Qazirgi  qazaq baspasózinde memlekettiń bolashaǵyna tikeleı qatysty kóshi-qon máselesin úzbeı kóterýdiń arqasynda qoǵamda seń qozǵaldy. Úkimet tarapy  da  bul máseleni eleýsiz qaldyrmaǵan syńaıly.  Qazaqstan úkimeti oralmandardy Aqmola, Atyraý, Batys Qazaqstan, Qostanaı, Pavlodar, Soltústik Qazaqstan jáne Shyǵys Qazaqstan oblystaryna ornalastyrý jóninde qaýly qabyldady. «Oralmandardy jaıǵastyrý óńirlerin aıqyndaý týraly» dep atalatyn qaýly 20 naýryzda qabyldansa  da, bul kúni keshe  aqparat  quraldaryna  jarıa etildi. Osyǵan baılanysty Eńbek jáne áleýmettik qorǵaý mınıstrligine qarasty kóshi-qon komıteti tóraǵasynyń orynbasary Aslan Qarjaýbaev "Azattyq radıosy" tilshisimen suhbat barysynda aıtqan  oılaryn  nazarlaryńyzǵa usynýdy jón kórdik...  – Oralmandardy ornalastyrýǵa ne sebepti osy jeti oblys tańdaldy? – Bul qaýly 2013 jyly jeltoqsan aıynda qabyldanǵan «Kóshi qon týraly» zańdy júzege asyrýǵa arnalǵan. Sol zańda «oralmandardy qabyldaıtyn óńirlerdi úkimet aıqyndaıdy» dep jazylǵan. Osy turǵyda biz «qaı oblystar oralmandardy qabyldaýǵa daıyn» degen suraý saldyq. Qaýlyda kórsetilgen jeti oblys oralmandardy qabyldaýǵa daıyn ekenderin bildirdi. Al tizimde atalmaǵan oblystar ázirge oralmandardy qabyldaýdy toqtata turý jóninde sheshim qabyldady. «Kóshi-qon týraly» byltyrǵy zań qabyldanbaı turyp oralmandar Qazaqstannyń qaı óńirine baratynyn ózi tańdady. Sondyqtan teń jartysy Almaty, Jambyl, Ońtústik Qazaqstan jáne Mańǵystaý oblysyna shoǵyrlandy. Bul oblystarda turǵyn sany onsyz da kóp. Jumys, baspana máselesin sheshý qıyndaý. Sondyqtan oralmandar ońtústikke qonystanǵanymen, odan keıingi turmys-tirshiliginde qıynshylyqtar týdy. Al qaýlyda atalǵan jeti oblysta jyl saıyn kelgenderden ketkenderdiń sany kóbeıip barady. Ekinshiden, oralmandarǵa bul oblystarda baspanaly bolýǵa, sharýashylyqpen shuǵyldanýǵa múmkindik mol. Bul rette oralmandardyń shyqqan jeri de eskerilip otyr. Mysaly, Qaraqalpaqstan men Túrkimenstannan keletin oralmandar negizinen Mańǵystaý oblysyna shoǵyrlandy. Óıtkeni kóbiniń osy jerdegi turǵyndarmen týystyq baılanystary bar. Týystarynan tym alysqa uzaǵysy kelmeıtin oralmandar narazy bolýy da múmkin. Sondyqtan olardyń Atyraý, Batys Qazaqstan oblystaryna barýyna múmkinshilikteri bar. Biraq baıqasańyzdar, bulardyń barlyǵy da – shekaralyq oblystar.  – Aýa-raıy sýyq soltústik óńirlerge baratyn oralmandarǵa qandaı jaǵdaı jasalady?  – Oralmandar ol jerde ómir boıy turýǵa mindetti emes. Jańa zań boıynsha bes jyl tursa jetkilikti, ári qaraı basqa óńirlerge kóshýine erikti. Ekinshiden, 1999-2003 jyldar aralyǵynda úkimet arnaıy qarjy bólip, oralmandarǵa baspana alyp berip otyrdy. Ol kezde oralmandar «men tek ońtústikke barǵym keledi» degen talap qoıǵan joq, qaı jerden baspana berilse, sonda bardy. Mysaly klımaty jyly Ózbekstan, Túrkimenstannan kelgen oralmandar soltústikke bardy. Keıin arnaıy kvota berilip, baspana emes, qarjylaı kómek kórsetiletin bolǵan soń soltústikke qaraı kóshtiń birshama saıabyrlaǵany ras – biraq sonda da qonystanyp jatqandar bar. Bolashaqta oralmandarǵa sol jaqta jaǵdaı jasalyp jatsa, nege barmasqa? Eń bastysy, atalǵan oblystarǵa barýshy oralmandardy birinshi kezekte jumyspen  jáne baspanamen qamtamasyz etý máselesi qarastyrylyp jatyr. Bul ekeýi – oralmandardy yntalandyrýǵa arnalǵan negizgi másele. Taǵy bir jaıt, oralmandardy qaı eldi mekenderge ornalastyrý máselesinde olardyń ózderiniń de oılary eskeriledi. Qazir atalǵan ár oblys oralmandardy qaıda jaıǵastyratynyn, qandaı jaǵdaı jasaı alatynyn kórsetetin baǵdarlama jasap jatyr. – 2013 jyly qabyldanǵan «Kóshi qon týraly» zań boıynsha oralmandardyń azamattyq alý merzimi tórt jylǵa uzartylyp, kvotanyń alynyp tastalýy olardyń Qazaqstanǵa kelýine qanshalyqty áser etti? – Naqty sany dál qazir oıymda joq, biraq 2012 jylǵa qaraǵanda 2013 jyly kelgen oralmandar kóp. Jańa zańda ózińiz aıtqan ózgeristen basqasy bári sol burynǵy qalpynda. Keı jaǵdaıda, máselen, baspana máselesinde burynǵydan góri oralmandarǵa qolaılyraq bolýy da múmkin. Qazirgi zań boıynsha áýeli yqtıarhat alýy kerek, yqtıarhat alǵan soń bes kúnniń ishinde oralman mártebesi beriledi. Al oralman mártebesin ıelenýshiler Qazaqstan azamattarymen birdeı áleýmettik kómekter alady. – Sońǵy kezderi azamattyq belsendiler Qyrymdaǵy jaǵdaıǵa baılanysta Qazaqstannyń shekaralyq óńirlerine oralmandardy kóbirek qonystandyrý jaıly jıi aıtyp júr. Bul qaýlynyń osyndaı pikirlerge qatysy bar ma?  – Qaýlynyń oǵan esh qatysy joq. Oralmandardy atalǵan óńirlerge qonystandyrý jóninde usynystar byltyr qabyldanǵan «Kóshi-qon týraly» zań qaıta qolǵa alynǵan kezde, ıaǵnı 2012 jyldyń ózinde sóz bola bastaǵan. – Suhbat bergenińizge raqmet!

"Qamshy" silteıdi