«Álimiz ketip, shashymyz aǵarǵan shaqta aýzymyzǵa sý tamyzatyn jaqyn adamymyz joq dep nalymaımyz. Biz balaly bolýdan bas tartsaq ta adamzattyń ólmeıtinin jaqsy bilemiz. Sebebi bári childfree emes. Bizdiń oıymyzsha balasyz ómir baqyt pen qýanyshqa toly. Maqsatymyzdyń biri – áıel densaýlyǵyn saqtaý. Er adamnyń saýlyǵy da biz úshin mańyzdy.
(«Vkontakte» áleýmettik jelisindegi childfree paraqshasynan)
«Childfree (aǵylsh. childfree — baladan bos; aǵylsh. childless by choice, voluntary childless — óz qalaýymen, tańdaýymen balasy joq adam) — degen balaly bolýdan bas tartqan densaýlyǵynda aqaýy joq adamdar, sonymen qatar balany sanaly túrde qalamaıtyn sýbkýltýra jáne ıdeologıa. Childfree-diń negizgi ıdeıasy — óziniń jeke bostandyǵy úshin baladan bas tartý jáne sondaı ómir súrý tásilin propaǵanda jasaý, bylaısha aıtqanda jarnamalaý»
(Vıkıpedıa)
«Childfree» jáne álem
Ártúrli sheteldik saıttardy kúndelikti ádet boıynsha aqtara otyra «Childfree» degen sózge kózim erekshe tústi. Birden maqalany oqı jóneldim. Shyn aıtaıyn, bul men úshin jańalyq boldy. Mundaı balaly bolmaýǵa shaqyrý qozǵalysy Qazaq eline áli kelmedi dep oıladym. Sóıtsem, ońbaı qatelesippin. Áńgimeni áriden bastaıyn.
Joǵaryda aıtqanda balaly bolǵysy kelmeıtinder jáne balasyz ómir súrýdi raqat ómirge teńeıtinder, basqa jurtty da ózderine qosylýǵa shaqyratyndardy álemde «childfree» dep ataıdy eken. Otany – AQSH. Bul ıdeıa ótken ǵasyrdyń 90-shy jyldary paıda bolǵan desedi. Al, kórshi Reseı «childfree» jaıly aqparatty 2000-shy jyldardan bastap bere bastaǵan.
Childfree qozǵalysynynyń músheleri bıresmı statısıka sensek 28 men 46 jas aralyǵyndaǵy áıel men erkek. «Facebook» te bolsyn, «Vkontakte» de bolsyn olardyń ashyq toptary bar. Reseıde, mysaly, ondaı toptardyń sany 75-ten asyp jyǵylady.
Bul Reseı BAQ-nyń bergen málimeti. Al, Qazaqstandyq áleýmettik jelilerinde naqty qansha «chilfree» toby bar aıta almaımyn. Kózge túskeni mynaý boldy.
Qazaqstandyq «childfree» tobyndaǵy múshelerdiń sany kórshilerimizben salystyrǵanda myń ese az. Buǵan da shúkir destik. Alaıda otandyq BAQ-tyń birqatarynda bala súıgisi kelmeıtin, ony tárbıesine jaýapkershilik artqysy kelmeıtinderdiń áńgimeleri jarıalanypty. «Balasyz úıdi mazar» dep eseptemeıtinderdiń kóbisi, ókinishke oraı, qazaqtyń qyzdary.
«Childfree» jáne qazaq
Mysaly, qazaqtyń qara kózi Mádına comode.kz saıtyna bylaı depti:
«Balalardy jaqsy kórmeımin! Men eshqandaı da qubyjyq emespin. Balany jeıtin ádetim joq. Kez kelgen beti balbul jaınaǵan bóbekti kórsem, súıispeshilik pen meıirim sezimi biraq paıda bolmaıdy. Ata-anam áli kúnge sheıin menen urpaq súıýdi armandaıdy. Qudaıǵa shúkir, aǵam otbasyly, balaly-shaǵaly. Ata-anam nemereleriniń súıikti ata-ájesi. Sol sebepti maǵan kúnde tıise bermeıdi, «qashan kúıeýge shyǵasyń? Balaly bolasyń?» dep qıǵylyq salmaıdy. Mende eshqandaı psıhologıalyq jaraqat joq. Óz jıenderimdi jaqsy kóremin. Olarmen oınaımyn, olar kelgenge qýanamyn, balasy bar qurbymmen qydyrýǵa shyǵamyn. Tek bir nárseni túsindirgim keledi. Qazir men tek óz basyma ǵana jaýap beremin. Aýyryp qalǵan jaǵdaıda balama juqtyryp alamyn degen qorqynysh ta bolmaıdy. Jigitim de meni bul turǵysynan tolyqqandy qoldaıdy. Bolashaqta Qazaqstandaǵy sharýasyn bitirisimen (sheteldik sebebi) onymen birge jigitimniń Otanyna kóship ketýdi josparlap jatyrmyz. Ázirgi bir-birimizdiń qoǵamymyzdan lázzat alýdamyz. Biz baqyttymyz! Biz erkinbiz!»
«Childfree» tobynyń músheleri tek áıelder emes. Otbasyn qursa da balanyń týylǵandyǵyn qalamaıtyn erkek te childfree bolyp eseptelinedi.
BBCRussian.com saıtyna bergen suhbatynda ýkraındyq Evgenıı Plotnıkov bylaı deıdi:
«Childfree-ge qosylýymnyń sebebi – maǵan jaı ǵana balalar unamaıdy. Sábıdiń kúlkisi, alǵashqy táı-táı basqan qadamy qýanysh syılamaıdy. Aýlada oınap, tizesin jaryp alatyn, bir suraqty qaıta-qaıta qoıa beretin 4-5 jastaǵy balalar da unamaıdy. Ata-anasynan aqsha suraı beretin jetkinshekterge jynym ustaıdy. Balany meniń «jalǵasym» dep qabyldamaımyn. Bala men úshin bitpeıtin máselelerdiń jıyntyǵy ári batpan aýyr jaýapkershilik. Balaly dos-jarandarymnyń ómirine qarap, saraptama jasaı otyryp, olardyń kúıbeń tirshilikten sharshaǵandaryn baıqaımyn. Azyp-tozǵan, eshnársege úlgermeıdi. Olar qalaǵan ýaqytynda qalaǵan merzimge demalysqa shyǵa almaıdy. Erteńgi kúnge shegerýge bolmaıtyn sharýalardyń kúndelikti qoldary bosamaıdy. Kıimge, tamaqqa, medısınalyq qyzmetke qyrýar aqsha jumsaıdy. Balany shyn qalaǵan, balany súıetin ata-ana úshin munyń bári nazar aýdarýǵa turmaıtyn usaq-túıek shyǵar, biraq men úshin jaǵdaı basqasha»
Osy oraıda psıholog maman Tóreǵalı Batyrhanǵa qońyraý shalyp, bir-eki suraqtyń jaýabyn alýdy jón sanadym.
- «Childfree» jaıly estýińiz bar ma? Bala súıýden qorqyp, aldyńyzǵa kómek surap barǵandar boldy ma tájirıbeńizde?
- Álbette. Bul ıdeıa jalpy Eýropada qatty damyǵan. Jaqynda bir qyzben tildesken edim. Ákesi joq. Jalǵyz sheshesiniń qolynda ósken qyz. Jalǵyz qyzyn qatardan qalǵyzbaı, kıimin kók, qarnyn toq qylǵysy kelgen anasynyń qanshalyqty qınalǵanyn kórip, ózi de qınalyp ósken ol endi turmys qurǵysy kelmeıdi, bala súıgisi kelmeıdi. Sebebi dúnıege kelmegen balanyń ózi sıaqty ar azabyn shekkenin qalamaıdy eken.
- Negizi bul patologıa emes pe?
- Minezi qısyq, qyńyr adamdy da bireý patologıa dep oılaýy múmkin. Olaı emes. Adam barlyq nárseni, basynan ótken-ketkenin elekten ótkizedi, sóıtip sheshim shyǵarady. Bul da jaı ǵana sheshim.
- Biraq mundaı sheshimdi qazaq qyzdarynyń qabyldaýy bizdiń salt-sanamyzǵa, mentalıtetimizge jat. Childfree-lardyń sanynyń ósýi bizge qaýipti emes pe?
- Jat. Sol sebepti ondaılar aramyzda kóp emes. «Childfree»-lardyń bizdiń qazaq qoǵamyna enýi zańdylyq. Erte me, kesh pe, aramyzda sondaı kózqarastaǵy adamdar paıda bolatyn edi. Qorqýdyń qajeti joq. Al, jalpy olarmen kúresýdiń qajeti joq. Sanasy tómen adam kez kelgen provakasıaǵa erip ketedi. Al, jeti ret oılap, bir ret kesken adamdy óz oıynan aınytý qıyn.
«Childfree» jáne «Sholpannyń kúnási»
Maǵjan Jumabaıdyń bul povesi cúıiktisine súrinbeı qosylǵan Sholpan esimdi kelinshek jaıly. Sholpan baqytty otbasylyq ómirdiń kilti balaly bolmaý dep túsinedi. Aralarynda bala bolsa kirshiksiz móldir mahabbataryna talasatyn úshinshi adam paıda bolady dep oılady da kún saıyn kóz ilerde Jaratqannan «bala bolmasynshy» dep tilek tiledi. Qudaı ony qabyl qyldy. Arada kúnder ótedi, jyldar jyljıdy. Sholpannyń kúıeýi úsh balasy bar dosynyń úıinde kishkentaılardyń tátti qylyǵyna toımaı ketkisi kelmeı, uzaq otyryp qalady. Úıge kelgennen soń áıeline «shirkin, balamyz bolǵanda ǵoı» dep aıtyp qalady. Úsh jyl boıy bala týraly bir aýyz sózdi estimegen Sholpan tátti uıqysynan shoshyp oıanǵandaı bolady. Óziniń úsh jyl boıy qateleskenin uǵyp, sol túni ol kirpik qaqpaı shyǵady. Aqıqat túninen keıin arada bes jyl ótedi. Bes jyl boıy Sholpan jatsa da, tursa da Jaratqannan bala suraýmen bolady. Biraq Qudaı ony qabyl qylmaıdy. Kúnderdiń bir kúninde Sholpanǵa «kúıeýim bedeý shyǵar» degen aram oı keledi. Nátıjesinde óziniń otbasyn aman saqtap, mahabbat jalynyn qaıta jaqpaq oımen ańdamaı júrip ot basady. Aıaǵy aýyrlaıdy. Biraq kóńildesimen aradaǵy qatynasty úzbeıdi. Oǵan degen bir sezim paıda bolady. Bir kúni kóńildesimen tósekte qushaqtasyp jatqanda kúıeýi qaladan erterek oralyp, ústerine túsedi. Sholpannyń jarty jyl boıy bireýmen kóńil qosyp júrgenin sezgen kúıeýi ony aıamaı taıaq astyna alady. Aıqaı-shýǵa jınalǵan kórshi-qolań Sholpanǵa laǵynet aıtty, kúıeýinen arashalap ta alǵysy keldi. Áıeldiń olaı-bulaı oǵash minezi bilinse, ony sheshindirip, tóbesinen qyryq shelek sýyq sý quıý kerek degen sharıǵat zańy boıynsha kúnáli Sholpannyń ústine shelek muzdaı sý quıylady. Sol kezde onyń baqytty bolyp bastalǵan búkil ómiri kóz aldynan ótkendeı bolady. Bala bolmasa da ózin qatty súıgen jaryn baǵalamaǵanyn, ómirdiń qundylyǵyn qate túsingenin de ol kesh túsinedi. Oıana sala «Balam qaıda?» degen suraqty qoıyp úlgergen Sholpan kúnmen talasa ómirmen qosh aıtysady.
«Childfree» jáne men
«Childfree» atanbas buryn erteń osy bir kúrdeli sheshimge ókinip qalmaıtynyńyzǵa kóz jetkizińiz. Qartaıǵanda bireý maǵan qaraýy kerek, mal-múlkimdi bireýge tabystaýym qajet dep balany shynaıy jaqsy kórmeı jatyp jetimder úıinen asyrap alýdyń qajeti joq. Mahabbatqa bóleı almasańyz, qý dúnıemen kishkentaı júrek ıesin aldaýdyń qajettiligi joq. Bul, eń birinshi kezekte, ózińizdi aldaý. Men bir balanyń anasymyn. Arakidik qonaqqa baratynym, kıno kóretinim bolmasa, múlde qydyrmaımyn dep aıtýǵa bolady. Biraq munyń bári ýaqytsha ekenin jaqsy túsinemin. Qydyrý, saýyq-saıran qylý erteń meni baqytty qylmasyn bilemin. Bala súıgisi kelmeıtin jandar da muny oı talqysynan ótkizse eken, durys sheshim qabyldasa eken deımin.
Qamshyger: Jazıra Baıdaly
