Esim... . Dúnıege perzent kelse dúıim jurt bolyp ádemi esim izdeıtin ádetimiz bar. Óz dástúrimizge ádet -ǵurpymyzǵa saı ereksheligi mol, ózge ultta ushyramaıtyn esimderimizdiń bary da ras. Desek te, ata - babalarymyz náresteniń dúnıege kelgen kúnine baılanysty da Naýryzbaı, Boranbaı, Daýylbaı, Sáýirhan, túz taǵylaryna degen qurmetpen Qasqyrbaı, Arystan sekildi de esimderdi dúnıege ákelgen. Sondaı-aq bizdiń tarıhymyzda sanaýly tulǵalar ǵana ege bolǵan erekshe esimderde joq emes. Atap aıtsaq, sonaý IX ǵasyrda ómir súrgen Shóje, Kótibar, Shege sekildi esimder. Taqyrybymyzdyń ózegine oralyp, sol erekshe esimder jaıynda sóz qozǵasaq.
Erekshe esim - estilgende eleń etkizetin, sırek kezdesetin kisi esimi. Kóbinese sábıge at tańdaýda emosıaǵa berilgen ýaqytta týyndaıdy. Olaı deıtinimizdiń de sebebi bar. Qazaq jerinde tuńǵysh ret 2011 jyly uıymdastyrylǵan Qysqy Azıa oıyndar ýaqytynda elimizde týylǵan 40 náreste Azıada esimin egelegen eken. Ereksheligine sóz joq, biraq qazaq qyzyna osy esim qanshalyqty jarasady, esiminiń astary páktik, tazalyq, adaldyq uǵymdarymen astarlasyp jatqan urpaqtyń jalǵasy ekendigimizdi eskersek, suraı qalǵanǵa qandaı maǵynasyn ashyp berer ekenbiz. Degenmen, sport básekeleri ótý ýaqytynda qýanyshtarynda shek joq halyqtyń osyndaı ataý berýi adamzat tarıhynda kóptep kezdesedi.
Sol esimniń eń aty shýlysy hám biregeıi Olımpıada! Aty kórsetip turǵandaı tórt kúl álemniń kil dúldilderin ár tórt jyl saıyn bas qostyrar oıyndar ataýy, maǵynasy da erekshe. Grek tilinen tárjimalasaq «aspandy jyrlaý» nemese «qudaıdy jyrlaý» maǵynasyn beredi.
Osy jyly Reseı statısıka mamandary Sochı Olımpıadasy aldynan osy esimdi egelegen reseı azamattarynyń monıtorıńin jasapty. Monıtorıń nátıjesi tómendegishe: «Olımpıada esiminiń keń taraǵan eki aýdany beligili boldy: biri Saratov oblysy men Chelábınsk oblysy. Mundaı sırek kezdesetin esimdi kóbine jasy úlken kisiler ıelengeni de belgili boldy. Saratov oblysynda Olımpıada esimdi 65 áıel adam ómir súredi eken. Onyń eń úlkeniniń jasy 93 ke tolsa al eń kishisiniń jasy 7 jasta bolyp shyqty. Onyń ishinde Saratov qalasynyń ózinde 27, Volsk qalasynda 9, Balakovta 8 Olımpıada ómir súrip jatyr eken. Al 1980 jylǵy Máskeý olımpıadasy kezinde tek bir ǵana qyzdyń bul esimge ıe bolǵany belgili boldy. Al, álemde osy esimdi ıelengen eń tanymal tulǵa Aleksandr Makedonskııdiń anasy Olımpıada Epırlik eken.
Biz negizi sizderdi erekshe esimdermen tanystyrý maqsatynda bolǵan edik. Desek te, túbinde balaǵa esim berýde jańylyspaǵan, sol esim onyń ómir boıy boı tumary bolaryn bilgen, estiler qulaqqa jaǵymdy, maǵynasy kóregendigimizdi kórseter qazaq ekenimizdi eskerip, osy esim qoıýdyń keıbir tustaryna da toqtap ketýdi jón kórdik. Eń ókinishtisi, ata - analarymyzdyń ár kúni zaryǵa kútetin serıaldarynyń saldarynan sol kıno keıipkerleri esimin óz ul - qyzyna qoıa salýy. Sondyqtan da biz úshin jat esim bolǵan Melek, Shahrızada, Emırhan, Iasmın, Esmıralda, Izabellalar aramyzda búginde kóbeıip keledi.
Árıne, kim qalaı esim qoıamyn dese de óz erki. Eshkimge tosqaýyl qoıý almaısyz. Jazý túgi bir estigende aıtylýy da qıyndaý esimder elimizde de bar eken. Al, onda tanys bolyńyz: Mýhamatabdýlahap, Ábilfaıyz, Irıneıýs, Konstantaımseısar, Gabrıel Iýsef, Demel, Iamıla, Muhamedsalın, Abdýlalım, Alıar, Láán, Shamır, Sıvınna, Mahsýmá. Degenmen, erekshe bolsa da kóp kezdesetin esimderde barshylyq. Radıı, Antonıo, Lıvıa, Talısman sekildi kisi attary elimizde jeterlik. Bir ǵana Úndistannyń ulttyq qaharmany Indıra Gandı qurmetine qoıylǵan esim elimizde 10 000 nan asyp jyǵylady eken. Erekshe esim arqalap el ishinde júrgen jandar da bar. Sonyń biri «Aıtýǵa ońaı» baǵdarlamasynyń prodússeri Argentına Jánibek.
Umytyp barady ekenbiz, Samıtbek, Samıthan, Samıt. OBSE elimizde ótken samıti ýaqytynda dúnıege kelgender ǵoı. Bul esimde erekshe esimder qatarynda. Umytyp esińe bir málimet qaıta tússe, sońynan umytqandaryńdy qaıta eske ala bastaısyń. Aıtpaqshy, bizde Dıplombekte bar eken ǵoı. Dıplombek Jahıauly, ákesi joǵary oqý ornyn bitirip, dıplommen oralǵanynda týylǵan perzent. Erekshe esim qoıaýdan da qazaq artta qalmaǵan.
Meksıkanyń Sonora shtatynda jańa týylǵan sábılerge "erekshe" esimder qoıýǵa tyıym salynypty. "Ata-anasynyń erkine qarsy tura almaıtyn náresteler óse kele óz atynan uıalyp nemese qorlyq kórip ómir súrmeýi tıis", - deıdi jergilikti bılik ókilderi.
Tyıym salynǵan tizimde 61 esim bar eken. Olardyń qatarynda Gıtler, Rembo, Býrger-Kıng, Termınator, Djeıms Bond, Betmen syndy fılm keıipkerleri men taǵamdardyń ataýlary kezdesedi. Bılik ókilderi sondaı-aq, Sonora Sýıiktisi, Sonora Kúni syndy sóz tirkesterin de adam atyn qoıarda qoldanbaýyn talap etip otyr.
Jańa zańnyń basty maqsaty - sábılerdiń ósken kezde óz atynan ózi uıalýyna jol bermeý. Qara tizimde Feısbýk, Tvıtter degen adam esimderi de kezdesedi.
Kórdińiz be alys Eýropa esimine mán bere bastapty. Durys isteıdi, el bolashaǵy bolar týylǵan ár bir sábı mánimen maǵynasy mol esimge laıyq, solaı bolýy da shart.
Olaı bolsa, aǵaıyn erekshe esimderge eliktemeı, naǵyz ultymyzǵa tán esimderimizben álemnen ereksheleneik. Olar bizge tańdanatyn bolsyn!
Qojakeldi Aldanov, Kereký óńiri
