Qazaq halqynyń baǵzy zamandardaǵy ishimdigi sútten bastaý alyp, qymyzben aıaqtaldy. Aırandaı uıyp otyrǵan ult Keńes úkimetiniń quramyna enip boıyna sińgen bar asyl qasıetten aıyrylýǵa shaq qaldy. Salt-dástúri, mádenıeti, tili – osyndaı ulttyq qundylyqtardy joıý úshin Keńes Ókimeti qoldan kelgenin istep baqty. Ózderiniń haram dúnıelerin qazaq halqynyń sanasyna sińirmek boldy. Solardyń biri ishkilik, ıaǵnı alkogóldi sýsyndar. Keńes úkimeti sanamyzǵa sińirip ketken bul sýsyn túrinen qazaq áli de aryla almaı keledi. Alaıda, bunyń qanshalyqty haram dúnıe ekenin oılap jatqan joq. Osy másele boıynsha «Qamshy» aqparattyq agenttigi Aqtoǵaı aýdandyq ortalyq meshitiniń bas ımamy Ardaq Ájilhanulynyń aıtqanyn nazarlaryńyzǵa usynady.
İshkilikti haram qylǵan aıattar birte-birte túsip, hıjrettiń úshinshi jylynda ishimdikke tyıym salynady.
«Olar senen ishkilik pen qumar oınaýdyń úkimin suraıdy. Sen: «Olarda úlken kúná jáne adamdarǵa paıda da bar, alaıda onyń kúnási paıdasynan tym zor», – dep aıt» («Baqara» súresi, 219-aıat). Osy aıat túskennen keıin, musylmandardyń kópshiligi ishkilikti tastaıdy.
Abdýrrahman ıbn Aýf bir kúni keshki asynda sharap iship, keıin aqsham namazynda ımamdyqqa ótedi. Namazda «Káfırýn» súresindegi «Sender (kápirler) qulshylyq etken nárselerge qulshylyq etpeımin» –degen jerde ishimdiktiń áserimen «Sender (kápirler) qulshylyq etken nárselerge qulshylyq etemin» – dep, qate oqıdy. «Káfırýn» súresinde tórt jerde «etpeımin» degen maǵynany bildiretin «lá» shylaýyn oqymaı tastap ketedi. Osylaısha aıattyń maǵynasy ózgerip shyǵa keledi. Mine, osy oqıǵadan keıin, «Eı, múmınder! Ne aıtyp jatqandaryńdy bilmeıinshe mas kúıde namazǵa jaqyndamańdar!» («Nısa»súresi, 43-aıat) degen ishkilikke qatysty kelesi aıat túsedi. Bul aıattyń da ishkilikti múldem haram qylmaǵanyn ańǵarǵan birqatar musylmandar osynaý jaman ádetten aryla almaı, ishimdik ishýdi jalǵastyra beredi. Birde Muhajırler (Mekkeden Mádınaǵa kóship kelgen musylmandar) men Ansarlardyń (Mádınalyq musylmandar) arasynda ishkiliktiń qyzýymen kıkiljiń týyndaıdy. Kıkiljińniń arty urys-tóbeleske ulasady. Ertesine mastyǵy tarap, esin jınaǵan musylmandar istegen isine opyq jep, ókinedi. Osy oqıǵadan keıin Qurannyń ishkilikti tolyqtaı haram qylǵan «Eı, múmınder! Araq, qumar oınaý, puttarǵa tabyný, olarǵa mal shalý jáne bal ashatyn shybyqtar – shaıtannyń las isteri. Olardan saqtanyńdar. Sonda ǵana Allahtyń azabynan qutylasyńdar. Negizinen, shaıtan araq jáne qumar oıyn arqyly aralaryńa alaýyzdyq, ári kek salyp, Allahty eske alýdan jáne namazdan qol úzdirýdi qalaıdy» («Maıda» súresi, 90-91-aıat) degen aıat túsedi.
Halıfa Osman ıbn Affannan ǵıbratty oqıǵa
«Sender, araqtan aýlaq bolyńdar! Araq – barlyq jamanshylyqtyń atasy. Ertede bir taqýa adam ómir súripti. Kúnderdiń birinde nıeti buzyq bir áıel álgi adamǵa kóńili aýady. Qolastyndaǵy kúńin jumsap álgi adamdy úıindegi bir isine kómekke shaqyrady. Ol kisi kómek berýge kelisip, áıeldiń úıine keledi. Kelgen zamat áıel taqýa kisini úıge kirgizedi de, kúńine aıtyp, úıdi syrtynan bekitip tastaıdy. Bastapqyda ne bolǵanyn túsinbeı daǵdarǵan taqýa kisi sálden keıin mán-jaıdy túsine bastaıdy. Sol kezde baryp, úıdiń ishinde bir sulý áıeldiń otyrǵanyn, janynda kishkene bala men bir qumyra araq turǵanyn baıqaıdy. Álgi áıel oǵan: «Saǵan úshshart qoıamyn. Menimen kóńildes bolasyń, buǵan kelispeseń myna balany óltiresiń, al buǵan da kelispeseń, myna turǵan araqty ishesiń» – deıdi. Ári beri oılanyp, eshbir amal tappaǵan álgi kisi aqyry bir kese araq iship qutylýdy jón kóredi. Araqty ishkennen keıin qyza bastaıdy da, áıeldiń quıyp bergen taǵy bir kesesin iship jiberedi. Birneshe kese iship mas bolǵan soń, nápsisine ıe bolmaı, áıelmen zına jasaıdy. Sonan osynyń bárine kýá bolǵan jas sábıdi de óltirip tynǵan eken». Osylaısha hıkaıany aıtyp bitirgen halıfa: «Iman bolǵan jerde araq, araq bolǵan jerde ıman bolmaıdy», – degen eken.
Alkogóldiń medısınadaǵy kórinisi
Ókpesi qabynyp aýyrǵan 6 aılyq balanyń keýdesine sheshesi kúnine 3 ret araqpen kompres jasap, em qoldanǵan. Kompresti úshinshi kúni jasaǵanda, náresteniń ýlanǵany baıqalady. Sábı 17 saǵattaı aýyr halde jatyp, 4 táýlikten keıin ǵana esin jıǵan. Ókinishke oraı, ata-analar kóp jaǵdaıda spırttik ónimderdi emdik maqsatpen jas balalarǵa qoldana beredi. Onyń saldary osyndaı bolatynyn umytpaǵan abzal.
Shveısarıalyq dáriger anasynyń aq sútin emetin sábıdiń dúısenbi jáne beısenbi kúnderi aıaq-qoly dirildep talyp qala beretinin baıqaǵan. Sol dertti emdeý barysynda náresteniń anasyn tekserip, onyń aptasyna eki ret, sársenbi jáne jeksenbi kúnderi jumysqa barmaı demalatyn belgili bolady. Mine, dál osy demalys kúnderinde álgi áıel azdap sharap urttaıtyn kórinedi. Sóıtip kelesi kúni ana qanyndaǵy alkogól sút arqyly náresteniń organızmine ótip, ony talma aýrýǵa ushyratqany anyqtalady.
İshimdikten aýlaq bolýdyń qarapaıym qaǵıdalary
1. Dos tańdaı bilińiz jáne ishimdikke jaqyn jandardan aýlaq júrý;
2. Sizdi ishimdik ishýge úgittegen adamǵa qarsy ýáj aıta bilý;
3. İshimdik ishýmen ǵana ótetin merekelik keshterden aýlaq júrý;
4. Árdaıym paıdaly istermen shuǵyldanýdy ádetke aınaldyryńyz;
5. Densaýlyǵyńyzdy kútip ustańyz. İshkiliktiń densaýlyqqa birden-bir dushpan ekenin árdaıym qaperde ustańyz;
6. Sportpen shuǵyldanyp, salaýatty ómir saltyna jiti mán berińiz
Qazaqqa «araq» sózi qaıdan kelgen bolýy múmkin?
«Arabsha adam denesinen shyǵatyn terge «araq» - deıdi. Al qazaqta ishimdikke «araq» - delinedi. Ekeýiniń arasynda tyǵyz baılanys bolýǵa tıis. Osy sátte Alla elshisiniń (s.a.ý.) myna bir hadısi esime tústi: «Myna dúnıede ishimdik ishken adamǵa ana dúnıede tozaqtyqtardyń denesinen shyǵatyn iriń men terin ishkizemin degen Alla Taǵalanyń ýádesi bar». Osy hadıste de terge «araq» delingen. Demek, qazekem urpaǵyna araq ishýdiń aqyrettegi jazasyn únemi eskertip otyrǵan. Tipti ishimdikten jırentý úshin oǵan «araq» degen. Iaǵnı tozaqtyqtardyń irińi men teri (Qaırat Joldybaıuly).
Allah elshisi (s.a.s.) «Allah Taǵala araqty ishkendi, satqandy, satyp alǵandy, daıyndaǵandy, daıyndaýǵa tapsyrys bergendi, tasymaldaýshyny laǵynettedi!» – dep, ishimdiktiń túrli kúnániń bastaýy ekendigin baıandaıdy. Mine, osy sátten bastap sahabalardyń eshbiri de ishimdik ishpegen jáne ishimdik saýdasymen aınalyspaǵan.
Derekkóz: ihsan.kz
