(Poema )
Shyǵys,
Dúnıe Shyǵysy,
Meniń Shyǵysym!
Men Shyǵys shatqaldarynyń qońyr aıýymyn
Qyzyl tiken úńgirin aralap erjetken.
Esimimdi fantazıa avtorlarynan sura,
Famılıam «Beıjıń sınantroptary» zamanynda ótken.
Shyǵys! Shyǵys!
Shyǵys sýlary qandaı tátti?!
Shyǵys taýlary joq men qydyryp aralamaǵan.
Orangýtan mańdaıy áli maǵan uqsaıdy,
Kim eken bambýk jamylyp bizge kelgen?
Qaısy bala kezinde jalańash oınamaǵan.
Men Shyǵys aqynymyn,
Shyǵystan oılaımyn.
Leksıkam – Shyǵys topyraǵynyń jyly qatparlarynan;
Tarıh qolymen búktelip,
Nızamı, Naýaı aqtarǵan.
Ańqaý azıalyqtar,
Men de dúnıege ańqaý qaraımyn,
Óz senimim óz boıymda saqtalǵan.
Bar denem –tul Azıanyń zárra túıirshiginen,
Gımalaıa krıstalynan,
Iaýa japyraǵynan,
Arab munaıynan;
Babyl qaqpasynan
Tıbettiń jer qudaıynan.
Shyǵys, aspanym, topyraǵym,
Súıemin,
Eńirep súıemin,
Súıem taý buǵylaryńnyń jalpaq mańdaıyn;
Teńiz qustarynyń zár suńqylyn,
Jer jotalaryńnyń synyq jańqasyn!
Súıem
Myń zaman jer jynysynyń ystyq qabatyn,
Batyr babalarymnyń
Sarǵaıǵan súıek qańqasyn!
Súıemin,
Qushaqtaımyn
Shirkeı mújigen synyq qýraıyńdy,
Yzyńdaǵan bir ún –
Bul meniń izgi dastanym.
Umytpaımyn,
Umytpaımyn men óz baýyrlarymdy.
Umytpaımyn ashýly Afrıkam aspanyn.
Shyǵysym, aspanym,
Kirletpeımin taý uldaryńnyń aq qalpaǵyn,
Shomylamyn ózenderińniń móldir shashaǵyna!
Jamylamyn jolbarys terisin,
Oranamyn
Ferǵana dalasynyń maıda qaýashaǵyna!
Laılatpaımyn óz tunyǵymdy
Men sol óz tunyǵyma betimdi jýǵamyn.
Shyǵysym,
Men seni qushaqtap ótemin,
Qushaqtap týǵanmyn.
Shyǵys,
Dúnıe Shyǵysy,
Eı, meniń baba Shyǵysym,
Kelshi,
Óleń týdyrǵan topyraǵyńa mańdaıymdy ustaıyn.
Qaıda qaýyrsyn qalamdaryń?
Kóp-kóp ushyp ótseshi,
Aq qanatty ásem qustaryń!
Qaıda,
Kúnde túsimnen shyqpaıdy
Aqboz atty batyr babalarym.
Qaıda sadaq asqan qalyń qol.
Órtenip janyp barady teńiz jaǵalaryń.
Qaıda, saǵynamyn
Ferdaýsıimniń jigit shaqtary;
Fızýlı,
Sen úshin
Bir mysyra óleńime qara baılaımyn,
Men shyǵys azamatymyn,
Men bar shyǵysymdy osylaı oılaımyn.
Shyǵys,
Dúnıe Shyǵysy,
Meniń qońyr Shyǵysym,
Men saǵan tartyp qońyr bolǵanyma qýanamyn,
Azıa adamymyn,
Azıa jynysynan,
Azıa úshin jylaımyn,
Azıa úshin qýanamyn.
Azıa,
Altyn Azıa,
Orta ǵasyr kerýeni ústińnen óteti;
Tyrnalar tizilip tasbıh jibine
Qıqýlap, eńirep alysqa ketetin.
Qaıda Maýren-ahr parılary,
Baǵdat, Mysyr, Chın-Machın sulýlary,
Olar paranjy jamylyp dúnıege keletin,
Bilem olardyń qaraly túnderin,
Olar paranjy astynda besik taıanyp,
Paranjy astyna óletin.
Shyǵys,
Shyǵys,
Qaıǵyly Shyǵys!
Qatygez qanjarlardan qan sorǵalap,
Qara qalpaq jigitine
Sekseýil túbinde aıat aıtylatyn.
Sadaq jebesi
Shopan keýdesinde dirildep,
Alataý etimderi
Áke tabytyn óńgerip qaıtatyn.
Qansha jyl
Qypshaq dalalary qanǵa bógip,
Aqyret shapany búrkelgen.
Qansha jyl zulmat qamshysy
Shyǵys aspanyna
Tozaq otymen súıkelgen.
Qaısy kún
Qaısy alyp kemege altyn toltyrylsa,
Sol kúni Chańjıań ústimen
Apıyn tútini kóteriletin
Sáýletti saraılardaǵy sharap ýyty
Sol jyly
Dıhan denesiniń
Qan tamshylarymen óteletin.
Zaman!
Zaman!
Naýryz shaldary
Qansha qys alaqanyn jaıatyn:
«Samarhannyń kók tasy qashan jibısiń?»
Shyǵys – kóktem qabiristany,
Árýaq sany perishte dápterine sımaǵan,
Jer – ólekse bazary,
Jel mýzykasyn ákeletin qan ıisiniń.
Shyǵys,
Meniń alyp Shyǵysym!
Men Martek graffasynyń basynda turamyn.
Shyǵys bop jer aınalyp,
Shyǵys bop tarıh jasaımyn.
Árýaqty atalarǵa kúmbez turǵyzyp,
Qasıetti bosaǵalarǵa
Qos arystan kelbetin qashaımyn.
Tyńda uly muhıt kapıtany,
Esińde me, aıtshy
Bolat qylyshyńnyń tuńǵysh tamshysy
Kimniń qaısy taýlarynan alynǵan?
Aǵylshyn boıjetkenderi,
Fransýz myrzalary!
Aıtyńdarshy
Jibek shapan
Iyqtaryńnan
Eń alǵash kimniń qolymen jabylǵan?
«Myń budda úńgirin» aqtaryp sóıleımin:
Már-már tasynyń naqys oımasynan,
Hańjoý saraıynyń qysh munarasynan,
Bırmadan, Tegerannan, Sıngapýrdan,
Kalkýtta batyrynyń shahmat taqtaıynan,
Gang sýynyń qulamasynan.
Tyńda Iý-Iork serileri,
Men seniń «Bostandyq perızatyńnan»
Dúnıege
Myń jyl buryn kelgenmin,
Myń jyldar – myń jyldar
Men sol myń jyldarda
Egıpet prıamıdasyna tas jonyp júrgenmin.
Bilem dúnıeniń bir ortaq mádenıetin,
Únder, áýender, yrǵaqtar
Barsha izgi áýender meniń qulaǵymda
Bólinbesin dúnıe mádenıeti,
Qosylsyn bar el qıaly
Bir Fanaras taýynyń altyn bulaǵyna!
Bilem dúnıeni sońǵy múıiziniń
Jer qulaǵynan keıin ozǵanyn
Fıfagor teormasyn
Men batystan úırendim,
Biraq aljabr formýlasy esten shyqpasyn!
Tátti sharap emes,
Ábýǵalı tálimi ashshy ishirtki,
Shirkeý mıkroby ýlap qurytpasyn.
Bilem, Eýropa,
Umytpaımyn
Sýynǵan deneme quıylǵan ystyq qanyńdy.
Umytpaımyn
Mańdaıymnan kóp sıpaǵan
Meıirban alaqanyńdy.
Qaıda bar adam,
Shyǵysymen birge qushaqtaıyn,
Qasiret ydysyn birge kóterip,
Qansha jyl aǵaryp qýarǵan
Ólgen shaldar
Qystaýda jótelip.
Jaýlaryp jylandaı ý tógip,
Túsime ázireıil enetin,
Jaýlarym – jaqynnan
Jaýlarym – alystan,
Jaýlarym irgeden keletin.
Dostarym – batysta,
Dostarym – Shyǵysta,
Dostarym
Qaı zaman jylap shyrqyraǵan?
Napalıon qylyshy Karpat keýdesinde,
O zaman
Meniń de súıegim qaqsap syrqyraǵan.
Umytpaımyn
Sol sapta men de myltyq ustaǵanmyn –
Batys uldary,
Shyǵys uldary,
Men de sol jaqta bolǵanmyn
5-jyldary,
14-jyldary.
Shyǵys,
Meniń altyn Shyǵysym,
Túsir bar aýyr salmaǵyńdy,
Keýdeme, tóbeme kótereıin.
Men seniń
Eń sońǵy bir ejelgi shákirtińmin,
Men saǵan bir shýmaq óleń bolyp óteleıin.
Azıa oıanyp qıal qanatynda ushqanda,
Jyr-qıssalar yrǵaǵyn qýǵanmyn.
Aqylıa, tálim, taǵylymattarǵa sıynyp,
Danalar shapaǵatyna júregimdi jýǵanmyn –
Qaıda Adam ata tábárak izi,
Men sol topyraqqa aýnaımyn.
Topyraqtan jaralǵan
Adam tegi, jer tegi
Men ózimdi sol qazyqqa baılaımyn,
Ot ne? Sý ne?
Usta qolyńa
Tabıǵat aınymaıdy óz teginen
Shyǵys – poezıa dastarhany,
İnjý-marjan, laǵyl-jaqut,
Merýertter tógilgen.
Kelińder meımandarym,
Alys-alys qyrlarǵa bastap baramyn
Arala Azıa taýlaryn
Bıik qorǵan, eski qorshaýlar
Tosyp qaqpaıdy tanys adamyn.
Kelińder,
Robınzon Grýzo, Markopolo,
Hrıstofer Kolombo,
Óńkeı saqlaq jahanger – jer kezbeleri,
Meniń Shyǵys elime!
Asaý romantızmnyń asqar arystary –
Pýshkınym, Lermentovym,
Kelińder,
Shyǵyńdar
Naýaıymnyń tórine, Abaıymnyń tórine!
Kelińder
Ázız relaızmnyń barsha ardagerleri,
Kel Genrıh Geıne Qashqarıama
Ala shapan kıgizemin
Kel Baıron Almatyma
Jambylǵa mańdaıyńnan súıgizemin.
Kel, Onere de Balzak,
Shyǵys samalymen ashty terińdi qurǵatamyn
Kelińder
Shyn lebizimmen
Men senderge osylaı til qatamyn.
Djýlettanyń jaqsy sińlileri,
Senderdi Shanhaı teatrynda bıge tartamyn.
Men – váls tolqyny
Men senderdiń qoldaryńa
Aqyn júregin sonda ustatamyn.
Qaıda shyǵysymnyń zamandastary,
Men áýlıeler zamanynyń kenje balasymyn, tyńdańar,
Urpaq tańdaıynan sýynyp ketpeıdi
Haýana ýyzy-
Meniń anamnyń, Nuq paıǵambar anasynyń
Jer! Jer!
Jer- batysym,
Jer- shyǵysym,
Eki qushaǵymda eki jarym shar berilgen.
Paralel belbeýin myqty býynyp
Jer qazanyn syndyrmaı ustaıyq-
Altyn erigen, kúmis erigen.
Shyǵys,
Meniń sıqyrly shyǵysym
Men seniń sıqyrly tylsymatyńda tiri qalarmyn,
Jer jynysynanmyn,
Jer adamynan,
Adam atymdy taǵy myń jyl kóterip baramyn.
Shyǵys,
Dúnıe shyǵysy,
Meniń ana shyǵysym,
Kim umytsyn seniń ana besigińdi.
Men- tarıh,men- sol adam,
Fantazıa avtorlarynan sura esimimdi.
Qaıda ejelgi shyǵys ulandary,
Er-arys, aqyn babalarym!
Qaıda qaýyrsyn qalamdaryń, alyńdar qoldaryńa
Týystarym, inilerim, aǵalarym!
Jaz, Nazym Hıkmet poezıa sımfonıasyn,
Oqy Gomoro óz deklarasıańdy!
Sóıler Samed Výrgýn tyrna bulaqtarynan;
Alyp ót Muhtar aǵa «Abaı aǵańdy»
Aı astynyń aqjal atymen!
Jaz, Ǵafýr Ǵulam óz shyǵysyńdy!
Oqy Omarǵazy ózińniń dastanyńdy:
Faılaton, faılan,
Faılaton, faılan.........
1956jyl
Tóte jazýdan daıyndaǵan: Tilek YRYSBEK