڭ بولاشاعىنا الاڭدايتىنى اڭگىمە بارىسىندا ايقىن كورىندى.
«ءبىزدىڭ سالت-داستۇرلەرىمىزدىڭ ءوزى وتباسىنان باستالادى. اتا-اجەلەرىمىزدىڭ، اكە-شەشەءمىزدىڭ تاربيەسىمەن وستىك. اتا-انامنىڭ ەڭبەكقورلىعىنىڭ ارقاسىندا ءبىز ەشتەڭەدەن قينالمادىق. اكەم وتە قايسار، مىنەزدى ادام بولدى. سولارعا قاراپ بوي تۇزەدىك. اكەمىز داستارقانعا وتىرماي، بىزدەر تاماق ىشپەيتىنبىز، انامنىڭ ءالديىن ەستىمەي، ماڭدايىمىزدان سۇيمەي ءبىز ۇيىقتامايتىنبىز. وسىنداي تاربيە بەرگەن، قازاقىلىقتى بويىما ءسىڭىرىپ وسىرگەن اتا-اناما ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن» دەدى.
«انا ءتىلى» گازەتىنىڭ وقىرماندارىنا شىنايى تىلەگىن جەتكىزدى. «الدىڭا ناقتى ماقسات قويىپ ارمانداساڭ، سول ءۇشىن ەڭبەك ەتسەڭ ادامنىڭ جەڭبەيتىنى جوق. تەك شارشاماۋ كەرەك. شالدىقپاۋ كەرەك. ەڭ باستىسى بالاڭىزدى انا تىلىندە تاربيەلەڭىز. انا تىلىندەگى گازەت-جۋرنالدى وقىڭىز. ءبىزدىڭ جەرىمىز قانداي كەڭ بولسا، قۇشاعىمىز دا سونداي اشىق، داستۇرگە دە بايمىز. اتا-بابامىزدىڭ بىزگە قالدىرعان وسيەتتەرى، دانا سوزدەرى – تاربيەدە تەمىرقازىق بولۋى ءتيىس».
جاس كەزىندە لاڭگى تەۋىپ، ەر بالالارمەن بىرگە وسكەن مايرا جولداعى سىزىقتاردى كورگەندە بالالىقتىڭ بال داۋرەنى ەسكە ءتۇسىپ «سەكىرىپ» وتەتىنىن ايتىپ ءبىر كۇلىپ الدى.
قازاق قىزىنىڭ ءجۇرىپ كەلە جاتقان جولى – ۇلگى-ونەگە. ول قازاق ەلىن الەمگە تانىتىپ جۇرگەن ماقتانىشىمىز.
باعداگۇل بالاۋبايەۆا
پىكىر قالدىرۋ