Halyqtyń kóp bolýy, kóp bolǵanda da mıllıardqa jetýi úlken qasiret. Iá, maldyń, ózge de jabaıy haıýannyń kóp bolýynan adam sanynyń kóp bolýy eń qaterli qorqynysh.  Sebebi, adam shekten tys kóbeıgen jerde sanaly da órkenıetti áreket emes, jabaıy haıýannan da tómen tobyrlyq, jıirkenishti, las tirlikter jasalady. Óıtkeni, olar «men adammyn, meniń ortam adamzat qoǵamy» degen túsinikti umytyp ketken. Olardyń bar oıy tiri qalý úshin jantalas, qý qulqyny úshin ómir súrý.

Iá, bizdiń negizgi maqsatymyz gıgantty dárejedegi tobyrlyq ortanyń psıhologıasy men ómir súrý formýlasyn zertteý emes. Solar jasaǵan birer árekettiń saldaryn aıtý arqyly ózimizdiń kim ekenimizdi jáne kim bolý kerektigimiz jaıly ózimizshe oı bildirý.

Ótkende ınternetten qytaılardyń qolda baqqan ıtterdi jappaı qınap, basynan toqpaqtap, qylqyndyryp óltirip jatqan kórinisine tap boldyq. Sosyn shala jansar ıtterdiń qyzyl shaqasyn shyǵaryp, terisin sypyrǵan beınesi, ary qaraı taý bolyp úıilgen qazyl ala ıt ólikteri kórsetildi. Qyzyl shaqa ólikterdiń ishinde kózderin qınala ashyp, azaptanyp jatqan tirileri de bar eken.  Odan soń tyshqan asyryp otyrǵan qytaılardy kórdik. Qolyna úlken pyshaq ustaǵan bir áıel, tordaǵy kóp tyshqannyń ishinen kez-kelgenin alady da, aıaǵy men basyn shaýyp qana, úıip tastap jatyr. Árıne, ony et ornynda tutynatyn bolar.

Úndistanda Gang degen ózen baryn bilesizder. Dúnıejúzindegi eń las ózenderdiń biri. Oǵan Jańa Delı qalasynyń 60 paıyzǵa jýyq jýyndy-shaıyndysy tógilip, qoqystary tastalady. Gang ózeni sol aımaqtaǵy úndisterdiń aýyz sý kózi. Bir sózben aıtqanda osy halyq Gangke oılaryna kelgenin isteıdi, sıyrlaryn sýarady, ózderi ishedi, ólgen adamdaryn órtep kúlin shashady, tipti ólikterdi sol kúıi tastaı salady, sosyn osy ózendi qasıetti sanaıtyn úndister ólikter júzip júrgen sýǵa top-tobymen jýynady, aýyzdaryn shaıady t.b. (Ǵalamtor jelisindegi Gang ózeniniń sýretin kórseńizder barlyq jaıǵa qanyq bolasyzdar)

Iá, qytaılarǵa ıt pen tyshqan jeý túk emes bolar. Sebebi olar kóp, tamaq jetpeıdi. Úndisterge las ózendi qasıetti sanaý zańdy shyǵar, óıtkeni tobyr kóp jerde talǵam az, olaryń nanym-senim deńgeıi de ózderine saı bolmaq. Biz bul sózimiz arqyly eshbir halyqty jamandap, senimine, tirshilik keshý jolyna til tıgizeıik dep otyrǵan joqpyz. Biraq shyndyq osy. Olar kóp, qorshaǵan ortasy, memleketi olardy asyraýǵa, basqarýǵa, qadaǵalaýǵa sharasyz. Jáne de, osynsha tómen deńgeıde bolýy olardyń kóptiginde de emes, sol halyqqa tán tabıǵatynda, jaratylysynda. Jaratýshy Táńir ıemiz jer betindegi ár halyqty ár alýan násilmen, túrmen, ultpen, tekpen, minezben, bolmyspen jaratqan.

Joǵarydaǵy jaılardyń bárin saraptaı otyra «qazaq patsha halyq eken ǵoı, ár bir qazaq patsha eken» deısiń eriksiz. Árıne, bul sózde emosıalyq asyra silteý de jatqan bolar, biraq shyndyq osy. Táńir bizdi tabıǵattyń erkesi, serisi, tekti de taza qylyp jaratypty. Bizdiń ózimiz ǵana emes, astymyzǵa mingen jylqymyz da aǵyndy sýdy órleı, tunyǵyn tańdap ishedi. Dońyz júrip ótken jerge tulparyn shaldyrmaıtyn Han Kene babamyzdyń tektiligi qazaq halqynyń kim ekenin dáleldep tur. Bizdiń turmys-saltymyz, dástúrimiz, týǵan-ósken ortamyz taza. Bizdiń senimimiz de aspanı senim, kóktegi uly jaratýshy bir Allaǵa, Táńirge senemiz. Qaıdaǵy bir sýǵa, but pen balshyqqa tabynbaımyz.

Álbette, biz ózimizdi qytaılarǵa, úndisterge salystyrmaımyz. Eýropadaǵy ózderin órkenıetti sanaıtyn jurt ta bizdiń kóshpendiler órkenıetiniń janynda bir pás tómen tur. Bul árıne basqa taqyryp. Ókinishke oraı, jerimizde jat el jaýlaýshylarynyń tabany tıgen ýaqytta, qazaqtyń tektik qasıetine qara kóleńke tústi. Biraq, ótken iske opyq jep otyrý berýdiń esh paıdasy joq. Biz ózge eldi órkenıetti sanaıtyn jigersiz, álsiz sanadan arylýymyz tıis. Biz eń aldymen Táńir syılaǵan taza ómir-saltymyzdy, tektilik qasıetimizdi, patsha bolmysymyzdy joǵaltpaýymyz tıis. Bizdińshe ult damýynyń, ult bıiktiginiń, ult tazalyǵynyń kepili - onyń jaratýshy boıyna darytqan ózgeshe tabıǵaty, erekshe jaratylysy. Al, ǵylym-tehnıka qosymsha faktor. Taza qandy, sergek oıly, myǵym rýhty halyq ǵylym-tehnıkanyń shyńyn qashan da baǵyndyra alady...

Iá, birdi aıtyp, birge ketpeı áńgimeni osy arada túıindeıik. Qysqasy, jańa Qazaqstannyń jas urpaǵy ortadan kirgen áldebireýlerdiń qunsyz, teksiz ádetterine áýes bolatyn urpaq emes. Olar basqa halyqtan ózgeshe, ózine ǵana tán taza bolmysyn, patsha bolmysyn izdeıtini anyq. Bizdiń ult kóp ótpeı óz tamyryn, túp qazyǵyn qaıta tabady.

Murat Almasbekuly