("Qazaq eline - 550 jyl" shyǵarmashylyq báıgesine)

Arylý

(Óleńder toptamasy...)

* * *

Azýyn aıǵa bilegen Arystandarym-aı!..

Jerim jatqa ketpesin dep,

Artymda qalǵan kóbegen

Jat jurtqa qul bop ótpesin dep –

Qanyńdy tóktiń!..

... Ne taptyń?!

Ańsaǵan tańym atqan shyǵar dep,

Qorlyǵy jattyń batqan shyǵar dep –

Barymdy tóktim!..

... Ne taptym?!

* * *

«... Ǵasyr atymen ant etemin!..»

Ǵasyr súresi, 1 aıat. ...Ókinishti!

Mynaý dúleı ǵasyrdyń beti kúshti.

Ádildiktiń kisendep aıaq-qolyn

Tóbesine kótergen ótirikti!..

Ókinishti!..

Jerkenishti...

Tanymaıtyn topastar oń-teristi,

Talapaıǵa túsirip, toz-toz etip

Túgesýge aınaldy jer – kenishti

...Jerkenishti!

Jaratqan-aı!..

Jalmaýyzǵa kúnimdi qaratqan-aı!..

Baryńdy alǵan, boıdaǵy nárińdi alǵan

Basqa shyqty qansorǵysh balaqtaǵy-aı!..

...Jaratqan-aı!

Kim kináli?!.

...Tún ótken soń kúmánsiz Kún shyǵary!

Sergeldeńge salǵandar senderdiń de –

Bastaryńa týady bul kún áli!..

...Kim kináli?!

* * *

«... Kimde-kim azsa Alla olardyń

máýlitin uzarta beredi... »

Márıam súresi, 75 aıat.

20 – 50

Qudaı bizge bergen eken, bergen eken mol qylyp

Jerimizdiń asty-ústin qazynaǵa toltyryp!..

Qansha shashsa sarqylmaıtyn bul ne degen keńshilik –

Qansha alsa da taýsylmaıtyn bul ne degen molshylyq!

Qudaı ózi bergen eken, bergen eken aıamaı!..

Jabyla kep talasa da balǵa qonǵan aradaı,

Jabyla kep tonasa da jan-jaǵyna qaramaı –

Táńiri ózi nesibesin artyq etken qazaq-aı!..

Qudaı ózi jaratqan soń etek-jeńin keń qylyp,

Ońyn solǵa, joǵyn barǵa, baryn narǵa teń qylyp!..

Keńdigi men teńdiginiń taǵy retin keltirip –

Artyn asyl shejire qyp, aldyn dańǵyl jol qylyp!

Qudaı ózi bergen shyǵar keń peıildi halqyma,

Eline saı erlerim bar kún kórikti, taý tulǵa!..

Búkil álem tań qalýda baılyǵyńa, dańqyńa –

Qazaq bolyp ketken joq pa uıǵyryń da, sartyń da!..

Qudaı ózi qýat berip,

Táńir joldy ońǵarsyn!

Qoltyǵyńnan Qyzyr demep, perishteler qoldasyn!

Kúnshilderdiń kózi shyǵyp, saǵy synyp sorlasyn –

Jetsek jettik, jete almasaq – artymyzda sóz qalsyn!..

*  *  *

Bar menen joqtyń arasy

Jer menen Kókteı qarashy.

Kóringen ıtke jem boldy-aý

Qazaqtyń qara balasy!..

Qazaqtyń qara balasy,

İshine tolyp nalasy

Qaraıdy kókke qaıda dep –

Jazylmas derttiń daýasy?!

Joǵyńdy jurttan jasyryp,

Baryńdy elden asyryp,

Júrgende joqqa bas uryp –

Barlyǵy ketti satylyp!..

Altyny ketip – tas qaldy,

Asyly ketip – nas qaldy...

Ólse de kózi toımaıtyn

Qulqyny jaman «ash» qaldy!..

Teksizder taqqa otyrdy,

Ultan qul saldy kesirdi.

Jaǵympazdarǵa jal bitip –

Ury men qary esirdi.

Óleıin dese ajal joq,

Kónbeıin dese amal joq!..

Tirligi búıtken qurysyn –

Áıteýir júrgen adam bop!..

Kórmegen kebiń kóp eken,

Ajalyń biraq joq eken...

Tiri ólik bol da júre ber

Tirshilik tátti degenmen!..

...Bar menen joqtyń arasy

Jer menen Kókteı qarashy.

Kóringen ıtke qor boldy-aý –

Qazaqtyń qara balasy!..

Eki bas...

...Mahambettiń basyn alyp,

Aıyryldyń tilińnen!

Jarqyldaǵan jasynyńnan –

Sańqyldaǵan únińnen!..

Mahambettiń basyn shaýyp,

Aıryldyń Rýhtan!

Tirshiligiń – salqyn tabyt,

Tamyryńda sýyq qan!..

Mahambettiń basyn kesip,

Aıryldyń shyndyqtan!

Qaıta ómirge kelseń de endi –

Qutylmaısyń quldyqtan!..

Mahambettiń basyn satyp,

Aıryldyń aryńnan!

Endi mine, qutyń qashyp –

Qulǵa aınaldyń jaǵynǵan!..

...Han Keneniń basyn alyp,

Aıyryldyń tájińnen!

Eldigiń men teńdigińnen –

Erligiń men sánińnen!..

Han Keneniń basyn shaýyp,

Aıryldyń taǵyńnan!

Boıyńdaǵy asylyń men

Basyńdaǵy baǵyńnan!..

Han Keneniń basyn kesip,

Aıryldyń basyńnan!

Tobyr boldyń kótke teýip

Kim-kóringen basynǵan!..

Han Keneniń basyn satyp,

Aıryldyń namystan!

...Qaıran, meniń bassyz elim –

Qaıran, eki Arystan!..

* * *

«... Adamdardan esep alatyn ýaqyt taıady,

biraq olar qapersiz kúıde... »

Ta-ha súresi, 79 aıat.

Arylý

...Jetem dep jarly baıǵa, baı qudaıǵa

Jarysqa jantalasqan jan shydaı ma?

Bul jalǵan, boq dúnıe joq sekildi

Bir kúni óter degen eshbir oıda!..

Kelmeıtin sıraǵynan Syrdyń sýy,

Bılik pen dúnıeniń býǵan jyny,

Allanyń atyn bilmes arsyzdar men

Alaıaq, aramzanyń týdy kúni!..

El anaý – aıyrylǵan erikinen,

Jer mynaý – jan shoshyrlyq kórikinen!..

Erlerdiń esi ketip eliredi

Bılik pen dúnıeni bólisýden!

Tyrbańdap tirshiliktiń túneginde,

Bilse de jeńilerin túbi ólimge.

Bitkenshe aqtyq demi arpalysqan

Adamǵa qansha kerek bul ómirde?!.

Táńirim tartqyzbasyn jan azabyn,

Fánıden sen de bir kún joǵalarsyń!..

Arqalap alyp ketken adam bar ma –

Artyńda oıladyń ba ne qalaryn?!

Alaıda, aıtylǵan sóz – atylǵan oq,

Dertimdi áýre bolman jasyrǵan bop...

Myqtylar mensinbeıdi biz baıǵusty

Degendeı aqsha joqta – aqyl da joq!

Meıli ǵoı, kimniń qansha sharýasy bar,

Kózine ilmegeni jón de shyǵar?..

Toqtyqqa adam, shirkin, qoı ma shydar

Kóp bolsa ol da ózimdeı pende shyǵar?!

Amal ne, zań da basqa – zaman basqa,

Aryń da, asylyń da, anań da – aqsha!

Janym-aý, jeńilmeske sharań qansha

Bul kúnde qudiret joq odan basqa!..

«Bar jaqsy batyrlyqtan, bılikten de,

Ár isti aqsha buzar kılikkende!..»

Baı bolsa jasyq artyq asylyńnan –

Bar bolsa jaman ozar júırikten de!..

Almaǵaıyp ólara kezde mynaý,

Salmasa da oıǵa – shek, qolǵa – buǵaý...

Bir tamaqtan basqa oılar shamasy joq

Talaı sorly qalqıyp zorǵa júr-aý!..

Janyma jeleý etip óleńimdi,

Kútemin alaburtyp keler kúndi.

Beımezgil laılaǵan tereńimdi

Bilmeımin bul ómirge ne derimdi?..

Jazar, bálkim, júrektiń jarasyn kún,

Qajeti ne tartysyp, talasýdyń?..

«...Ólseń ornyń qara jer, syz bolmaı ma?..»

Bir bolmaı ma hanyń kim, qarashyń kim?!.

Janymdy jegideı jep nala, kúdik

Kóńilim qulazydy qazan uryp...

Aqyndy adamzattyń kúnási úshin

Táńirim jaratypty jazaly qyp!

Aldymnan araılanyp atqan tańdaı,

Atqan tańdaı, jaratqan jaqqan shamdaı...

Joǵalttym senimimdi – serigimdi

Soǵyldy qara tasqa appaq mańdaı!..

Aýyrdy nar kótermes men kóterdim,

Bilemin bir kún aqyr bel keterin!..

Aqynda aıtyp ótken arman bar ma –

Túımedeı tıse boldy elge sebim!

Jaıaýlap jetken kim bar jer shegine,

Allanyń amal bar ma bermesine?!

...Aıtsam degen syrym da, shynym da osy –

Táńirdiń Nury túsken pendesine!..

* * *

Qaıran elim, qazaǵym qalyń irge

Aqynyńmyn árqashan jany birge.

Eske alarsyń meni de kúni erteń-aq

Aqpandatqan aıazdy doly kúnde!..

Sum taǵdyrdan san ret soqqy jedim,

It tirlikte qanshama ketti kegim.

Ózim qulap jastam da Jaratqannan –

Seniń týyń tik tursyn dep tiledim!..

Aqtalǵam joq kóshimnen qaldym-aý dep,

Maqtanǵam joq ózgeden ozdym-aý dep.

Shaǵym aıtpan saǵan da, sónsem eger –

Kúnim jetpeı tym erte soldym-aý dep!..

Bári Allanyń qolynda – bilem ony,

Bilem ony, mezgilsiz kim óledi?!

Óziń barda biz barmyz, aqynyńnyń –

Jaratqannan jalǵyz sol tilegeni!..

Kenjebaev Turmaǵanbet Erdeshuly.

Astana qalasy.

Kenjebaev Turmaǵanbet Erdeshuly 1961 jyly 12 aqpanda Ońtústik Qazaqstan oblysy, Sozaq aýdany, Qyzylkól aýylynda dúnıege kelgen. Abaı atyndaǵy QazPI-diń fılologıa fakúltetin bitirgen. «Tartý», «Kúmis bulaq», «Janymnyń jaryq sáýlesi» kitaptarynyń avtory. «Baıanaýyl basynan...», «Allaǵa madaq» jáne t.b. jyr jınaqtaryna óleńderi kirgen. Qazaqstan Jazýshylar jáne Jýrnalıser Odaǵynyń múshesi.