Bıylǵy jyly memleketimizdiń mártebeli belesi – Táýelsizdiktiń 25 jyldyq mereıtoıynda tarıhı tabystarymyzdy, jotaly jetistikterimizdi elep-ekshegende otbasylyq dástúrdi ornyqtyrýdaǵy irgeli isterdi aıryqsha atap kórsetýimiz kerek. Egemendiktiń alǵashqy jyldarynda Ata Zańǵa arnaıy bap engizilip, «neke jáne otbasynyń, ana, áke bolýdyń jáne balalyqtyń memleket qorǵaýynda bolatyny» aıqyndaldy. Osy arqyly táýelsizdik jyldarynda otbasylyq-demografıalyq saıasat memleket damýynyń strategıalyq baǵyty retinde bekitilip, bul saladaǵy keleli máseleler kezeń-kezeńimen túpkilikti sheshimin taýyp keledi. Shırek ǵasyrda Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaevtyń básekege qabiletti ult, ál-aýqaty artqan otbasy, bilimdi urpaq qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan syndarly saıasaty otbasylyq saıasatty jetildirýge, ana men balany memlekettik qoldaý boıynsha baǵdarlamalyq qujattardyń qabyldanýyna, osy baǵytta tutastaı júıeniń qurylýyna jol ashty, - dep jazady Qamshy.kz "Egemen Qazaqstanǵa" silteme jasap.

Osylardyń qatarynda Qazaqstan Respýblıkasynda 2006-2016 jyldarǵa arnalǵan Genderlik teńdik strategıasynyń qabyldanýyn, Otbasy kúniniń belgilenýin, Balaly otbasylardy áleýmettik qoldaýdyń ulttyq modeliniń qalyptasýyn, «Mereıli otbasy» ulttyq konkýrsynyń ótkizilýin jáne basqa kóptegen naqty sharalardy alǵa tartýǵa bolady. Bul ıgilikti ister nátıjesinde árbir bosaǵasy berik otbasy Otanymyzdyń baıandy bolashaǵynyń berik negizi retinde ornyqtyryldy.

HHİ ǵasyrda adamzattyń rýhanı-mádenı, áleýmettik suranystary men ómir súrý qundylyqtarynyń ózgeristerge ushyraýyna baılanys­ty búginde búkil álemde otbasy ınstıtýtyna qatysty túrli zertteýler júrgizilýde. Alysqa barmaı-aq bul másele boıynsha TMD elderinde qalyptasqan jaǵdaıǵa nazar aýdarsaq, Reseı, Ýkraına, Bela­rýs elderinde otbasylardyń 57-60 paıyzy bir ǵana balamen shektelip, sha­ǵyn otbasy modeline ótý úrdisi beleń alǵan. Sonymen birge Qazaqstanda jastardyń otbasyn qurý jasy ulǵaıyp bara jatqany baıqalsa, Ózbekstanda, kerisinshe, 16 jastan bastap nekege turýǵa ruqsat etilýi birqatar áleýmettik máselelerge oryn bergen. Iaǵnı, budan shyǵatyn qorytyndy, qazirgi tańda otbasyny zamanǵa saı beıimdeý, jastarǵa ýaqyttyń óz suranysyna sáıkes tárbıe berý mańyzdy mindetterdiń qataryna shyqty.

Bul oraıda, Alash qaıratker­leriniń biri, aqyn Maǵjan Juma­baevtyń: «Tár­bıe­degi maqsat balany tárbıeshiniń dál ózindeı etip shyǵarý emes, keleshek óz zamanyna saı qylyp shyǵarý», degen sózderine tereń mán berýimiz kerek. Naqtyraq aıtsaq, otbasylyq qaty­nastar zaman talabyna saı udaıy zert­teýdi, jiti saraptaýdy, buqaranyń sana­syna otbasylyq qundylyqtardy sińirý men sonyń nátıjesinde tıisti mem­lekettik saıasatty júrgizýdi qajet etedi.

Memleket basshysynyń Jarly­ǵy­men 2013 jyldan beri merekelenip kele jatqan Otbasy kúni osy maqsattan týyndaǵan ıgilikti qadamdardyń biri bolyp tabylady. Aldaǵy Otbasy kúni otandastarymyz asyǵa kútetin, izgilikti is-sharalaryna shynaıy yqy­laspen, yjdaǵattylyqpen qatysatyn jalpyhalyqtyq jarqyn merekege aınaldy. Elimizdiń merekeler kún­tizbesine bul kúnniń enýi san ǵasyrlar boıy qalyptasqan otbasylyq qun­dylyqtardyń jandanýyna, dástúr­lerdiń jańǵyrýyna, túrli býyn ókilderiniń arasyndaǵy syılastyqtyń nyǵaıýyna, urpaq tárbıesine jańasha dem berip, ónegeli áýletterdiń órisin keńeı­týge yqpal etti. Iaǵnı, bul mere­keni otbasylyq qundylyqtardy qur­metteýdiń, irgesi berik jarasymdy otbasy qalyptastyrýdy nasıhattaýdyń, jol kórsetýdiń shýaqty kúni retinde qabyldaýymyz kerek. Qazaqstan Respýblıkasy Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstrliginiń ótken jylǵa jasalǵan demografıalyq
ahýal týraly taldaýynda osy mereke belgilengen keıingi az ǵana ýaqyttyń ishinde elimizde buzylǵan neke sanynyń qysqarýy (2014 jyly – 54 438, 2015 jyly – 53 007), ótken jyly onyń aldyn­daǵy jylmen salystyrǵanda kámeletke tolmaǵandarǵa qatysty jasal­ǵan qylmystyń 49%-ǵa (7 360-tan 3 751-ge) tómendegeni, bala asyrap alý isinde oń ózgeristerdiń ornyǵyp, sonyń arqasynda birneshe ınternattyq uıym­dardyń jabylǵany kórinis tabýy osy ıgilikti yqpaldyń jemisi deýge bolady.

Jalpy alǵanda, taqyrypty taratý barysynda statısıkalyq málimetterdi qoldaný adamnyń aıtar oıyn qurǵaq derektermen qursaýlaı túsetini belgili. Biraq kez kelgen saladaǵy nátıjeli isterdi, qol jetkizgen qomaqty tabystar­dy oqyrmanǵa jetkizý úshin de dáıekti faktilerge júginýge týra keledi. Sol sebepti, otbasy ınstıtýtyn memleket tarapynan qoldaý sharalaryna qatysty nátıjeli málimetterge mán bersek.

Aıtalyq sońǵy 5 jyl ishinde qazaq­standyqtardyń ómir súrý uzaqtyǵy 71,6 jasqa deıin uzardy, ólim-jitim kemidi, onyń ishinde ol analar arasynda 1,4 esege jáne náresteler arasynda 1,5 esege azaıdy. Memlekettik saıasat halyqtyń salamatty ómir saltyn qamtamasyz etýge, dene shynyqtyrý men sportty da­mytýǵa baǵyttalyp otyr. Sońǵy jyldary elimizde dene shynyqtyrýmen jáne sportpen shuǵyldanatyn azamattardyń sany artyp keledi, ıaǵnı 4 581,7 myń adamdy quraıdy (el turǵyndarynyń 26,3%-y), olardyń ishinde áıelderdiń sany 968,2 myń adam (55,4%), bulardyń 332,2 myńy aýyldyq áıelder ekenin atap ótý kerek.

Búgingi tańda balaly otbasylardy áleýmettik qoldaýdyń ulttyq modeli memlekettik járdemaqy men qyzmet júıesi arqyly júzege asyrylýda. 2016 jylǵy 1 qańtardaǵy jaǵdaı boıynsha bala týǵanda beriletin járdemaqyny tó­leýge shyǵys kólemi 27,3 mlrd teńge­ni, bala bir jasqa tolǵanǵa deıin onyń kútimine beriletin járdemaqyny tóleýge shyǵys kólemi 28,6 mlrd teńgeni qurady.

Sońǵy jyldary áıelderdiń ekono­mıkalyq belsendiligi 66%-ǵa artty. Memlekettiń otbasyn qoldaý bo­ıynsha qabyldaǵan sharalary 10 jyldyń ishinde eldegi demografıalyq ahýaldyń jaqsarýyna oń yqpal etip, 2005 jyldan beri dúnıege kelgen sábılerdiń sany jyl saıyn ortasha eseppen 11,4 myńǵa kóbeıip otyr.

Áıelder arasyndaǵy jumyssyzdyq kólemi eki esege azaıdy. 2015 jyly Búkilálemdik ekonomıkalyq forýmnyń Jahandyq básekege qabilettilik ındek­sin­degi «Erlermen salystyrǵanda jumys isteıtin áıelderdiń úlesi» kór­set­kishi boıynsha 26-orynǵa kóteril­di. Mine, oń úderisterdi osylaısha ornyqty derektermen úzdiksiz jalǵastyra berýge bolady.

Statısıkalyq kórsetkishterge toq­talýdaǵy taǵy bir basty sebep – elimiz­de otbasylyq qatynastardy odan ári nyǵaıtý jáne halyqtyń memle­ketshil rýhyn qalyptastyrýda áleý­mettik qamtamasyz etý deńgeıin art­tyrý mańyzdy ról atqara bermek. Bul oraıda, Táýelsizdiktiń 25 jyl­dyq mereıli jylynda qabyldanǵan «Máń­gilik El» Patrıottyq aktisinde qara­paıym, túsinikti jáne bizdiń árqaı­symyz úshin eń qymbat aqıqattar – otbasy amandyǵy, qonaqjaılyq jáne eńbeksúıgishtik, turaqtylyq, qaýipsiz­dik jáne birlik, erteńgi kúnge degen senim uǵymdary aıqyn kórinis tapty. Memleket damýynyń jalpyulttyq patrıottyq ıdeıasynda otbasylyq qun­dy­lyqtardyń arqaý bolýy da halqymyz úshin otbasynyń orny asa joǵary ekenin aıǵaqtaıdy.

Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezı­den­ti janyndaǵy Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografıalyq saıa­sat jónindegi ulttyq komısıa óz qyzmetin «Máńgilik Eldiń» myzǵymas jeti tuǵyry: Táýelsizdik jáne Astana, Jalpyulttyq birlik, beıbitshilik pen kelisim, Zaıyrly memleket jáne Joǵary rýha­nıat, Inovasıa negizindegi turaqty ekonomıkalyq ósim, Jalpyǵa Ortaq Eńbek Qoǵamy, Tarıhtyń, mádenıet pen tildiń ortaqtyǵy, Ulttyq qaýipsizdik jáne Qazaqstannyń jalpy álemdik jáne óńirlik problemalardy sheshýge jahandyq turǵydan qatysýy sıaqty basty ıdeıalyq baǵdarlaryn iske asyrýdyń mártebeli mindetimen ushtastyrady. Osy baǵyttaǵy is-sharalar qoǵamnyń basty máıegi – otbasynda Bolashaǵy birtutas eldiń irgetasyn qalaıtyn deni saý, oıy ozyq urpaq qalyptastyrýdy maqsat tutady. Bul týraly Qazaqstan Respýblıkasynyń Pre­zıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaev «Tarıh tolqynynda» atty kitabynda: «Biz, qazaqstandyqtar, bir ekonomıkalyq nemese saıası keńistikte ǵana emes, bir mádenı keńistikte de ómir súrip jatyrmyz» degen aqıqatty seziný birte-birte ornyǵady» dep atap kórsetti. Iaǵnı, qazaqstandyqtar belgili bir geografıalyq aýmaqty meken etetin turǵyndar ǵana emes, ózderin osy eldiń bolashaq taǵdyrymen tikeleı baılanys­tyratyn teń quqyqty azamattar, Uly Dalanyń ulaǵatty otbasylary eken­digin tereń túsinýi, sanasyna sińirýi asa qajet.

Tarıhtyń tereńine boılasaq, ulty­myzdyń boıynda otbasylyq qundy­lyqtarǵa, anaǵa degen qurmet erekshe órken jaıǵan. Talaı ǵasyrlar bu­ryn Máńgilik Eldiń murattary tasqa qashalǵan Kúltegin jazbasynda: «Ákem Elteris qaǵandy, Sheshem Elbilge anany, Táńiri tóbesine ustap, Joǵary kótergen eken» degen sózderdiń jazylýy da kóp jaıtty ańǵartsa kerek. Sonymen birge arǵy babalarymyz túrkiler dáýirinde Táńiriden keıin Umaı anaǵa tabynýy da osy oıymyzdy tolyqtyra túsedi. Osyǵan oraı, óńirlerde jurtshylyq arasynda júrgiziletin jumystyń taqyryp aýqymy keńeıip, is-sharalar kóbeıe tústi. Ulttyq qundylyqtarymyz ulyqtalatyn jumystar Qyzylorda, Almaty oblystarynda keńinen ótkizi­lip, neke men otbasynyń rýhanı ne­giz­derin nyǵaıtý, etnomádenı dástúr­lerdi jańǵyrtýǵa baǵyttalǵan is-sharalar kópshilik qoldaýyna ıe boldy. Otbasylyq tárbıe jáne bos ýaqytty ótkizý ortalyqtary, aýla klýbtary júıe­li jumys júrgizip otyr. Bul másele­ler «Otbasylyq qatynastardy, moral­dyq-etıkalyq jáne rýhanı adam­gershilik qundylyqtardy nyǵaıtý­dyń 2015-2020 jyldarǵa arnalǵan Jalpyulttyq is-sharalar jos­parynda» da qamtylyp, ol óńirlerde jumys júrgizýde basshylyqqa alynyp otyr. Bul Bolashaǵy birtutas eldiń azamat­taryna laıyqty tárbıe berý – memle­kettiń otbasyna jaǵdaı jasap, onyń bedelin arttyrý maqsatynda bergen baǵyttarynan bastaý alatynyn kór­setedi.

Sonymen birge balalar men jastardy adamgershilik-rýhanı tárbıeleý, otbasy men balalyqty qorǵaý jóninde qabyldanatyn sharalar Qazaqstan Respýblıkasynyń «Bilim berý týraly», «Balanyń quqyqtary týraly» zańdarynda, Bilim berýdi damytýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memle­kettik baǵdarlamasynda, Qazaqstan Respýblıkasynyń 2030 jylǵa deıingi strategıalyq damý josparynda, Bilim berýdiń barlyq uıymdarynda oqytý prosesiniń tárbıelik quramdaýyshyn kúsheıtý jónindegi keshendi úlgilik jos­parda jáne t.b. quqyqtyq-normatıvtik aktilerde aıqyndalǵan.

Bıylǵy jyly Qazaqstan Respýb­lıkasynda 2006-2016 jyldarǵa arnalǵan Genderlik teńdik strategıa­sy qorytyndylanbaq. Qazir Ulttyq komıs­sıa qurǵan jumys toby Elbasy­nyń tapsyrmasymen Qazaqstan Respýb­lıkasyndaǵy 2030 jylǵa deıingi otbasylyq jáne genderlik saıa­sat tu­jyrymdamasynyń jobasyn ázirleýde. Jańa qujatta qoǵamymyz úshin asa mańyzdy sala – otbasylyq saıasatqa: otbasylyq qundylyqtardyń saqtalýy men damýyna, otbasy abyroıyn arttyrý, sapaly urpaq ósirý, otbasylyq mádenıetti damytý, taǵy basqa máse­lelerge basa mán beriletini sózsiz.

Bıylǵy jyldyń ıgilikti jańa­lyqtarynyń biri – Memleket basshy­synyń Jarlyǵymen Balalar quqyqtary jónindegi ýákil ınstıtýty qurylýy. Bul – Qazaqstan Respýblıkasynda bala quqyqtaryn qorǵaýdyń ulttyq júıesin jetildirýge degen qulshynysty, balalar ómiri úshin qolaıly jáne izgilikti ortany qalyptastyrýdaǵy álemdik qoǵamdastyqtyń kúsh-jigerin qoldaıtynymyzdy kórsetetin aıtýly jetistik. Elimizdiń BUU-nyń Bala quqyqtary týraly konvensıasyna beıildiligin rastaıtyn qadam. Ýákil memlekettik jáne qoǵamdyq ınstıtýttarmen ózara is-qımyl jasaý arqyly balalardyń quqyqtar kepildigi men zańdy múddelerin qamtamasyz etý, sondaı-aq olardyń buzylǵan quqyqtary men bostandyqtaryn qalpyna keltirý isterimen aınalysatyn bolady.

Sonymen birge otbasyn qoldaý, balalarǵa jaǵdaı jasaý jumystarynyń zańnamalyq turǵydan sheshimin tabýyna nazar aýdaryldy. Bala asyrap alatyn azamattardyń jáne basqa otbasyna baratyn balalardyń quqyqtaryn kúsheıtý maqsatynda bıyl sáýir aıynda «Qazaqstan Respýblıkasynyń keıbir zańnamalyq aktilerine jetim balalar men ata-ana qamqorlyǵynsyz qalǵan balalardyń quqyqtaryn qorǵaý máseleleri boıynsha ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zań qabyl­dandy. Bul bala asyrap alý isine oń ózgerister ákelgeni sózsiz. Óıt­ke­ni qazynalyq emes, otbasylyq úlgi­degi balalar úıiniń tárbıelik te, eko­no­mı­kalyq ta tıimdiligi is júzinde dálel­dengen.

Tulǵa retinde qalyptasýda balalar­dyń otbasynda tárbıelenýi asa mańyzdy ekendigi – dáleldeýdi qajet etpeıtin aksıoma. Búginde óńirlerdegi birqatar qazynalyq balalar úıleri (sońǵy bir jyldyń ishinde Shyǵys Qazaqstan oblysynda – 3, Pavlodar oblysynda 1 balalar úıi) jabylyp, otbasylyq balalar úıleri, otbasylyq balalar aýyldary ashylýy da osyǵan negizdelgen.

Jetim balalardy asyrap alý jáne olardy qandas otbasyna qaıta­rý, qamqorlyq, qorǵanshylyq pen pat­ronatqa tapsyrý qyzmetiniń belsendi júrgizilýi balalar úılerindegi tár­bıelenýshiler sanynyń azaıýyna yqpal etti. Eger 2010 jyly olardaǵy balalardyń sany – 14 052 bolsa, 2015 jyly mundaı mekemelerde nebary 8 066 bala qaldy. Bolashaqta bul balalar da óz úıin, óz otbasyn tabady dep senemiz.

Balalar úıleriniń túlekterin turǵyn úımen qamtamasyz etýde oń úrdis qalyptasty. 2013 jyly qabyldanǵan zańǵa sáıkes jetim balalardyń, ata-anasynyń qamqorlyǵynsyz qalǵan balalardyń birinshi kezekte turǵyn úı alý quqyǵy bekitilgeli beri memlekettik turǵyn úı qorynan baspana alǵan jetim balalar men ata-anasynyń qam­qorlyǵynsyz qalǵan balalardyń sany ulǵaıdy (2014 jyly 951 páter, 2015 jyly 1 486 páter). Bir ǵana Jambyl oblysynda sońǵy bes jyl ishinde 277 jetim balaǵa páter berildi.

Bıyl jazda ata-analarynyń qamqor­lyǵynsyz qalǵan balalardyń jáne balalardy óz otbasyna tárbıeleýge qabyldaýǵa tilek bildirgen adamdardyń res­pýblıkalyq derekter banki jasalyp, tusaýkeseri ótkizildi. Bul jaıttyń elimizde bala asyrap alý isiniń alǵa basýyna oń yqpal eteri sózsiz. Aqparat retinde aıtsaq, búgingi tańda jetim jáne ata-anasynyń qamqorlyǵynsyz qalǵan balalardyń jalpy sany 29 666-ny quraıdy, olardyń 21 780-in el azamattarynyń otbasylary qamqorshylyqqa alǵan.

Ana men balaǵa qamqorlyq jasaý, otbasyn qoldaý, ulttyq qundylyqtardy saqtaý isine memlekettik organdar ǵana emes, elimizdegi iri kompanıalar, úkimettik emes uıymdar, qoǵamdyq uıymdar qatysýynyń sandyq jáne sapalyq kórsetkishi arta túsýde. Aıtalyq, úkimettik emes uıymdardyń qatysýymen «Salamatty otbasy», «Múmkindikteri shekteýli áıelderdiń densaýlyǵyn saqtaý», «Tolyq otbasy», «Ana men bala», «Otbasynyń qoly­nan bári keledi», «Reprodýktıvtik den­saýlyqty saqtaý, otbasyn jos­parlaý, júktilikke daıyndaý jáne halyqty, medısına qyzmetkerlerin oqytý arqyly deni saý bala týý» atty áleýmettik jobalar iske asyryldy.

«BI Group» holdıńiniń qol­daýy­men «Ana úıi» jobasy jolǵa qoıylyp otyr. Qazirgi ýaqytta ómirlik qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan analardyń ýaqytsha turýyna arnalyp, respýblıka boıynsha 26 úı ashyldy. Olar ashylǵannan beri 1 171 áıel men balaǵa qoldaý kórse­tilip, 2015 jyly 589 ana (50%) óz ornyn tapsa, bıylǵy jyly júrgizilgen túsindirý jumys­tarynyń nátıjesinde «Ana úıin» panalaǵan 301 áıel balasymen óz otbasyna qosyldy.

Jyr súleıi Súıinbaı Aron­uly­nyń «Er jigit el-jurtynyń panasyndaı, Jaqsy áıel jalpy jurttyń anasyndaı» degen qanatty sóziniń jastar úshin tárbıelik máni zor dep bilemin. Otbasylyq qundylyqtardy jas urpaqtyń boıyna bala jastan sińi­rýge qatysty qyzmet – Ulttyq komıs­sıa úshin qaı ýaqytta da bas­ty ba­symdyqtardyń biri bolyp qala bermek. Bul rette otbasy men bilim berý uıym­­darynyń yntymaqtastyǵy nátıje­sinde júzege asatyn tárbıe jumys­taryna júkteletin mindet zor. Qashanda jańalyq memleket ordasynan taralyp, ıgi ister sodan bastalady. Sol dástúrmen elordada sońǵy jyldary ózekti bolyp otyrǵan ómirdegi, otbasyndaǵy áke róli taqyrybyn jandandyrý qolǵa alyndy. Respýblıkalyq «Ákeler odaǵy» qoǵamdyq birlestiginiń bastamasy boıynsha Astanada «Ákeler izi» konkýrsy ótkizilip, bolashaqta otbasy tiregi, el qorǵany bolar ulandardy tárbıeleý máselesine nazar aýdaryldy. Qoǵamda qaıyrymdylyq dánin sebý, jas urpaq boıynda izgi adamı qasıetterdi qalyptastyrýdy maqsat etken is-sharalar bastaý aldy. Astanalyqtar uıytqy bolǵan «Ákeler izi» konkýrsy Ulttyq komısıanyń nazaryn aýdaryp, jumys josparyna engizildi.

Álbette, búgingi qoǵam ómirinde otbasylyq-demografıalyq, rýhanı-adamgershilik ahýalǵa taqtaıdaı tegis, oqtaı túzý degen úzildi-kesildi baǵa bere salý asyǵystyq bolar edi. Óıtke­ni ózimiz ómir súrip otyrǵan búgingi áleýmettik ortada búkil el bolyp qolǵa alatyn qordalanǵan problemalardyń da bar ekeni shyndyq. Sonyń ishinde sońǵy kezderi balalarǵa, áıelderge zorlyq-zombylyq jasaý sıaqty jantúr­shigerlik oqıǵalardyń oryn alýy qoǵamdy qatty alańdatyp otyr. Mundaı qylmystardyń aldyn alýǵa qatysty memlekettik organdar tarapynan zań talaptaryn qatańdatý, pedofılderge qatal jaza qoldaný sharalary kúsheıtilýde. Desek te bul dertpen kúresýde eń bastysy oshaqtyń úsh tuǵyryndaı «otbasy-qoǵam-memleket» bolyp birlesip kúsh biriktirý, osy arqyly ymyrasyz kúres júrgizý qajet dep oılaımyz.

Memleket basshysy belgilep bergen Bes ınstıtýttyq reformanyń alǵashqy reformasynda aıtylǵandaı, qoǵamda zań ústemdigi berik ornyǵyp, quqyq buzýshylyqqa «múldem tózbeýshilik» qaǵıdaty saltanat qurýǵa tıis. Sonymen birge jastar arasynda ajyrasý faktileriniń de beleń alýy qoǵamdaǵy moraldyq-etıkalyq ahýal boıynsha birshama jumys júrgizý qajettigin kórsetip otyr. Buǵan qosa, memleket tarapynan jasalyp otyrǵan turǵyn úımen qamtamasyz etý sharalaryna, balalardy mektepke deıingi tárbıemen jáne oqytýmen qamta­ma­syz etýge baǵyttalǵan «Bala­pan» baǵdarlamasy men basqa da áleýmettik qoldaýlarǵa basym­dyq berip, osy arqyly jas otaý­dyń shańyraǵynyń shaıqalmaýy­na, sóıtip qoǵamdaǵy úlgili otba­sylardyń qataryn tolyqtyrýǵa kúsh salýymyz kerek. Bul oraıda, Memleket basshysynyń baǵyt berýi boıynsha elimizde otbasylyq-demografıalyq saıasatta osyǵan deıin atqarylǵan ister aýqymdy, aldaǵy kezeńde eńseretin jumys eresen dep oı túıýimizge bolady.

Otbasy bedelin arttyrý baǵy­tynda júzege asyrylyp jatqan osyndaı eleýli is-sharalardyń qatarynda «Mereıli otbasy» ult­tyq konkýrsyn da atap ótý kerek. Ulttyq komısıanyń bastama­symen 2011-2013 jyldary «Maqta­nym, tiregim – otbasym» degen taqy­ryppen ótkizilip kelgen is-shara­nyń «Mereıli otbasy» ulttyq kon­kýrsyna ulasqany belgili. Ulttyq konkýrs bıyl úshinshi ret ótkizi­lýde. Bul – sonshalyqty kóp ýaqyt bolmasa da ózindik qorytyn­dylar jasaýǵa múmkindik beretin merzim. Aıtalyq, 2014 jyly konkýrsqa elimiz boıynsha 1 298 otbasy qatyssa, bıylǵy jyly olardyń sany 2 579-ǵa jetti. Kon­kýrsqa bıyl 1960 aýyldyń ókilderi qatysýy (birinshi jyly – 1 213 aýyl) ol týraly tek qalalar men iri eldi mekender ǵana bilip qoımaı, nasıhaty elimizdiń shalǵaı aýyldaryna deıin jetkenin kórsetedi.

«Mereıli otbasy» ulttyq kon­kýr­synyń shyn máninde halyqtyq mereke ekendigin oǵan elimizdi meken etken etnostardyń barlyǵy derlik qatysýy jáne jyl ótken saıyn olardyń qatarynyń ulǵaıa túsýi de kórsetip otyr (2014 jyly – 124, bıyl – 241 otbasy). Bul rette óz aýmaqtarynda turatyn etnos ókilderiniń belsendi qatysýyn qam­tamasyz etý jóninen Aqtóbe, Sol­tústik Qazaqstan, Shy­ǵys Qazaqstan, Qaraǵandy jáne Oń­tústik Qazaqstan oblystary kósh bastap tur. Konkýrsqa qatysqan kásiptik sheberligin áýletten áýlet­ke jetkizip berip otyrǵan urpaqtar otbasylary da eki ese ósken (226 – 483). Kóp balaly otbasylardyń belsendiligi (2014 jyly – 492, bıyl – 1 065 otbasy) qýantsa, jas otba­sylar sanynyń ósýi (alǵashqy jyly – 238, bıyl – 472 otbasy) kóńili­mizge Qazaqstanda otbasy ınstı­týtynyń irgetasy nyǵaıa túsedi degen senim uıalatady.

Sondaı-aq Ulttyq konkýrs­ty nası­hattaý isinde buqaralyq aqparat qural­darynyń eleýli jumys atqarǵanyn aıta ketýimiz kerek. «Mereıli otbasy» ulttyq konkýrsyn aqparattyq súıe­meldeý boıynsha jáne otbasy ınstıtýtyn damytý taqyrybyna baspasóz jáne elektrondyq aqparat quraldarynda 1000-ǵa jýyq materıal jaryq kórdi. Osy­nyń bári otbasy – adam balasynyń ómirge joldama alatyn káýsar bas­taýy, arqasúıer altyn dińgegi ekenin, Qazaq­stan qoǵamynda otbasynyń mártebelik máni qashanda tereń ekenin kórsetedi. Óıtkeni «Máńgilik Eldiń» irgesin berik, keregesin keń, shańyraǵyn bıik etetin ulttyń basty qundylyǵy óreli urpaq, ulaǵatty otbasy ekeni aqıqat.

Gúlshara ÁBDİQALYQOVA,

Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik hatshysy, Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti janyndaǵy

Áıelder isteri jáne otbasylyq-demografıalyq saıasat jónindegi ulttyq komısıanyń tóraıymy