تەلەارنالارداعى ساتيرالىق قويىلىمدار جونىندە
بەلگىلى ساتيريك سەيىت كەنجەاحمەتوۆتىڭ «كۇلە ءبىلۋ – ءومىر، كۇلدىرە ءبىلۋ – ونەر، كۇلكى بولۋ – ءولىم» دەگەن جاقسى ءبىر ءسوزى بار. تۇسىنگەن ادامعا ماعىناسى وتە تەرەڭ. كەزىندە قازاق ساتيراسى توردەن ويىپ تۇرىپ ورىن الاتىن ەدى. ءقازىر شە؟ ءازىلدىڭ ارتىندا اششى شىندىق بار. ساتيرانىڭ تارلاندارى اسقار توقماعامبەتوۆ، شونا سماحان ۇلى، وسپانحان اۋباكىروۆتەر ءوز زامانىندا قازاقتى تەك كۇلدىرىپ قانا قويماي، تەرەڭنەن تولعاندىرا دا بىلەتىن. بۇلاردىڭ تۋىندىلارىنىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن ماڭىزىن جويماعاندىعى دا سوندىقتان بولار. ودان كەيىنگى بىزگە تانىس سەيىت كەنجەاحمەتوۆ، تەمىربەك قوجاكەيەۆ، ۇمبەتباي ۋايدين، عابباس قابىشيەۆ، مىڭباي ءراش، كوپەن امىربەك، تولىمبەك الىمبەك ۇلى، مۇحتار شەرىم، الپىسباي بورانباي ۇلى ەڭبەكتەرىن وقىپ وتىرىپ ەزۋىڭە كۇلكى ۇيىرىلەدى. كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە بولىپ جاتاتىن ۋاقيعالار ازىل-قالجىڭمەن، استارلى اجۋامەن بەينەلەنەدى.
مىنە، وسىنداي دۇنيەلەردى حالىققا جەتكىزۋ جاعى كەمشىن ءتۇسىپ جاتىر. قازىرگى ساتيرامىزدا پارمەن بولماي تۇر. ساتيرا – تاربيەنىڭ باستى قۇرالى دەسەك، وسى قۇرالدى ورىندى ىسكە اسىرا الماي كەلەمىز. كەزىندە ساتيرادان، ۋىتتى ازىلدەن قوعامنىڭ كولەڭكەلى تۇستارىن كورىپ، ودان قورىتىندى شىعىپ جاتاتىن. سول كەزدەگى فەلەتوندار مەن سىن ساداعىنا ىلىنگەندەردىڭ ىس-ارەكەتتەرى تەكسەرىلىپ، قاتاڭ جازا قولدانىپتى دەگەندى دە ەستيتىنبىز. استارلى ازىلدەن ءوزىن كورۋ نەمەسە وزىنە ۇقساتۋ ارقىلى اياعىن اڭداپ باسىپ، تەرىس ارەكەتتەرىن ار تەزىنە سالاتىندار دا كەزدەسەتىن. ال ءقازىر ساتيرادان پارمەن كەتكەنى بىلاي تۇرسىن، «ىمدى تۇسىنبەگەن دىمدى تۇسىنبەيدىنىڭ» زامانى تۋدى. ءدال بۇگىنگى قوعامدا ساتيراعا ىلىنگەن دۇنيەلەرگە بيلىكتەگىلەر پىسقىرىپ تا قارامايدى. سەبەبى بۇگىنگى ساتيرانىڭ باستى تاقىرىبى – ءالسىز، زورلىقپەن جاسالعان دۇنيەلەر. قاراپايىم حالىقتى الدارقاتۋعا قۇرىلعان بوس ءسوز، جەڭىل-جەلپى ارزانقول كورىنىس. جاساندىلىق كوبەيدى. كۇلدىرەمىن دەپ وزدەرى كۇلكىگە قالىپ جۇرگەندەردىڭ سانى بارعان سايىن ارتىپ بارادى. كۇلكىگە شاقىرۋعا بىرەۋ ەپتى، بىرەۋ ەپسىز كەلەدى. ونىڭ بارلىعى ءارتيستىڭ شەبەرلىگىنە بايلانىستى دۇنيە. ءبىر كەزدە «تاماشا» ويىن-ساۋىق وتاۋىن حالىق قالاي قارسى الدى. تاي-تۇياعى قالماي وتىرىپ كورەتىن. قۇدايبەرگەن سۇلتانبايەۆ، تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ، مەيىرمان نۇرەكەيەۆ، ۋايىس سۇلتانعازين، توقسىن قۇلىبەكوۆ ساحناعا شىعىپ كەلە جاتقاندا-اق ولاردىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى، اكتەرلىك شەبەرلىكتەرىنىڭ ءوزى كۇلكى شاقىرىپ تۇراتىن. ءسىرا، مۇنداعى قويىلىمدار تابيعاتىمىزعا، قازاقىلىققا جاقىن بولعاندىقتان دا جىلى قابىلدانعان بولار. ەندى قازىرگى ساتيرامىزعا توقتالىپ كورەلىك. قاي تەلەارنانىڭ تەتىگىن باسساڭىز دا ءمان-ماعىناسى جوق، جەڭىل-جەلپى شوۋ-دۋماندارعا اۋەس بولىپ كەتتىك. «بازار جوق» دەگەن اتاۋمەن ومىرگە كەلگەن تۇرسىنبەك قاباتوۆتىڭ عاجايىپ ءازىل الەمى «يۋپي»-گە دەيىن ايتىپ، قىران-توپان كۇلدىرىپ، حالىقتىڭ ريزاشىلىعىنا بولەنگەن-دى. «ءازىل الەمى» دەگەن جاڭا اتاۋ العانىمەن، ءدال قازىرگى جاعدايدا ىزدەنىستىڭ جوقتىعى بايقالادى. ايتارى تاۋسىلعانداي، ازىلدەرى سۇيىلىپ بارا جاتقانداي اسەردە قالاسىز. ودان بولەك «تۇنگى ستۋديا»، «دۋ قول شوكولاد»، «تويbeststar» سياقتى باعدارلامالار دا ايتارى جوق، ارزانقول شوۋلار. وسى جەردە ايتىپ وتەتىنىمىز، بىزدەگى ءازىل-وسپاقتاردىڭ بارلىعى باتىسقا ەلىكتەۋدەن تۋىنداپ وتىرعانىنا كورەرمەن كۋا. بۇعان دەيىن ەل اراسىندا اشۋ-ىزا تۋدىرىپ، بۇكىل قازاق حالقىن ءاجۋالاعان «ناشا كازاشا» باعدارلاماسىنىڭ جابىلىپ تىنعانى بەلگىلى. قازاقتىڭ ءسالت-داستۇرىن، ادەت-عۇرپىن، ءتىپتى قاريالارىن كەلەمەجدەيتىن، ۇيلەنىپ جاتقان جاستارعا بەرەتىن باتاسىنا دەيىن مازاق ەتەتىن بۇل سايقىمازاق شوۋدىڭ ۇلتقا ابىروي اپەرمەگەنى انىق. وسىنداي سايقىمازاقتىقتى قايتالاپ كورسەتكەننەن ۇتاتىن كىم، ۇتىلاتىن كىم؟! بۇگىندە مۇنىڭ قاتارىنا كتك تەلەارناسىنان كورسەتىلىپ جاتقان «تويbeststar» باعدارلاماسىن قوسۋعا بولادى. توي – قازاقتىڭ ءداستۇرى. قازاقتىڭ تويىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋدىڭ ورنىنا بۇل باعدارلامادا ۇلتقا جات نارسەلەر كورسەتىلەدى. ناسيحاتتاۋدىڭ ورنىنا كەمسىتۋشىلىك باسىم. ەڭ جاقسى بەينەتاسپانى جىبەرىڭىز دەيدى دە، كورەرمەننىڭ جىبەرگەنى دەپ بوساعانى جاڭادان اتتاعان كەلىندى سەكىرتىپ بيلەتىپ قويادى. قاي زاماندا جاڭادان تۇسكەن كەلىن سەكىرىپ بيلەيتىن ءداستۇر بار ەدى، بوساعانى ەندى اتتاپ، بەتىن اشقان كەلىن ۇياڭ، ىزەتتى بولماۋشى ما ەدى… قاي جاعىنان الساڭىز دا قازاقتىڭ اتىنا كىر كەلتىرەتىن جەڭىل شوۋ. ەڭ سوراقىسى، 22-ناۋرىزدا تويجارىس وتكىءزىپ، ەڭ ۇزدىك بەينەتاسپاعا جىلقى ءمىنگىزبەكشى. ۇلتتىعىمىزدى ۇلىقتايتىن ەمەس، ءداستۇرىمىزدى اياقاستى ەتىپ وتىرعان تالعامسىز باعدارلامانىڭ باستى ماقساتى نە؟! وسىلايشا ساتيرامىز توردەگى ورنىنان ايىرىلىپ بارادى. ناعىز ءازىلدىڭ سىيقى كەتتى. قازاقى قالجىڭ مەن ۋىتتى ءازىل جوقتىڭ قاسى. ونىڭ ەسەسىنە اق جاۋلىقتى اجەلەرىمىز بەن كورشى قاتىن-قالاشتىڭ ءرولىن باسىنا ورامال تارتىپ ارلانباي سومدايتىن قازاقتىڭ نامىستان جۇرداي ەر-ازاماتتارى كوبەيدى. ۇيات دالادا قالىپ، شىنايى كۇلكى ەسىكتەن سىعالايتىن دارەجەگە جەتتىك. كۆن دە ءۇمىتىمىزدى اقتاماي تۇر. قانشا كۇلەيىن دەسەڭ دە، ارزانقول دۇنيەلەردى كورگەندە ءىشىڭ اشيدى. ءسوزدىڭ توركىنىن تۇسىنبەيتىن، ءازىلدىڭ ءقادىرىن باعالامايتىن حالدەمىز. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى – ساتيرانى ەلەكتەن وتكىزۋ كەرەك. بىزدە سۇرىپتاۋ جەتىسپەيدى. كەز كەلگەن باعدارلامانى ساحناعا شىعارار الدىندا تاڭداپ-تالداعاننان كەيىن عانا قالىڭ كورەرمەننىڭ نازارىنا ۇسىنعان دۇرىس. وسىنى ەسكەرمەيتىنىمىز قالاي؟
باعداگۇل بالاۋبايەۆا
