Ospan batyrǵa ózgeshe kózqaras. "Almaty" telearnasy táýelsiz "Islam Shyǵys Túrkistan" avtonomıasyn qurýǵa búkil ǵumyryn sarp etken Altaı oǵlany týraly tyń maǵlumattar tapty. Sonyń negizinde aýqymdy derekti fılm túsirýdi kózdep otyr. Arna tilshileri shet memleketke sapar shegip, batyrdyń kózin kórgen, birge soǵysqan qazirgi qart sarbazben suhbattasyp keldi. Sondaı-aq, osy kúnge deıin esh jerde jarıalanbaǵan qoljazba kóshirmelerin elge jetkizdi. Aldaǵy kúnde Reseı, Qytaı men Monǵol elderinde saqtalǵan qupıa qujattar zerdelenip, qalyń qaýymnyń nazaryna usynylady.
Bul ótken ǵasyrdyń 40-50 jyldary Ospan batyr sarbazdarynyń aıtqan ánurany. Qolbasshy qarmaǵynda 60 sarbazǵa komandır bolǵan 93 jastaǵy aqsaqal, qazaq jigitteriniń sol kezdegi áskerı ánin áli kúnge jatqa biledi. Altaıdyń arlany atanǵan, bir mezette qytaı, monǵol jáne qyzyl armıa áskerine qarsy shyqqan Ospan Silámulymen sońǵy ret kezdeskeni de esinde.
On jyl ot keshken batyr jaıly kólemdi ári derekti fılm túsirýdi alǵash ret "Almaty" arnasy qolǵa alýda. Buryn da Ospan Silámuly jaıly oılar atylyp, kitaptar jazyldy, bir ret derekti fılm de túsirilgen. Biraq ol elimizdegi ǵalymdardyń qolyndaǵy az ǵana maǵlumattar negizinde jasalynǵan. Ospan batyrdyń 115 jyldyǵyna oraı túsiriletin týyndyda Qytaı, Monǵol jáne Reseı elderindegi qupıa qujattar negizge alynady. AQSH-tyq ǵalym Lında Benson qazaqtyń tarıhı jerin jaýdan azat etýde arpalysqan batyrdy «Qazaqstyń altyn ańyzy» dep atasa, túrkıalyq ǵalymdar ony «batyr ári han» dep tanydy.
«Ospan batyr - halyqaralyq deńgeıde tanytatyn uly tulǵa. Óıtkeni Ospan sıaqty ulylardy tanytý arqyly biz ultymyzdyń ulylyǵyn kórsetemiz. Bul zertteý Ospanǵa, Kenesaryǵa nemese M.Shoqaıǵa qajet emes. Bul búgingi qazaqqa qajet. Sol batyrlar arqyly ózimizdi tereń tanımyz, tanytamyz. Bul zertteýdiń basy ǵana», - dedi profesor Ábdiýaqap QARA.
Fılmge shet elden tilshilerimiz tapqan tarıhı qoljazba da arqaý bolmaq. Tóte jazýmen jazylǵan 200 bettik tarıhı qujatta kóterilis jaıly, Ospan batyrdyń jospary, onyń sarbazdarynyń qıyn sátterde qalaı áreket etkenderi egjeı-tegjeıli baıandalǵan. Qundy mura Ospannyń 8 komısarynyń biri ári tiri qalǵan jalǵyz seriktesi Nurǵojaı batyr arqyly búginge jetip otyr.
Sandyqtyń túbinde saqtalǵan bul qoljazba - ótken ǵasyrdaǵy Altaı qazaqtarynyń basynan ótken qıyn kezeńderinen syr shertetin qolda qalǵan jalǵyz jazbasha mura. Tóte jazýmen jazylǵan sary qaǵaz Ospan batyrdyń qytaı, monǵol, reseı áskerlerine qarsy soǵys áreketterin baıandaıdy. Myna bir bette 1940 jyldyń basynda Bulǵyn aýmaǵynda 4500 januıa, 25 myń qazaq otbasy edik, jyldyń ortasyna qaraı olardyń 11 myń zeńbirektiń jemi, 2400 bala besigimen birge bombanyń órtine orandy dep jazylypty. Al 17 bete bul qorlyqqa shydamaǵan 700 jigit jınalyp, ózderiniń janazasyn tirideı shyǵartyp atqa qondy dep baıandalǵan.
Aǵylshyndyq Godfreıs Lıas «Ospan batyr – óziniń burynǵy ótken babalary Shyńǵys han, Ámir Temirler sıaqty asa qudiretti qolbasshy. Eger ol orta ǵasyrda ómir súrgen bolsa, sózsiz álemdi jaýlaıtyn jıhanger bolar edi» depti. Rasymen ushaq, tanki, granata syndy ózgede sol kezdiń zamanaýı qarýymen jabdyqtalǵan qytaıdyń 60 myń armıasyn qyryp jibirgen Altaı arlandary, onyń qolbasshysy Ospan Islamuly jaıly týyndy túsirýdiń túp maqsaty - tarıhty túgendeý.
«Qaltarysy kóp tarıhymyzdyń bir paraǵy has batyrmen ushtasyp jatyr Qytaı tergeýshileri AQSH-tyń tyńshysy boldyń dep kinalaǵanda «Qazaq úshin saıtanmen de til tabysýǵa ázirmin» dep jaýap bergen Ospan Silámuly biz úshin dalanyń sońǵy noıany. Qumyrysqadaı qaptaǵan qytaı áskerine at oınatqan batyr álide zertteýdi, tarıhı baǵasyn berýdi qajet etedi. Óıtkeni, biz bul jaqta qolbasshyny batyr dep tanyǵanymyzben, kórshimiz Ospandy álide bandy dep oqytady. Bulda alda atqarar jumystyń kóp ekenin kórsetedi. Halyqaralyq deńgeıde derekti fılm túsirýdi qolǵa alýymyzdyń da basty maqsaty da osy bergisi kórshimizge, arǵysy ózge memleketerge batyrdy aqtatý, durys, týra qyrynan tanytý», - dedi Almaty telearnasy baǵdarlamalar bóliminiń Bas redaktory Maqsat SLÁMBEKOV.
Bizdiń tilshiler tabylǵan sony málimetterdi ázirge qupıa saqtaýdy jón kórýde. Tam-tumdap jıylǵan aqparat derekti fılmge tolyq toptastyrylady. Kózi qaraqty kórermen "Almaty" telearnasynyń jańalyqqa toly ónimin aldaǵy ýaqytta tamashalaı alady.
BAQ.kz
