رەسەي  "دۇرىس" قادام جاسادى

ساياساتتا ەشقانداي دوستىق بولمايدى، تەك مۇددە قاتىناسى عانا بولادى. الدە ءبىر جاتتاندى ديالوگتاردىڭ بۇنداي مۇددەدە پايداسى شامالى بولاتىنىن كۇندە كورىپ، ءبىلىپ وتىرمىز.

رەسەيدىڭ ۋكرايناعا اسكەر كىرگىزۋ تۋرالى شەشىمى ءبىر جاعىنان قاجەتتىلىكتەن بولدى. كەز كەلگەن ەل ءوز ۇلتىنىڭ مۇددەسى مەن قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن ايانبايتىنى حاق.  ونىڭ ۇستىنە، قىرىم مەن حاركوۆ سىندى ۋكراينانىڭ شىعىس ايماقتارىندا ورىستار مەن ورىس تىلدىلەر باسىم. ولار رەسەيدەن وزدەرىن ۇلتشىل-راديكالداردان قورعاۋدى تالاپ ەتىپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە بۇل قيىن كەزەڭدى ءساتتى پايدالانعان ورىس ۇلتشىلدارى ۋكراينانىڭ جاڭادان كەلگەن بيلىگىن مويىنداماۋدا. ۋكرايناداعى احۋال شىندىعىنا كەلگەندە ورىستىڭ ويىنداعىسىن ىستەۋگە تابىلا كەتكەن سەبەپ بولدى. سونىمەن،  رف مەمدۋماسى كومەكتەسۋگە بەل بۋىپ، ورىس ارمياسى ۋكرايناعا بەت الدى.

تاعى ءبىر جاعىنان، ۋكرايناداعى  ساياسي توقىراۋدى پايدالانىپ، ورىستىڭ ىقپال اۋماعىنا قاراتا سۇعاناقتى جاساۋدى كوزدەگەن باتىس ەلدەرىنىڭ  الدىن الۋ بولاتىن. ەگەر ناتو نەمەسە ەۆرو وداق ءوز قاۋىپسىزدىك كۇشتەرىن ۋكرايناعا كىرگىزسە ەرتەڭ ورىستىڭ ماڭدايىنا كىرەتىن شوگىر بولاتىنى داۋسىز. سول ءۇشىن «قورىققان ۇيرەك بۇرىن ۇشادى» دەپ، ورىستار تەز قيمىلداپ، ساياسي، اقپاراتتىق جانە ەكونوميكالىق جاقتان ۋكراين حالقىن وزدەرىنىڭ ماقساتتارىنا قاراي بەيىمدەدى، دايىندادى. شىعىس ۋكرايناداعى ورىس ءتىلدى حالىق پەن قىرىمنىڭ باسىم حالقىنىڭ سەنىمىنە، قولداۋىنا يە بولىپ ۇلگىردى. ەندى حالىق ورىستىڭ ىمى-جىمىنىڭ ىڭعايىنا قاراي قۇلاي باستادى.

ۋكراينانى  ۋكراين حالقىنىڭ قولىمەن جاۋلاۋدا

رەسەي ءقازىر قارۋلى سوعىتان گورى اقپاراتتىق،  ەكونوميكالىق جانە ساياسي تاسىلدەردى پايدالانا وتىرىپ ۋكراينا حالقىنىڭ ءبىر ءبولىمىنىڭ ساناسىن جاۋلاپ ۇلگىردى. اقپارتتىق شابۋىلدار ارقىلى ۋكراينانىڭ جاڭا بيلىگىنىڭ ابىرويىن ايرانداي توگىپ، حالقىنىڭ ولارعا دەگەن سەنىمىنە سەلكەۋ ءتۇسىردى. وزدەرىن ۋكراينا حالقىنىڭ ناعىز قورعاۋشىلارى، قورمالدارى ەتىپ كورسەتتى. سونىمەن قۇلاعان ۇكىمەتتەن قالعان قۇر تۇلىپتان اقشا تاپپاعان ۋكراينا جاڭا بيلىگى بتىستان قايىر تىلەپ كەتتى. اسكەرلەرى قاشتى، سوعىستان باس تارتتى. «بەركۋت»  روسسياعا بارىپ، تۇراقتى جۇمىسقا ءىلىنىپ، قارىندارىن توقتادى. ونىڭ ۇستىنە ورىس قىرىمعا 6 ميلليارد اقش دوللارى كولەمىندە كومەك بەرىپ، ۋكرايندەرگە اۋىر پسيحولوگيالىق سوققى بەردى. قالىڭ بۇقارا باستارى اينالىپ، اقىرى ورىستان كەلەتىن كومەككە تەلمىرە باستادى. ورىس ۋكراينا جاڭا بيلىگىنە قاراتا گاز قارىزىن قايتارۋدى تالاپ ەتىپ عانا قويماي، بۇرىڭعى بيلىكپەن كەلىسكەن 15 ميلليارد دوللارلىق كومەكتەن قاقتى.

وسىلايشا ۋكراينا حالقى كىرىپتارلىقتىڭ كەسىرىنەن ورىس ەلىنە بەرىلە باستادى. مۇنى مىقتى پايدالانعان ورىستار وزدەرىنە بەرىلگەن حالىقتان ءوزىن قورعاۋ بولىمدەرىن قۇرىپ، قىرىم تۇبەگىنىڭ  اسكەري-قاۋىپسىزدىك سالاسىن باقىلاۋعا الدى. قىسقارتىپ ايتقاندا، ۋكراينا ەلىن ۋكراينا حالقىنىڭ قولىمەن جاۋلاۋعا بەت الدى.

ورىس بۋداپەشت مەماراندۋمىن اينالىپ ءوتۋدىڭ جولىن ىزدەۋدە. تىپتەن، ۋكراينانىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىن ءوزىمىز قورعايمىز دەگەن سىلتاۋمەن باسقا حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ، ەلدەردىڭ كيلىگۋىنە توسقاۋىل جاساۋدا. مۇمكىن ۋكراينا ءوز اۋماقتىق تۇتاستىعىن شىنىمەن ورىستىڭ كومەگىمەن ساقتاپ قالعان بولىپ كورىنۋى مۇمكىن. ءبىراق سول ءۇشىن ورىستارعا از بولماعان بوداۋ تولەيدى ءارى قارىزدار بولادى. ول ۋكراينا حالقىنىڭ ساناسىنا سىڭەدى. مىنە بۇل ورىس سەنەرياسىنىڭ  جەڭىسى بولماق. سول ءۇشىن ورىسشىل حالىقتىڭ ايتىلمىش «دەموكراتيالىق شەشىمى» ارقىلى قىرىمدى تاۋەلسىزدەندىرۋ ماقساتىنا جەتىپ، ءوزىنىڭ قارا تەڭىز ايماعىنداعى ىقپالىن كەڭەيتۋى مۇمكىن.  قالعان شىعىس ۋكراينا ايماقتارىن ۋكراينا بيلىگىنە قارسى پايدالانادى.  مىنە بۇل «ءوز قولىن ءوزى كەسە المايتىن» ۋكراينانىڭ تراگەديالىق تاعدىرى بولماق...

ەگەر ورىس پەن ۋكراينا اراسىندا شىنىمەن قارۋلى سوعىس تۋىلسا ءارى سوعىس سالدە بولسا ۇزاققا ءسوزىلسا ورىس يمپەرياسىنىڭ ءوزىنىڭ اۋماقتىق تۇتاستىعىنا قاتەر ءتونۋى مۇمكىن. سەبەبى، اقش باستاعان باتىس ەلدەرىنىڭ كوزدەگەن ماقساتتارى سول سوعىس. حالىقارالىق قوعام مەن مۇددەلى حالىقتاردىڭ قارسىلىعىنا، قىسىمعا ۇشىرايدى، تىپتەن سوعىسقا ۇلاسادى. ونىڭ زاردابى وڭاي بولمايتىنى بەلگىلى. سول ءۇشىن ورىس اسكەري قىسىم مەن جەكەلەگەن قيمىلدارعا بارۋى مۇمكىن، ءبىراق رەسمي سوعىسقا كىرۋگە مۇددەلى ەمەس.  بۇل ەندى ءبىر جاعىنان، رەسەيدىڭ ءوز حالى ءۇشىن بەدەلىن كوتتەرىپ، حالىقتىڭ سەنىمىن نىعايتاتىن، رۋحىن اسپانداتاتىن پايدالى قۇرالى. ەندى ءبىر ءبولىم ساياساتكەرلەر مەن جۋرناليستەردىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پىكىرلەرىنە كەزەك بەرەيىك:

بولات ءمۇرسالىم: 2000 جىلداردىڭ ورتاسىندا پۋتين رەسەيدىڭ "ەتنيكالىق شەكاراسى" دەگەن ۇعىمدى شىعارىپ، "ەتنيكالىق شەكارا مۇددەسىن قورعاۋ - رەسەيدىڭ مىندەتى" دەگەندى زاڭىنا كىرگىزگەن. ولاردىڭ "لوگيكاسىنا" قاراعاندا، ول "شەكاراعا" قىرىم عانا ەمەس، قازاقستاننىڭ دا ءبىرقاتار اۋماعى كىرىپ كەتكەن. مىنە بۇل - ناعىز ءقاۋىپ! سوندىقتان، قىرىم مەن قازاقتىڭ تاعدىرى ءبىر كەمەدە!

ايدوس جۇقان: قىرىمداعى 300 مىڭ تاتار ءۇشىن تۇركيا كومەكتەسەم دەيدى. 600 مىڭ ۋكرايىن مەن جەرى ءۇشىن ۋكراينا ولىسپەي بەرىسپەس. 1،5 ملن. ورىسى ءۇشىن رەسەي سوعىسامىن دەپ الەك. "ورىس ءۇشىن" دەگەن سىلتاۋمەن رەسەي باسا-كوكتەپ كىرە بەرەتىن بولسا، ءبىزدىڭ جاعدايىمىز مۇلدەم مۇشكىل. قازاقستاندا 3 ملن-نان استام ورىس بار! وعان ورىسشا شۇلدىرلەپ، رەسەيدىڭ سويىلىن سوعاتىن قازاقتاردى قوسىڭىز. تەز ارادا كەدەن وداعىنان شىقپاسا بولمايدى. ال قىرىمدى قىرعىن اسكەرى بار رەسەيدەن الىپ قالاتىن ەۋروپا مەن اقش قانا. ال جۇڭگو، جاپونيا، يزرايل، اراب ەلدەرى ءۇشىن باستى ۇستانىم - "ءبىرىڭ ءولىپ، ءبىرىڭ قال" بوپ تۇر.

فازىلبەك ءابساتتار ۇلى: قىرىم تاتارلار رەسەيگە قارسى قورعانۋعا ءوز بەتتەرىمەن دايىندالىپ جاتىر. وسى ءساتتى پايدالانىپ بارلىق تۇركى تەكتەس حالىقتار بىرىگىپ رەسەيگە قارسى كۇرەس اشۋى كەرەك. رەسەيدىڭ قۇلايتىن ۋاقىتى جاقىندادى. بۇكىل الەم رەسەيگە قارسى كۇرەسەدى دەپ ويلايمىن. ەگەر رەسەيدىڭ كۇل تالقانىن شىعارساق، رەسەيدەگى ونداعان تۇركى تەكتەس حالىقتار تاۋەلسىزدىگىن الار ەدى.

امانگەلدى قۇرمەت ۇلى: تۇركيانىڭ ۋكرايناعا قاتىستى ساياساتىنا تاڭ قالىپ وتىرمىن. ىستامبۋل بۇعازىنان رەسەيدىڭ "كالينينگراد" كەمەسىن نەگە وتكىزدى ەكەن ءا؟ بالتىق تەڭىزىندەگى كەمە قىرىمعا اسكەر اپارعان شىعار. نەگىزى بۇل كەمە ءاۋ باستا تەك جەرتورتا تەڭىزىنە عانا بارىپ قايتۋى كەرەك ەدى. وتكەن جىلدىڭ 24 جەلتوقسانىندا جولعا شىققان. ال، اسكەري كەمەنى ىستامبۋل بۇعازىنان وتكىزۋ ماسەلەسى الدىن الا كەلىسىلۋى كەرەك. ءبىراق، تۇرىكتەر دە، ناتو دا ءۇن-تۇنسىز وتكىزىپ جىبەردى ونى قىرىمعا. سويتە تۇرا تۇركيا قىرىم تاتارلارىنا جاقتاس بولعىسى كەلەدى. ەۋروپالىق وداق ۋكراينانى قولداعان بولادى. قولدارىندا تەتىك تۇرعاندا ۇندەمەدى دە، ءىس ناسىرعا شاپقاندا شۋ-شۋ ەتەدى. ءاي، ساياسات-اي... حالىقارالىق كەلىسىمدەر بار. 1936 جىلعى. وندا اسكەري كەمەلەردىڭ وتۋىنە قاتىستى ەرەجەلەر كۇشتى ەدى. ءبىراق، وسى جولى ورىستىڭ كەمەسىنىڭ وتكەنىن تۇرىك ءباسپاسوزى دە كەش اڭعاردى. ناتو دا، اقش تا، تۇركيا دا ونى ءبىلىپ وتىردى. شاماسى باتىس رەسەيدى ارانداتۋ ءۇشىن وعان جول بەرىپ وتىر نەمەسە بۇل ساياسي وينىداردىڭ تاعى ءبىر سەريسياسى شىعار.

قالاي بولماسىن، سوعىستىڭ اتى سوعىس. ءبىرى جەڭىلەدى.

بەيسەن احمەت