«Áıel beınesiniń kórkem ádebıette alatyn orny týraly alǵash zerttegenderdiń biri D.Mordavsev boldy. Zertteýshi óziniń «Jańa kezeńdegi orys áıelderi» atty eńbeginde áıelderdiń er adamdardaı ıgilikti isterge shamasy keletinin atap ótedi, áıeldiń erlermen teń dárejede bolýyn ýaǵyzdaıdy.
HIH ǵasyrdyń aıaǵynda kórkem ádebıette áıelderdiń turmys jaǵdaıy arqyly qoǵam sıvılızasıasynyń, damýyn baıqaýǵa bolady degen krıterıı qoldanyla bastaıdy. Iaǵnı qoǵam damýynyń belgisi – sol qoǵamdaǵy áıel turmysy jaǵdaımen ólshenedi degen ıdeıany orys ádebıetinde N.G.Chernyshevskıı «Ne isteý kerek?» degen eńbeginde qoldansa, al qazaq ádebıetinde 1917 jyly M.Áýezov «Adamdyq negizi – áıel» atty tyrnaqaldy týyndysynda qoldanady.
Qazaq qoǵamyndaǵy áıeldiń orny ótken ǵasyrdyń ózinde ózge musylman elderindegi ahýalmen salystyrǵanda anaǵurlym progresıvti, jańa tilmen aıtsaq, demokratıalyq talaptarǵa jaqyn bolǵany belgili. Alaıda, tarıhtyń jeli teris soǵyp, qazaq eli otarlyq qamytyna tap bolǵan kezeńderde qalyń jurttyń, ásirese, áıeldiń taýqymeti kóbeıe tústi. Áıel teńsizdigine qarsy kúres ult zıalylarynyń ult maqsattarynyń biri bolatyn» [1, 5b].
«Qazan tóńkerisinen keıin halyqty, tipti ádebı-mádenı ómirdi minbeshil, belsendi, tóńkerisshil ıdeıalar bılep-tóstedi. Áperbaqan saıası ıdeologıalar adam rýhyn basyp-janyshty. M. Jumabaıuly osyndaı quıtyrqy «qyzyl ımperıa» saıasatynan tys, jeke adamnyń júrek túbindegi aqyl-oıyna , sana-sezimine sanaly túrde áleýmet ómirindegi qandaıda bir tirshiliktiń bir bólshegin álemdik barsha adamzatqa tán oı óristen bólektemeı, jalpy adam balasyna tán qasıetterdi beıneledi. Áńgime kórkemdiginiń negizgi túp tamyry da osynda»[2,14b].
«Jıyrmasynshy jyldardyń bas kezinde Maǵjan tvorchestvosynda sýretkerlik psıhologıalyq stıl túbegeıli ornyqty. 1922, 1923 jyldary aqynnyń «Pedagogıka» atty ǵylymı, «Batyr Baıan», «Sholpannyń kúnási» atty kórkem shyǵarmalary biriniń artynan biri jódemelete jaryq kórýi aıtylǵanǵa tolyq dálel. Adam jan álemine zerdeleı úńilý – bul shyǵarmalarǵa ortaq qasıet. Jáne avtorynyń aldyna naqtyly maqsat qoıyp, psıhologızm salasynda júıeli izdenis sońyna túskenine aıǵaq [3,279b].
«Sholpannyń kúnási» áńgimesi 1923 jyly «Sholpan» jýrnalynyń № 4, 5, 6, 7, 8 sandarynda jarıalanǵan. Shaǵyn áńgimede oı kóp, úlken problema bar. Sholpan – jasandylyqtan ada, rıasyz shyndyqpen beınelengen obraz.
Áńgime sol kezdiń jalań úgiti men nasıhatyna esh moıyn burmaǵan, shaǵyn janrdyń naǵyz kórkem úlgisin kórsetetin shyǵarma. Ásirese Maǵjannyń adam janynyń psıhologıalyq qatparlaryn shynaıy ashyp bergen, nári mol, qýaty kúshti, aıshyqty jazylǵan «Sholpannyń kúnási» áńgimesi qazaq prozasyna jańa baǵyt siltegendeı bolyp edi. Biraq jazýshylyrdyń kóbi ol joldy tańdap alǵan joq. Muhtar men Júsipbek qana óz shyǵarmalarynda «Sholpannyń kúnásindegi» tereń psıhologızmdi jalǵastyra bildi.
Bul túıin pikir de Maǵjan Jumabaıuly áńgimesiniń bıik talǵammen jazylǵandyǵyn dáleldeı túsedi. Bala úshin baqytyn qurban etken kelinshektiń ishki rýhanı dúnıesi oqyrmannyń kóz aldyna ap-aıqyn elesteıdi. [2,5-6b]
«Avtor «Sholpannyń kúnási» áńgimesinde shyǵarmashylyq erkindikke jekelengen áıel obrazy arqyly, onyń minez-qulqyn, tabıǵatyn zertteý, tanyp-bilý arqyly áıeldiń adamı-pendelik sezim arpalystaryn keńinen qamtı jazý arqyly bardy. Áńgimede bir Sholpannyń bolmys-bitimin ashý arqyly jalpy áıel zatynyń jan sezimine tereń sholý bar, sonymen birge adamnyń tirshilik ıesi retindegi jan syryn arshyp, sol arqyly barsha áıeldiń basynda kezdesetin minezdi, tabıǵatty zertteýge umtylý bar»[2,14b].
«Sholpannyń kúnási» áńgimesi janry jaǵynan bul – psıhologıalyq áńgime. Jan áleminiń qupıa syrlaryn saralaıdy. Áńgimeniń bas keıipkeri Sholpan – ár túrli syrtqy jaǵdaılardyń jáne ishki tolqynystardyń nátıjesinde únemi ózgerip, úrdis damyp otyratyn harakter. Jazýshy sol ózgeristerdi jan dıalektıkasyn jiti qadaǵalaý jolymen kórsetedi. Osynyń arqasynda bala kórý sıaqty qarapaıym taqyryp bıik adamgershilik órege kóterilip, adamnyń qulyqtylyǵy, bas bostandyǵy problemalaryna oıysady»[2,15b].
«Kórkem ádebıettegi psıhologızm tabıǵaty – ǵylymı, ádebı máni mol kúrdeli másele. Áleýmettik taldaýdyń úsh túrli mánin ashyp aıtatyn A. Iezýıtov: «Birinshiden, psıhologızm sóz óneriniń tektik belgisi, ajyramas qasıeti, kórkemdik kepili esebinde kórinedi», - dep, máseleniń eń túıindi tusyn jiti paıymdaıdy. Shynynda da, ádebıet, saıasat pen ǵylym, óner negizinen tabıǵat, qoǵam, jeke adamdar tirshiligin baqylaý, topshylaý, ózgertý, jańartý nıetin kózdeıtini daýsyz. Sondyqtan olar sansyz kóp salalyq ózgeshelikterine qaramastan, belgili bir áleýmettik toptardyń arman-muratyn, maqsat-sezimin bildirmek. Kórkemóner, árıne, – oı men kóńildiń ajyramas odaǵy. Árbir týyndy onda beınelenetin ómir sýretteriniń tolymdylyǵy jáne shynaıylyǵymen baǵalanýǵa tıis. Kórkemdik – shynaıylyq bolsa, ony uǵyndyratyn ári uǵatyn adamdar jalpy úrdisterden ózge jeke sezimdik áýenderdi tyńdaýǵa beıim. Sondyqtan, kórkem shyǵarmadaǵy ómir shyndyǵynyń eń joǵarǵy deńgeıi psıhologıa zańdylyqtarymen sabaqtas. Qaharmannyń rýhanı álemin, jan syryn jetkizý amal-tásilderiniń jıyntyǵy nemese ıdeıalyq-estetıkalyq, shyǵarmashylyq fenomen – psıhologızm»[4,3b].Sonymen qatar psıhologızm kórkem shyǵarmanyń ulylyǵyn tanytý úshin mańyzdy qyzmet atqarady. Bul jaıly zertteýshi B. Maıtanov: «Psıhologızmniń negizgi qyzmeti – ómirlik shyndyq pen kórkemdik shyndyqtyń jandy tamyrlastyǵyn saqtaý. Bul rette osy qubylystyń ishki salalary esebinde daralaý men jınaqtaý, ulttyq, jalpyhalyqtyq, derek pen qıaldap qosý, avtor beınesi, shyǵarmanyń zattyq qurylymy ispetti túrli máselelerdiń ózara yqpal, áseri men tabıǵı sıntezin ataý kerek»[4, 4b].
«M. Jumabaıuly shyǵarmashylyǵyn zertteýshi ǵalym Sherıazdan Eleýkenov «Sholpannyń kúnási» atty áńgime, sóz joq, qazaq prozasynyń kórkem damýyndaǵy iri qadam, «Batyr Baıan» poemasyn qosqanda, qazaq ádebıeti psıhologızm ádisterine ulttyq psıhologıa turǵysynan kelip, jańasha oı qorytýy kóńil aýdararlyq qubylys». [5,6b]
«Sholpanynyń kúnási» áńgimesinde áıel psıhologısynyń kórinisi ǵana emes ulttyq psıhologıanyń belgilerin kóre alamyz. Sebebi, ádebıetimizdiń jaýhar týyndysy Maǵjan Jumabaıulynyń «Sholpannyń kúnási» áńgimesinde kóterilgen taqyryp, sújettik arqaýdyń biraz ózgesheligi bar. Áńgimede túrli máselelerdiń sıntezi sabaqtasyp jatqanyna dálel «áıel taǵdyry», «otbasy», «otbasy qundylyqtary», «urpaq jalǵastyrý», «ultymyzǵa tán tanym-túsinik» sıaqty ózara baılanysty uǵymdar bir-birimen tamyrlasyp, bir ǵana Sholpannyń beınesi ishki sezimi arqyly berilýinde. Osylaısha ulttymyzǵa tán minez ben bolmys, tanym men paıym shaǵyn áńgimeniń negizgi arqaýyna, mazmunyna aınalǵan. Shyǵarmanyń mazmunyna tereń úńilsek avtordyń ulttyq psıhologızmdi tanytpaq bolǵan birneshe mańyzdy tustaryn kóre alamyz.
Birinshiden, dástúrli qazaq otbasylarynda er men áıeldiń qarym-qatynasy óte sypaıy bolyp, syılastyq pen túsinistikke qurylǵan. Bul arqyly erli-zaıyptylar otbasy berekesi men birligin saqtap otyrǵan. Aldymen, turaqtylyqqa sebep bolatyn nárse – er men áıeldiń ózderiniń mindetteri men otbasydaǵy alatyn ornyn dál anyq bilýi. Qazaqı tárbıe arqyly beriletin bul qasıetter dástúrli qazaq otbasysynyń baıandy, úlgili ári bıik rýhty urpaq ósirýine oń áserin tıgizgen. Áńgimedegi er-zaıyptylardyń jibekteı jumsaq qarym-qatynasy shyǵarmanyń alǵashqy bóliminde sheber sýretteledi.
Sholpan degen jas kelinshek óte baqytty. Baǵyna oraı qudaı ońdap teńine qosyldy. «Mal ornyna satylyp, jany súımegen janǵa jar bolatyn qazaqtyń sansyz qyzdarynyń ishinen áldeqalaı óziniń súıgenine tıgen Sholpan...» [6,91]. «Ońdaı baqyt kez kelgen qazaq qyzynyń mańdaıyna ol kezde bite bermegenin avtor eskertip ótken. Sholpannyń oramal tartyp kelinshek bolǵan alǵashqy ýaqytta jatsa-tursa alladan tileıtini – sol baqytyn qaıtse de aman saqtap qalý. Tipti kúıeýi men eki arasyn baladan qyzǵanady. Bul tilek dertke aınalyp, ishke túsedi, jan dúnıesiniń tórinen oryn tebedi»[3,282]. Sholpan beınesi arqyly otbasy birligin saqtaǵan, qudaı qosqan qosaǵynyń baqytyn oılaǵan áıeldiń beınesin tolyq sıpattaı bilgen. Sholpan teńine qosylǵan baqytty áıel, dástúrli otbasyndaǵy erin ardaqtaıtyn adal jar. Otbasynyń altyn dińgegi mahabbat úshin qurban jannyń sezimin myna joldardan anyq uǵyna alamyz: «Zadynda balany jek kórgendikten emes, erimen eki ortasyndaǵy jibekteı názik mahabbat jibi úzilmeý úshin, eki jandy bir-birine qosa bilgen ımannan da izgi mahabbatqa basqa bir jan kelip, jik salmaý úshin bala bolmaýyn tilep edi Sholpan» [6,91b].
«Avtor ishki monolog arqyly Sholpannyń jan dúnıesin sheber beıneleıdi. «Balaly bolsam, ádemi ómirim buzylady-aý», dep oılaıtyn edi Sholpan...Bala týsa kúıeýimen ekeýiniń ortasynda bir tikenek ósetindeı bolýshy edi...Qıýlasyp qosylǵan eki jannyń arasyna jat bir úshinshi jan túsken soń, ekeýiniń de jalyndy, ekpindi mahabbaty búliner, báseńder, sýynar dep qorqýshy edi Sholpan.
«İshki monolog keıipker jan dúnıesinde ábden tolysqan oıdy beıneleıdi. Shynynda da, bul – ishki oı. Syrtqa ol tanyǵysyz ózgerip shyǵady. Ózindeı jas kelinshektermen aýlaqta keńeskende: «Balasyz ómirdiń qyzyǵy joq qoı», - dep aýzymen ǵana aıtady. Aýzy aıtqandy qoly istemeıdi. İstetkizbeıtini ishi. İshinen qudaıǵa «Bala bere kórme!» dep jalbarynady»[3,282b].
Áńgimeniń «Sholpannyń kúnási» dep atalýynyń ózinde tereń maǵyna jatyr. Bul jerde kiná men kúná degen uǵymdardy ajyratýymyz kerek. «Kiná men kúná sınonımder emes, ekeýi eki jaǵdaıda belgili bolatyn dúnıetanymdyq uǵymdar, olardyń basty aıyrmashylyǵy sonda, kiná – adam men adamǵa qatysty bolsa, kúná –adam men jaratýshyǵa qatysty, naqty aıtqanda, alla men adam arasyndaǵy másele» [7,99b].
Máshhúr-Júsip danalyǵyna súıensek, kúná jaıly «Káf pen Non» óleńinde bylaı deıdi:
«Alamyn keıbireýdi men jambasqa,
Sert qyldym tirlikte bir talmasqa!
Bilsem de kúná ekenin soqtyǵamyn,
Allanyń raqmetinen (rahmatynan) qur qalmasqa!
Jalǵanda qylǵan kúnám kóńilime toq,
Qudaıym bar: ne ǵam bar, ýaıymym joq.
«Kúnásyzbyn jalǵanda» dep ótkenniń
Orny – azap , aty tozaq: qyp-qyzyl shoq.
Qalady ár qyzyqtan jaman qur(y).
Bos ótip kóktem ýaqyty, jazǵytury.
Qolynan kelmegen soń jaı júredi,
Bolmasa táýbesi joq, bolmasqa ury.
Qaraǵan kóz bekerge qaramaıdy.
Shıki ishken as boıyńa taramaıdy.
Batyp kúná qyla almas júreksizder
Qorqyp, táýbe qylýǵa jaramaıdy»[8, 25b].
Al, Sholpan kúná jasady ma, kiná jasady ma degen suraq paıda bolady. Sholpannyń kúnási qudaıdan bala berme dep duǵa etýi . Bul alla buıryǵyna, tabıǵat zańyna qarsy áreket edi. Sholpannyń kúnáli bolýyna birinshiden, otbasylyq ómirdiń bal kúnderin qımaý nıetinen bolsa, ekinshiden, Sársenbaıdyń bala súıýge yqylassyzdyǵy áser etti. «Durysy, balasyz ómir bos ómir degen sózdi basqa talaı adamdardan estidi, bir-aq jany súıgen jarynan estigen joq. Ǵashyq adamǵa qurannyń aıaty qasıetti emes, jarynyń sózi qasıetti, jarynan basqa adamnyń sózin ne qylsyn Sholpan!» [6,95b]. Demek Sholpan kúnáli boldy. Úsh jyldan soń Sholpan óz kúnásin túsinedi, táýbesine keledi. Kúnásin moıyndaǵan Sholpan Allanyń raqmetinen de qur qalmady.
Ekinshiden, Sholpan qazaqtyń ulttyq tanymyna saı árbir áıeldiń ómiriniń máni ana ataný ekenin túsingen parasatty kelinshek retinde sıpattalady. Sebebi Sholpan sábı súıý baqytyn, ana ataný degen sıaqty sezimniń ómirde baryn bildi, ómirlik ustanymy etti. «Maǵjan sheberligin aıtyńyzshy: osy tilek bir túnniń ishinde ózgerip sala beredi. Oǵan ılanasyń, esh kúmán keltirmeısiń. Maǵjan ózin jan dıalektıkasynyń suńǵyla bilgiri men sheber sýretkeri esebinde kórsete biledi. Sheshim keıipkerdiń ishinde pisedi jáne bir qyzyǵy erkinen tys júzege asady. Harakter ishtiń ashylýyna qaraı kórinis tabady. Keıipkerdiń óz menin tanyǵan sanasy bu jerde syrt kózden kúshtirek ról atqaryp tur
Bylaı qaraǵanda Sholpan ishiniń ózgerýine syrt jaǵdaı sebepshi kórinedi. Árıne, kúıeýi Sársenbaıdyń kórshi balalarynyń tátti qylyqtaryn kúle sóılep, uzaq áńgime ǵyp aıtýy Sholpanǵa qatty áser etedi. Nege? Nelikten oǵan kúıeýiniń jaıbaraqat áńgimesi shanshý bolyp qadalady? Negizgi másele mynada: Sholpan óziniń baqyt týraly burynǵy túsinigi taıyz, soraqy ekenin kenet túsinip opynady. Iaǵnı, óziniń naǵyz ishin endi túsinedi»[3,282b]. Endi Alladan kúni túni bala tileýmen bolady. «Osy túnnen bylaı qaraı Sholpannyń bar tilegi bala boldy. Jatsa da, tursa da, oıaý bolsa da, uıyqtasa da: «Jasaǵan-aý, bala bere kór!» degen tilekti Sholpannyń ne aýzy, ne júregi aıtýshy edi. Biraq birin-biri qýalap, aı sońynan aı ozdy, tileı-tileı tilek tozdy. Soǵa-soǵa júrek tozdy, tilek tozdy, júrek tozdy: ómir tozdy. Talaı túnderden kózdep emes, júrekten ystyq jas tókti. Sopy boldy, ylǵı dáret alyp, taza júrdi, namaz oqydy. Kún saıyn tań sibirlep kele jatqanda-aq turyp, sájdege qulady, taspıyǵyn sanap, «subhanalla» aıtty. Biraq bala bolmady»[6,97b]. Osylaı kún, aı, jyl ótti Sholpannyń tilegi qabyl bolmady. Endi Sholpan ómiriniń máni de sáni de - perzent súıý, ana ataný ekenine kóz jetkizdi jáne maqsatynan taıynbaıtyny belgili boldy. Óıtkeni kez kelgen áıel úshin «ana» degen mártebe alýdan asqan mártebe, ataq joq. Bul sózimizge dálel Buqar jyraý babamyzdyń:
«Báıbishege jarasar
Emizdiktegen sabasy.
Kelinshekke jarasar
Emshektegi balasy» - degen ulaǵatty oıy.
«Jalǵan dúnıedegi tiri pendeniń jubanyshy ne? Jalǵyzdyq degenińiz qarǵyspen teń qasyret. Onyń betin aýlaq qylsyn. Tórt qubylasy teń adamnyń da túbinde bir jantásilim sátke kelip, jany alqymǵa tyǵylǵan qasym shaqtaǵy úmiti: birinshi – baqıdyń máńgiligi men rýhyńdy óltirmeıtin Alla esimi de, ekinshisi – sońyna qalyp bara jatqan myna pánı dúnıedegi jubanysh – náreste. Boıyńdaǵy ystyq qanyńdy quıyp, tamyryńdy ıitip, óziń jan bergen balań. Ózegińniń órtenip turatyny da sondyqtan. Múmkin, máńgilik ólmeıtin rýh degenimiz sol shyǵar...»[9,282 b].
Al Máshhúr Júsip urpaq jalǵastyrý jaıly bylaısha ósıet etken:
Jemisi joq aǵashty kórseń, terek,
Bir otynan basqaǵa sol nege kerek.
Terektiń symdaı bolǵan boıy qursyn,
Túbinde túk bolmaıdy, bolsań zerek.
Aspanńyń qalyń bult aldy betin,
Tamshy joq betke tamar, ol bir tútin.
Tútinde ótken kúniń qurysyn da,
Buıyrǵan jeýge qashan ıttiń etin?!
Najaǵaı kún jaýǵanda bir jarq etti,
Ne tústi saǵan odan? Ótti. Ketti.
Jarq etken bir najaǵaı boldy-daǵy,
Tuǵyrda qaldyrmaǵan bir perzentti.
Ot óshse, artta qalsyn qyzyl shoǵy,
Tutatyp as pisirseń, qaryn toǵy.
Artynda qalar tıtteı shoǵy joq ot,
Jalǵanda bári bir bas: bary-joǵy.
Bu jalǵan kimge toqtap turaqtanǵan,
Árkim-aq: «Kónbeımin!» - dep, bura attanǵan.
«Qatynnan ul tappaǵan ár ýaqytta
Eshki artyq, - degen sóz bar – laqtaǵan!»[8, 206b].
Budan bylaı Sholpannyń oıy san saqta boldy. Myń oılanyp, myń tolǵanyp Sholpan barlyq sebep Sársenbaıdan bolǵanyn túsindi. Óıtkeni Sársenbaı belsiz edi. «Sóz joq, Sársenbaı – bedeý. Sondyqtan bala joq. Bala joq bolǵan soń men baqytsyz...men baqytsyz bolǵanda Sársenbaı baqytty ma? Onyń júregi janbaı ma? Óziniń eki ómirdi ýlaýshy ekenin oılap, onyń júregi janbaı ma? Qartaıǵan kúnde ómirdi jylatatyn ot – bala oǵan keregi joq pa? Sóz joq, men baqytsyz bolsam, Sársenbaı da baqytsyz. Endeshe osy batyp bara jatqan ómir kemesin baqyt jaryna kim súırep shyǵara alady? - Sholpan. Jalǵyz Sholpan. Bir ómir úshin emes, eki ómir úshin Sholpan osyny isteýge mindetti»[6, 100b]. Urpaq jalǵasytyrýdyń qandaı da bolsyn amalyn izdegen Sholpan oınas qylady. Oqyrmanǵa oınas kiná, keshirilmes kiná bolyp kórinýi múmkin. Álbette oınas qazaqtyń tanymyna jat. Buǵan «Oınasqa sengen ersiz qalady» degen qazaqtyń bir sózi arqyly halqymyzdyń kózqarasyn bile alamyz. Taǵy bir qazaqtyń naqyl sózine súıensek oınastyń da bir mánisi bar eken. Bul jónin Máshhúr Júsip Kópeıuly qazaqtyń eki uly maqaly bar dep tujyrymdaıdy. Olarǵa: «Urlyq qyl da mal tap, Oınas qyl da ul tap» degen maqaldardy jatqyzady. Sóıtip Sholpan Ázimbaımen oınas bolady. Balanyń ákesi retinde Ázimbaıdy tańdaýynyń da úlken astary bar. Qazaq halqy tek, qan degen máselelerge muqıat únilgen.
«Taýdan aqqan tas bulaq,
Tasysa quıar teńizge.
Qansha maly bolsa da,
Baı qýanar egizge.
Jamannan týǵan jaqsy bar.
Jaqsydan týǵan jaman bar,
Tartpaı qoımas negizge» - degen Buqar jyraý danalyǵy dálel. Sondyqtan Sholpanǵa kúnen kún, quldan qul týatyny áý bastan belgili bolǵan. «...Bolashaq balaǵa ata bolýǵa laıyq kim bar?... Ázimbaı... Ázimbaı ...Ázimbaı qalaı bolar? Tekti atanyń balasy, ózi jas, deni saý, symbatty jigit»[101-102 b].
Qoryta kelgende, «Sholpannyń kúnási» áńgimesinde ulttyq psıhologızmdi paıdalana otyryp, M. Jumabaıuly Sholpannyń beınesi arqyly dástúrli qazaq otbasyndaǵy úlgili áıeldiń úzdik beınesin kórsetti . Ony oqyrmanǵa anyq sezdirý úshin avtor Sholpandy san qyrly qasıettermen músindegen. Dálirek aıtsaq, otbasy birligin saqtaǵan, qudaı qosqan qosaǵynyń baqytyn oılaǵan, urpaq jalǵastyrý qamyna tereń mán bergen qazaqı bolmysty áıeldiń beınesin tolyq sıpattaı bilgen.
«Jazýshy tirshilik úshin, bala úshin eshbir joldan taıynbaıtyn áıel beınesin somdaǵan. Áńgime sońynda avtor keıipkerin azapqa salyp óltiredi. Biraq, ólimniń, tragedıanyń sebebi bar. Áńgimedegi azapty ólim M. Áýezovtiń «Qorǵansyzdyń kúni», B.Maılınniń «Ultýǵan» tárizdi klasıkalyq áńgimelerin túsiredi. Bul shyǵarmalardaǵy oqıǵalar ár túrli bolǵanymen, adam taǵdyry aldyńǵy sapqa shyqqan. Birinde ómirge kele sala qasiretke tap bolǵan qazaq qyzynyń taǵdyry sýrettelse, ekinshisinde baqytty ǵumyr keship otyrǵan otbasynyń shańyraǵy shaıqalyp, aqyry ólimge ákep soqtyrady.
M. Jumabaıqly dramatızm elemetterin, tragedıanyń qalyń boıaýlaryn áńgime sońynda qoıýlandyra túsedi. Ómirin óz qajetine, óz qalaýyna saı ózgertý talpynǵan qazaq áıeli. Oılaǵany, qalaǵany bolǵanymen, báribir aldynan qarǵys atqyr «ólim» shyǵady.
«Sholpannyń kúnási» áńgimesiniń ereksheligi jóninde B. Mamraev bylaı dep jazady: «...M.Jumabaıuly ózine deıin qazaq prozasynda áli jasalmaǵan jańa qadamǵa – adam psıhıkasynyń qupıalaryna boılaýǵa batyl kóshe bildi. Maǵjan keıipkerleri ózderiniń qymbat ta qupıa ishki sezimderin jarıa etýden , ózderin sol úshin eshkim túsinbeýi múmkin-aý degen oıdan esh qoryqpaıdy»[5,8b].
Gúlsezim Temirtas
Astana qalasy
