1-inshi jeltoqsanda úlken ekranǵa tabıǵı apattyń biri "Jer silkinisi" jaıly fılm jaryqqa shyǵady. Fılm Armenıada 1988 jyly 7-inshi jeltoqsanda oryn alǵan qorqynyshty oqıǵa jelisinde túsirilgen. Osy apattyń saldarynan Spıtak, Lenınakan, Kırovakan, Stepanavan qalalary jáne taǵy 300-den astam eldi mekender zardap shegip, jermen-jeksen bolǵan. Resmı derekter boıynsha, 25 000-nan astam adam qaza taýyp, 19 000 turǵyn múgedek bolyp, al 514 000 adam baspanasyz qalǵan. Bul apat álem halyqtarynyń jaǵasyn ustatyp, sondaı-aq barlyq ult ókilderin biriktirdi.

Ekranǵa daıyndalǵan ádebı shyǵarmanyń uzaqtyǵy 4 jylǵa sozyldy. Bul fılmdegi derekter qujattamalyq hronıkalar men tarıhtar jáne de dál sol jer silkinisin óz kózimen kórgen kýágerler: dárigerler jáne TJM qyzmetkerleri, úıindilerdi tazartý sharalary brıgadasynyń jetekshileri, úıindi arsynan tiri qalǵan jandardyń áńgimeleri negizinde túsirilgen.

Armenıada oryn alǵan qasirettiń kýágerleriniń biri Halyk Bank basqarma tóraıymy. Osyǵan baılanysty Úmýt Shaıahmetova "Kazahstanskaıa pravda" tilshilerimen sol mezettegi estelikterimen bólisti. Ol óz erkimen RÝDN qutqarý jasaǵynyń qatarynda bolyp, Lenınakan qalasyn úıindilerden tazartý sharalaryna qatysqan.

***

Máskeýden kóp uzamaı-aq stansıalardyń birinde poıyzda jasyrynǵan stýdentterdi kenetten taýyp alady. Ekeýi qazaq jáne ekeýi armán ult ókilderi, Erevanǵa baǵyt alǵan poıyzǵa minip alyp, odan ary Lenınakanǵa jetýdi maqsat etken. Olar 1988 jyly jeltoqsanda bolǵan jer silkinisinen keıin úıindiniń astynda qalyp, qala turǵyndary qaıǵydan qan jutyp jatqandyǵyn estip, adamdarǵa qol ushyn berýge attanǵandar bolatyn.

Lýmýmba P. atyndaǵy halyqtar dostastyǵy ýnıversıtetinen eriktilerdi jınaý jumystary bastalyp, júz ul baladan jasaqtalǵan top quraldy. Al qyz balalardy qutqaýshylar qataryna qospady. Biraq, sol kezderde keı bir názik jandar bul qoıylǵan talap, shekteýge kónbeı, qutqarýshylar qataryna qosylýǵa talpynyp jatty.

- Lılı Eralıevamen jáne eki armán qurby qyzdarymmen qutqarýshylardy poıyzǵa shyǵaryp salyp jatqandar keıip tanytyp, poıyz ishine áldi bir kýpege kirip kettik – dep, Halyk Bank basqarma tóraıymy Úmýt Shaıahmettova esine aldy. Bul aıtqysyz qasiret bizder ýnıversıtette bilim alyp júrgen sátte oryn alǵan bolatyn. Esimde, ýnıversıtettiń bas ǵımaratynda barshamyzdy jınap aıtqan bolatyn, bizderdiń jańalyqtan estip júrgenimiz, ol onda bolyp jatqan jaǵdaıdyń barlyǵy emes dep. Osydan keıin apat bolǵan jerdegi úıindilerdi tazartýǵa qutqarýshylar jasaǵyn jınaýdy bastaǵan ýaqytta qyz balalardy qutqarýshylar qataryna qospaı qoıdy. Biraq bizderdi, 19-jastaǵylardy toqtata qoımady.

Ár urpaqtyń, múmkin, ózine qatysty qıynshylyqtary bar shyǵar. Dál sondaı sátterde keı bireýler «Bunyń maǵan qatysy joq», deıtin bolsa, biri jaı ǵana qol ushyn beredi. Bundaı adamdardy qalaǵanyńyzsha atasańyz bolady – aqylsyz, romantıkter, esersoqtar. Biraq dál osylar álemdi ózgertedi.

 

- Men balalyq shaǵymda erlikke, tabandylyqqa osy tárizdi qasıetterge qumar bolatynmyn, - dep moıyndady Úmýt Bolathanqyzy. Bastapqyda Valentına Tereshkovadan keıingi ekinshi áıel-ǵaryshker bolamyn dep armandaǵanmyn. Biraq ǵarysh álemine Svetlana Savıskaıa attanǵannan soń, meniń armanymnyń mánisi qalmady. Odan keıin men oıladym: eger soǵys bolatyn bolsam onda men partızandar qataryna qosylar edim dep. Múmkin men sovet ádebıettin kóp oqyǵan shyǵarmyn...

Qazir, jyldar ótken soń, jasalǵan batyl qylyqtarǵa qarap, sol kezeńdegi jalyndaǵan jastardyń myqtylyǵy men sol urpaqtyń tárbıeligin baıqaısyń.

- Qutqarýshylar tobynyń músheleri ol jaqta tipti sonshalyqty qaıǵynyń bar ekendigin boljaǵanda emes. Biz Lenınakanǵa kirdik: aınalada qıraǵan úıler, úılerdiń tek aldyńǵy nemese artqy qaqmańdaılary ǵana qalǵan, olardyń arǵy jaqtarynda molalar, molalar jáne de molalar tipti úıilip qalǵan... Jantúrshigerlik jaǵdaı, - dep sol mezettegi sezingen sezimdi esine alyp aıta otyrdy. Stýdentter arnap áskerı shatyrlardy tigip berdi. Armenıadaǵy sol kezdegi aýa-raıy da óte sýyq boldy. Kúni – túni etikpen ǵana júrip, qandaı jyly nárse bolsa sony ústimizge jamylyp uıyqtaı salatynbyz. Biraq, bir jaǵynan sýyq bolǵany da sátti boldy – eger kún jyly bolǵanda juqpaly aýrýlardan qutylý múmkin bolmas edi. Birge kelgen ul balalar tań atpastan úıindilerdi aqtaryp, mert bolǵandardy izdeýge ketedi, al bizder olarǵa tamaqtaryn ázirlep otyramyz. Esimde qalǵan eń qorqynyshtysy – mektep ǵımaraty: qańqasy qulamaǵanmen ishi tolǵan úıindi. Sol úıindige qulaǵan qabyrǵany bizdiń uldar kótergende astynda tolyqtaı birinshi synyp búldirshinderdiń mert bolǵanyn kórdik...

Dál osyndaı jaǵdaıdyń ózin eske túsirýdiń ózi óte aýyr – onyń ústine mert bolǵan týǵan-týystaryn taýyp alyp, bozdaǵan jandardy kórip, olar jaıly aıtýdyń ózi qıyndyq týǵyzady eken. Aıtýynsha, birinshi kúni kele salyp birden sumdyq jaǵdaıdy kórgende keı qatarymyzdaǵy qutqarýshylar úsh kún boıy sóıleı almaı júrgender bolǵan. Bul qaıǵyly oqıǵa qutqarý sharalaryna barǵandardyń janyna syzaq salǵanymen, ómir qundylyqtaryn baǵalaýǵa túsinik berdi.

 

20 jyl ótken soń Lenıkadada kómek kórsetkeni úshin Armenıa Úkimeti Úmýt Shaıahmetovaǵa alǵysyn, maqtaýyn tartý etti. Biraq bul tarıh jaıly biletinder áli kezge deıin az ǵana.

Onyń aıtýynsha, minezi jáne tárbıeniń barlyǵy ata-ananyń qalyptastyrǵan jáne ananyń aq sútimen daryǵany dep túsinedi.

- Meniń tulǵa bolyp qalyptasýyma ata-anamnyń úlken úlesi bar, - dep atap ótti. Eń birinshi kezekte ákem – Bolathan Kýljanýly Taıjan, kásipqoı dıplomat. Men úıde qyzdardyń úlkenimin jáne ákem maǵan úlken senim bildirdi. Men ózimiz turatyn aýlanyń jáne synybymda árdaıym kóshbasshy bolatynmyn. Kóp jaǵdaı da ul balalarmen kóp oınaıtynmyn jáne sotqar bolatynmyn. Kópshiligi meniń ozat oqýshy ekenimdi estip tańǵalatyn. Ákem meni Máskeýge baryp oqısyń dep ýájdemeleıtin. Bizdiń januıamyz ósýge talpynýǵa jáne árdaıym birinshi bolýǵa talpynyp turatyn.

Ýmýttiń ata-anasy dıplomat bolatyn, sondyqtan oǵan erte bastan ózdiginshe bolýǵa týra keldi. Olar shetelderge attanǵan ýaqytta, ony jaqyndarynyń nemese dostarynyń januıasynda qaldyrýǵa týra kelgen. Kishkentaı ǵana qyz erte bastan jaýapkershiliktiń jáne óz ózin ustaı bilýdiń ne ekenin túsine bildi. Endi ol tek ózine ǵana úmit artty. Ýmýt eseıgen ýaqytta, ol ata-anasymen birge júrip elshilikterdegi mektepterde bilim alyp júrdi.

- Men ártúrli januıalardy, ártúrli mádenıetterdi kórip óstim,- dep aıtyp ótti. Bul meniń ómirge degen kózqarasyma áserin berdi. Onymen qosa men ózdigimmen ósip, qandaı jaǵdaı bolmasa da kez kelgen ýaqytta balalarymdy asyraý kerektigin túsindim.

Shaıahmetovanyń bıazylyǵy, qattylyǵy isker jumysqa, iri kompanıa jetekshileri minezine saı keledi.

- Ákem maǵan júıelikti, oıdy taldaýdy úıretti. Eger kitap oqyp otyrsa, ol árdaıym bir nárseni belgilep jáne ornalasqan jolaǵyn syzyp kórsetip otyratyn. Ol menimen kóptegen ýaqytyn ótkizip, ár turǵydaǵy kózqaraspen taldaý arqyly nemese basqa da bir halyqaralyq jaǵdaılardy mysalǵa keltirý arqyly úıretetin. Anam – qýatty, qaıratty bolatyn. Ol kisi Máskeý jeńil ónerkásip ýnıversıtetinde bilim alǵan, ınjener. Óte ádemi, ashyq, minezi jaısań, áıel adamǵa kerekti aqyly bar, jaqsy báıbishe, jan-tánimen balalaryn súıetin ana. Menińshe, men árqaısysynyń tek jaqsy jerlerin ózime qamtydym dep úmittenemin.

 

Ýnıversıtette ol joǵarylatylǵan shákirtaqyǵa oqyǵan. Alty jyl boıy jataqhana turǵan.

- Maǵan ómirdiń bergen syıy bolar sirá, sebebi, men ár eldiń túrli mádenıetimen, túrli tildermen jáne olardyń tarıhtarymen keziktim. Stýdenttik ómir – bul adamdy derbestikke árbir jasaǵan áreketterge jaýapty bolýdy úıretedi.

3-inshi kýrsta ol turmysqa shyqty. Múmkinshili bolǵan sátten bastap olar kishkentaı ulymen Amerıkaǵa aǵylshyn tilin meńgerýge ketti. Odan keıin birge MVA-ǵa tapsyrdy. Ózine jat elde turýdyń ózi taǵy da bir ýnıversıtettiń biri boldy.

- Óte qıyn boldy – biz kez kelgen zatqa únemdeıtinbiz, - dep esine aldy Shaıahmetova. Ata-anamyz kómektespeıtin, joldasym janarmaı beketinde qosymsha eńbek etip kúnine 5 dollar alatyn. Al demalys kúnderi táýligine 10 saǵat jumys istedi. Onyń tapqan tabysy tek bir aptalyq azyqqa ǵana jetetin. Amerıka meniń ómirge degen kózqarsymdy qatty ózgertti. AQSH-qa deıin men ómirimdi bir ǵana keıipte josparlaǵan edim, biraq naryq múldem basqa nárse jáne oǵan beıimdelý qajet bolyp shyqty. Eger biz jańa júıege beıimdelip úlgersek ómir súremiz, al eger olaı bolmasa onda qajetsiz bolyp qalatynymyzdy túsindik.

1996 jyly elge oralǵan sátte jańa máseleler kútip turdy – barlyǵy tapshylyqta boldy. Turmystyq qıyndyqtar boldy - birde jaryq nemese birde gaz bolmaıtyn.

- Biraq bizder bul ýaqytty múmkindikter sáti dep eseptedik: jańa ekonomıka irgesi qalandy, barlyǵy ózgerdi, dep sanaıdy. Jáne bizder – jańa talap jáne bilimimizben – elimizge qajet boldyq. Men ABN AMRO bankke qyzmet atqarýǵa bardym, joldasym memlekettik qyzmetke ornalasty.

Oǵan árdaıym jaqsy adamdarmen júzdesý jaǵynan joly boldy. Golandtyq ABN AMRO-da myqty sheteldik menedjment boldy, ol qazaqstandyq mamandardy qabyldaýǵa kóp eńbegi sińgen. Olardyń quramynda búgingi tańda tanymal qarjygerler Tımýr Isataev, Magjan Aýezov, Alına Aldambergen kirgen. ABN AMRO tobynda ol jumystaǵy mansabyn tez qurdy, 28 jasynda zeınetaqy aktıvteri boıynsha basqarma kompanıasyn basqardy.

Óziniń tolyq biliktiligimen bólisýge Halyk Bank korporatıvtik sektoryn damytýǵa kelgen sátten bastap múmkinshiligi boldy. Óziniń tıimdi bankır ekenin kórsete otyryp, Shaıahmetova 2009 jyly basqarma tóraıymy bolyp taǵaıyndaldy. Bul usynysty qabyldaý arqyly ony osy ýaqytqa deıin basqarǵan Grıgorıı Marchenkomen salystyratynyn túsindi. Sol kezdegi ártúrli pikirlerdiń bolǵanyna qarap ol jasyrmaı-aq bastapqyda sál qoryqqanyn aıtyp ótti.

- Men tolyqtaı táýekeldi eskeretin adammyn. Eger maqsat qoısań, oǵan jetetindeı eńbek etý kerek. Bastysy barlyǵyn ózińnen bastaý kerek. Sondyqtan, men ózime jáne qyzmetkerlerime birdeı talap qoıamyn. Bank basshysy retinde eń alǵashqy baspasóz-májilisine bara jatqan sátim áli esimde. Meni harızmalyq tilge sheshen jetekshi Grıgorıı Aleksandrovıchpen teńeıdi dep kelemin, jáne salystyrǵan dúnıeniń barlyǵy meni tómen jaǵynan kórsetedi dep oıladym.

Ótken jeti jyldyń nátıjelerine, ózgergen jetistikterge qarap Shaıahmetova tobynyń naryqqa durys qadam basqanyn dáleldeıdi. Qazirgi tańda Halyq Qazaqstandaǵy eń tabysty bank jáne osy kórsetkishterimen TMD elderiniń kóshbasshysy. Endi ózine senimdi shynshyl jáne suhbatqa ashyq Shaıahmetovanyń qatysýymen ótetetin merekelerge baspasóz ókilderi de úlken yntyzarlyqpen barady. Onyń kópshilik aldyndaǵy suhbaty kóp jaǵdaıda jańǵyryp jatady, bul degenimiz Ýmýt Shaıahmetova kóptegen suraqtarǵa tek óziniń oıyn bildirip qana qoımaı, shynshyl kózqarastaǵy oıyn bildirýden qoryqpaıdy.

Óziniń tyǵyz jumys kestesine qaramastan qoǵamdyq jumystarǵa da ýaqyt tabady: Almaty isker áıelder keńesimen jumysyn baılanystyrady, Qazaqstan kórkem gımnastıka federasıasyna basshylyq etedi, Qazaqstan Respýblıkasy «Atameken» Ulttyq kásipkerler palatasynyń qarjy sektory prezıdıýmynyń Komıtetin basqarady, Halyqaralyq UnionPay International Óńirlik Keńesiniń Tóraǵasy bolyp 2016 jylǵy maýsymynda saılandy. UnionPay International óńirine Shyǵys Eýropa, Ortalyq Azıa, Reseı jáne Kavkaz jatady. Osylardyń barlyǵyna qalaı ýaqyt tabady – úlken kólemdegi aqsha tasqynyn qalaı basqarady, kóptegen mekemelerde mańyzdy ról atqaryp, olardyń damý jáne saıası strategıalaryn basqarý, tilshilermen suhbattasa júrip, óte jaqsy kóriný onyń qolynan qalaı keledi?

Onyń aıtýynsha, burynǵydaı óziniń áriptesteriniń qodaýymen, ustazdarynyń onyń ishinde dırektorlar keńesin basqaratyn Aleksandr Pavlovqa súıenetinin aıtty.

Biz onymen keshqurym qoshtastyq. Ony úıńnde januıasy jáne 8 jasar qyzy kútýde. Onyń óziniń balalaryna Lenınakanǵa barǵandyǵy jaıly aıtty ma eken, sony suradym. Birneshe sátke oılanyp turdy da:

- Bul sondaı eski jáne tek maǵan tıisili tarıh

- Al eger olar Siz tárizdi dál osyndaı áreketke barar bolsa?

- Men ýaıymdar edim, byraq túsinikpen qaraımyn... Olardyń tulǵa retinde qalyptasýyn qalaımyn. Olar óz áreketine jaýapty, tárrbıeli jáne sypaıy.

- Siz kóp jaǵdaıǵa qol jetkizdińiz. Taǵy qalaryńyz bar ma?

- Shúbásiz. Kózdegen maqsat árdaıym bolý kerek, naqty maqsat bar kezde, ómir súrýge, jumys isteýge jáne oǵan jetýge degen qulshynys bolady. Olar bizderdi bir qalypta saqtaıdy jáne sol arqyly jumystan lázzat alasyń.