Ádette tynysh ótetin demalystar maýsymy ústimizdegi jyly dástúrinen jańylǵandaı boldy. Jazdyń úsh aıynda birneshe rezonanstyq oqıǵalar oryn aldy. Dál osy jaz aılarynda iri álemdik oıynshylar arasynda mańyzdy kezdesýler ótip, uzaqqa sozylyp bara jatqan problemalyq máseleler talqylanyp, oń sheshimin tapty, - dep habarlaıdy Qamshy.kz "Egemen Qazaqstanǵa" silteme jasap.

Demalystar maýsymy Túrki áleminiń elderi úshin de typ-tynysh bola qoıǵan joq. Baýyrlas túrik elinde álemdi eleń etkizgen sátsiz memlekettik tóńkeris, birneshe jaýyzdyq terrorlyq akt oryn aldy. Sondaı-aq, osy kezeńde Túrkıa men Reseı basshylyǵy arasynda mańyz­dy kelissózder júrip, nátıjesinde taraptar burynǵy dostyq qarym-qatynastaryn qalpyna keltirýge sheshim qabyl­dady. Al muhıttyń arǵy betinde AQSH prezıdenttigine kandıdattar D.Tramp pen H.Klınton arasynda báseke qyza tústi. Qazirgi kezde eki úmitkerdiń de úlken eldi basqarýǵa múmkindigi teń delinip otyr.

Jazdyń asa «ystyq» bolǵa­nyna qaramastan, kúz de odan qalys­paıtyn syńaıly. Saıası oqıǵalar tizbegin «Úlken jıyrmalyq» el­deri­niń basshylary bastap bermek. Bul aıtýly basqosý bıyl al­ǵash ret Qytaıda ótkizilmek. Mu­nyń osyndaı pishimdegi on birin­shi kezdesý ekenin jáne onyń Qytaı­dyń Hanchjoý qalasynda uıym­dastyrylatynyn da aıta keteıik.

Mamandar qazirdiń ózinde samıttiń tabysty aıaqta­la­tynyna úmitpen qaraıdy. Kele­shekke serpin berer sheshimder qabyl­da­nady dep senedi. «Úlken jıyr­malyqtyń» samıti óziniń alańyna álemdegi asa yqpaldy memleket qaıratkerlerin tartatynyn da aıta ketkenniń artyqtyǵy joq.

Qytaı buqaralyq aqparat qural­darynyń habarlaryna qulaq túr­seńiz, joǵary deńgeıdegi mańyzdy forýmǵa daıyndyqtyń úlken yjdaǵattylyqpen júrgi­zil­­­geni kóldeneń tartylady. Al dás­túrge sáıkes bul basqosýǵa pla­neta­myzda asa iri ekonomıkasy bar elderdiń birinshi basshylary jınalady. Dástúrli 20 memleketten bólek, bıyl qurmetti qonaq retinde birneshe basqa elderdiń ókilderi de shaqyrylypty. Atap aıtqanda, qabyldaýshy jaq­tyń, ıaǵnı samıt ıesi QHR Tór­aǵasy Sı Szınpınniń arnaıy sha­qyrýymen «Úlken jıyr­malyq» samıtine qurmetti qonaq retinde Qazaqstan Respýb­lıkasynyń Prezıdenti Nursultan Nazarbaev qatysatyn bolady.

Sonymen qatar, 24 tamyzda Qytaıdyń partıalyq resmı gazeti «Jenmın jı­bao» «jıyrmalyqqa» qatysý­shy­lardyń tizimin jarıa­lady. Bul habarlamada myna mem­le­ketterdiń: Argentı­na­nyń, Avstra­lıanyń, Bra­zı­­­lıa­­nyń, Ulybrı­tanıa­nyń, Ger­­manıanyń, Úndis­tannyń, In­donezıanyń, Ita­­lıa­nyń, Ka­nadanyń, Qy­taı­dyń, Mek­sıkanyń, Túr­kıa­nyń, Reseıdiń, Saýd Ara­bıa­­­synyń, AQSH-tyń, Fran­­sıanyń, Ońtústik Afrı­ka Respýblıkasynyń, Koreı Respýblıkasynyń, Japo­nıa­nyń basshylary, son­daı-aq, Eýropalyq odaq el­deri­niń jetekshileri kezdesýge qatysatyndyqtaryn qýat­taǵany atap kórsetiledi.

Bul jolǵy samıttiń onyń aldyńǵylarynan ereksheligi mynada: Hanchjoý samıtinde «jıyrmalyqtyń» otyrysyn uıymdastyrýshylar bar­lyq qatysýshylardy tek ekono­mıkalyq máseleler boıynsha talqylaýlar ótkizip, sheshimder qabyldaýǵa shaqyryp otyr. Qytaı tarapynyń atalǵan bas­tamasy qazirgi kezde álemdik ekonomıkanyń kúrdeli kezeńdi basynan ótkerip, is júzinde barlyq elderde ekonomıkalyq ósimniń baıaýlaǵanymen baılanys­tyrylady.

Kóptegen álemdik ekono­mısterdiń sóz saptaýlaryna qaraǵanda, qazirgi kezde álem­dik ekonomıkalyq ahýal buryn­ǵysynsha daǵdarysty jaǵdaıda tur. Biraz elder ekonomıkalyq ósimniń baıaýlaýy, tómengi paıyzdyq mólsherleme, tómengi suranys, jumyssyzdyqtyń joǵary deńgeıi, úlken qaryzdar sıaqty problemalarmen betpe-bet qalyp otyr. Budan bólek, Ulybrıtanıanyń EO-dan shyǵýy jáne keıbir damýshy elderdegi toqyraý álemdik ekonomıkany qalpyna keltirý úderisine kedergi keltirýde.

Osyndaı jaǵdaıda, eń ıntensıvti ósimi bar álemdegi asa iri damýshy ekonomıkalyq sýbekt bola otyryp, Qytaı atalǵan máseleni sheshýge jańa qyrynan kelýi ǵajap emes. Atap aıtqanda, Beıjiń damyǵan jáne damýshy elderdiń ózara is-qımylyn úılestirýge septigin tıgizetin tujyrymdama men jospar usynyp, álemdik eko­no­mıkadaǵy ahýaldy aıtarlyqtaı jaqsartýǵa oń yqpal etýi ábden múmkin. Qysqasy, álem elderi Hanchjoýdaǵy G20 samıtinen úlken úmit kútedi.

Sońǵy 10 jyl bederinde Qytaıdyń álemdik ekonomıkaǵa úlesi shamamen 40 paıyzdy qurady. Sóıtip, bul el shyn máninde álemdik ekonomıka ósiminiń lokomotıvine aınaldy. Tipti, 2015 jyly jahandyq saýda-sattyq kólemi teris sıpat alǵan kezdiń ózinde Qytaıdyń álemdik saýdadaǵy úlesi ósim bergenin atap ótken abzal. Osy oraıda, álemdik qoǵamdastyq, taǵy da qaıtalap aıtsaq, G20-nyń Qytaıda ótetin samıtine úlken úmitpen kóz tigedi.

Qytaıdyń Azıanyń ın­fra­qurylymdyq ınvestısıa banki (AIIB), Jibek jolynyń Ekonomıkalyq beldeýi qory, BRIKS-tiń damý banki sıaqty bastamalary eldiń halyqaralyq ekonomıkalyq jáne qarjy tártibin reformalaýǵa bel­sendi qatysyp otyrǵanyn aı­ǵaqtaıdy. Sondyqtan Qytaı osy samıt kezinde bastamashy rólin atqarady desek, qatelese qoımaspyz.

Munyń aldynda, ıaǵnı ústi­mizdegi jylǵy shilde aıyn­da G20 elderi saýda mınıstrleriniń kezdesýi ótken edi. Shanhaıdaǵy basqosý barysynda álemdik saý­dany basqarýdy jaqsartýǵa baǵyttalǵan jahandyq saýda ósiminiń strategıasy, ja­han­dyq saýdanyń ózara qunyn tómendetý, saýda jáne ın­vestısıalyq saıa­satty úıles­tirýdi kúsheıtý, saýdanyń ósi­mine qyzmet kórsetý arqy­ly yqpal etý, saýdany qarjy­lan­dyrýdy ulǵaıtý, saý­da belsen­diliginiń jahandyq ındeksin jasap, elektrondy saý­dany damytýdy yntalandyrý máseleleri talqylanǵan bolatyn. Sóıtip, taraptar kóp qyrly saýda júıesin qoldaý úshin shekteý sharalaryn tómendetý qajet degen ustanymǵa kelgen edi. Kez­desýde, sondaı-aq, G20 elde­ri osy jyldyń sońyna deıin DSU-da saýda resimderin ońtaı­landyrý týraly kelisimdi ratı­fıkasıalaý qajettigi boıynsha mámilege qol jetkizgen-tin.

Qazaqstan úshin Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń G20 sam­mıti kúnderi bolatyn Qy­­taı­ǵa jumys saparynyń mańyzy da aıtarlyqtaı joǵa­ry. Óıtkeni, Aspanasty eli Qa­zaqstannyń strategıalyq árip­tesi bolyp tabylady jáne ózara qyzyǵýshylyq týdyratyn máselelerdi der kezinde tal­­qylap sheshý eki jaqqa da tek tıimdilik ákelmek. Qazaq­stan óziniń Qytaımen strate­gıa­lyq seriktestigin berik saý­da-eko­nomıkalyq baılanys­tar ne­gizinde qurýyn jalǵas­tyrýda.

Qazaqstan Shyǵystaǵy kórshi­simen táýelsizdiginiń alǵash­qy kúnderinen bastap tyǵyz qarym-qatynas ornatsa, bul úde­ris kúni búginge deıin el syrt­qy saıasatyndaǵy basym baǵyt­tardyń biri bolyp kele jatyr. Qytaımen ózara senimge, tú­sinistikke, tarıhı kórshiles­tik tájirıbesi men berik saý­da-ekonomıkalyq baı­lanys­tarǵa negizdelgen qarym-qa­ty­nasymyz qa­shanda turaq­tylyǵymen aı­shyq­talady. Tipti, Qazaqstan óz táýel­siz­diginiń túrli jyldarynda bet­pe-bet kelgen ekonomıkalyq daǵdarystar ýaqytynda da Qy­taımen yntymaqtastyǵyn joǵary deńgeıde saqtap qala aldy. Elimizdiń Prezıdenti Nur­sultan Nazarbaev óziniń Qy­taıǵa ótken jyldyń qyr­kúıek aıyndaǵy sońǵy sapary barysynda atap ótkenindeı, «atal­ǵan sapardy eki el qarym-qaty­nastary tarıhyndaǵy bet­burysty kezeń dep aıtýǵa bolady. Buryndary Qazaqstan men Qytaıdyń yntymaqtastyǵy tek shıkizatty ótkizýge baǵ­dar­lanyp kelse, búginde áńgime birlesip jańa ónimder óndirý, nysandar salý haqynda bolyp otyr».

Qazaqstannyń syrtqy saıa­sat tujyrymdamasyna sáı­kes, Qytaıǵa Reseımen jáne Ortalyq Azıa elderi­men birge Qazaqstan Respýb­lı­kasy syrtqy saıasatynda erek­she oryn beriledi. Qytaı tarapy da aıryqsha atap kór­setip otyrǵanyndaı, Qazaqstan­men ózara tıimdi, izgi kórshiles­tik qarym-qatynas qalyp­tastyrý – QHR úshin de basym ba­ǵyttardyń biri. Buǵan Hanch­joý qalasyndaǵy G20 sam­mıtine Qytaı basshylyǵynyń qurmetti qonaq retinde Elbasy Nursultan Nazarbaevty arnaıy shaqyrýy aıqyn dálel bola alady.

Sózimizdiń sońynda atap kórsetetin bir jaıt, Qazaqstan-Qytaı qarym-qatynasyndaǵy tabysqa joǵary deńgeıdegi konstrýktıvti saıası únqatysý serpin berip otyr. Nursultan Nazarbaevtyń Qytaı Tóraǵasy Sı Szınpınmen Tashkenttegi SHYU samıtindegi sońǵy kezdesýi kezinde taraptar Qazaqstan men Qytaı ara­syn­daǵy qarym-qatynas kópjaqty strategıalyq seriktestiktiń jańa deńgeıine shyqqanyn erek­­she atap kórsetken edi. Qy­taı­dyń jetekshi aqparat agent­tikteri jazǵanyndaı, Beıjiń Astanamen qarym-qatyna­syn energetıka, saýda-sattyq jáne týrızm salalarynda ári qa­raı nyǵaıtýǵa daıyn.

Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń Qytaıǵa osy jolǵy jumys sapary barysynda Qa­zaqstan Respýblıkasy men Qytaı Halyq Respýblıkasy ara­syndaǵy strategıalyq serik­testik qarym-qatynastardy ári qaraı nyǵaıtýǵa oń yqpal etetin jańa ýaǵdalastyqtarǵa qol jetkiziletini esh kúmán týǵyzbaıdy.

Rýslan İZİMOV, qytaıtanýshy