Almaty ákimi Baýyrjan Baıbektiń búgin halyqqa esep bergeni týraly jazǵan edik. Ákimniń esebi bite sala Facebook áleýmettik jelisinde Jer komısıasynyń múshesi, qoǵamdaǵy áleýmettik-saıası máselelerge belsendi pikir bildiretin Muhtar Taıjan ákim sózindegi 2 máselege arnaýly toqtalyp, óz oıyn aıtty dep habarlaıdy «Qamshy» portaly. Ol óz sózinde ákim aıtqan «úsh tildilik» pen «qazaq tarıhy týraly aıtty.
«Baýyrjan Baıbektiń bergen esep berýin tyńdadym. Bul máseleni Baýyrjan Baıbektiń búgingi esep berý jınalysyna baılanysty kótergim kelip otyr. Buǵan deıin Saǵadıevtiń bilim mınıstrligine baılanysty jyldyq esep berý maqalasy shyqqan. Endi, mine, ákimimiz mektepterdegi úshtildilikke baılanysty sóz qozǵady. Men osy suraqqa baılanysty oıymdy ashyq aıtqym keledi. Biz aǵylshyn tiliniń mektepterde pán retinde oqytylýyna qarsy emespiz, kerisinshe qoldaımyz. Biraq biz pánderdiń sabaq ústinde tek aǵylshyn tilinde júrgizilýine qarsymyz. Adamda tańdaý bolýy kerek, pándi óz ana tilinde oqyǵysy kele me, álde aǵylshyn tilinde me? Qazaqstanda kim bolmasyn balaǵa osy tilde sabaq ótesiń dep eshkim májbúrleı almaıdy. Iá, aǵylshyn tilin oqysyn, bilsin, biraq aǵylshyn páninen basqa matematıka, fızıka, geografıa syndy pánderdi qazaqstandyq oqýshylar óz ana tilinde oqýyna tolyqtaı quqyly. Jáne bundaı quqyqtan olardy eshkim aıyra almaıdy. Sebebi, fızıka, matematıka pánderin tipti óz ana tilinde oqıtyn balalar úshin túsiný de, túsindirý de ońaı emes. Barlyq konstıtýsıalyq quqyqta ár bala pán oqýlyqtaryn óz ana tilinde oqýy tıis ekenin dáleldeıdi. Bul – zań, bul – konstıtýsıa, al búgingi reformada atalǵan pánderdi óz ana tilinde oqytpaý jóninde aıtyldy. Biz árıne elimizde progres bolǵanyn qalaımyz, aǵylshyn tilin oqyp, damýǵa, alǵa jyljýǵa bizdiń de qarsylyǵymyz joq. Kez-kelgen tildi úırený kerek. Biraq bul óz ana tilimizde sabaq alýdyń ornyn basa almaıdy. Nege Qazaqstandaǵy mıllıonnan kóp balalardyń qaı tilde sabaq ótýi kerek ekenin siz sheshesiz? Ol oılanyp, talqylap qabyldaıtyn sheshim. Tarazy basynda elimizdiń ár otbasy tur. Úshtildilik jónindegi máseleni ortaq talqyǵa salyp, oılaný kerek, halyqtyń da pikirine kóńil aýdarý kerekpiz. Qazaq balalarynyń taǵdyryn siz sheshe almaısyz. Shet tilderdi oqıyq, tereńine úńileıik, lıngafondy kabınetterdiń de bolýyna qarsy emespin. Biraq balalardy óz ana tilinde oqytý quqyǵynan aıyrmaýymyz kerek. Bul – birinshi másele.
Ekinshi másele ejelgi qazaq tarıhy jaıynda bolmaq. 19-20 ǵasyrlarda jer úshin qanshama qazaq japa shekti. Ǵylymnan shettetildi, lagerlerge qamaldy, repressıaǵa ushyrady. Aqyry, sol qazaǵymyzdyń ejelgi tarıhyn oqytatyn kafedralar ashyldy, kitaptar jazyldy, barlyq oqý oryndarynda oqytyldy. Biraq, 2016 jyly sáýir aıynda birneshe rektorlar 1 apta ishinde bilim mınstrligine ejelgi qazaq tarıhyn oqý oryndarynda oqytýdyń qajeti joq dep hat jazǵan bolatyn. Ol stýdentterdiń ýaqytyn alady eken, kredıtter sany kóp bolyp ketedi eken t.b. Men ózim Polshada bilim aldym, polák bolmasam da poláktardyń tarıhyn búge-shúgesine deıin oqyǵanbyz. Onyń ústine men tarıh fakúltetinde oqyǵan joqpyn, ekonomıkalyq baǵytta oqydym. Óz jeriniń, óz Otanynyń, óz memleketiniń tarıhyn bilmeıtin adamnan patrıot shyqpaıdy. Sondyqtan da Evropada, Azıada óz eliniń tarıhy tereń oqylady. Sonymen qatar, tarıhymyzdy Joǵarǵy oqý ornydarynda tereńinen oqymasaq, basqa qaıda oqımyz, eger qazaq tarıhyn kafedralar tereńinen zerttemese, túsindirmese, bunymen basqa kim aınalysady. Maǵan bilim mınıstrliginen «qazaq tarıhyn mektepte oqytqanymyzdyń ózi jetkilikti emes pe, nege qazbalaı beremiz» degen jaýap kelgen. Bir ǵana oqytýshy, bir ǵana muǵalim oqytqan pán tereńinen oqytylmaıdy. Oqý oryndarynda qazaq tarıhy kafedralarynyń jabylýy – úlken qylmys. Zań aldynda emes, ata-babalarymyzdyń aldynda qylmys. Ol ınjener bolmasyn, matematık bolmasyn, qazaqtyń tarıhyn mindetti túrde bilýi tıis. Qazaqtyń handary kim boldy, bıliktiń qandaı túrleri júrgizildi, «Jeti jarǵynyń» basqa zańdardan ne aıyrmashylyǵy bar. Esim hannyń «eski joly», Qasym hannyń «qasqa joly» neni bildiredi, bul suraqtardyń bárine ár qazaq oılanbastan jaýap berýi tıis.
Osy eki máseleni ciz jaýapsyz qaldyrmassyz dep oılaımyn. İzin ańdyp otyramyn. Osy suraqtarǵa baılynsty ashyqty túrde talqylaýymyzdy suraımyn.»
Daıyndaǵan: Gúlim Jaqan
