Tegin bilgen qazaqtyń bári týys. Qazaq rýlary – bir atadan órbigen týystas adamdardyń jıyntyǵynan turady. Rý ataýlary – bir kezdegi ákelerimizdiń attary, esimderi, ıaǵnı ol ózińniń tegiń.

Rý – Ata degen sóz. Sonaý túpkirdegi Adam atadan beri urpaǵynyń bir-birine degen meıirimdiligi men aýyz birligi úshin jasaǵan jaqsy isimen urpaǵyna úlgi bolǵan, japyraǵy jaıqalǵan, alyp báıterekke aınalyp, jaqsylyqqa jarysýdan báıgeden kelgen, taý tulǵalar ǵana rý atyn ıemdengen. Atam qazaqtyń "rýyń kim?" degeni – seniń álemge úlgi bolǵan eń Uly atańnyń aty kim degeni.

Tek qana «as iship, aıaq bosatqandar» jáne qazaq halqynyń ulttyq múddesine qyzmet jasap urpaqqa úlgi bola almaǵandar rý atyn ıemdene almaǵan, ıemdene de almaıdy. Olardyń Rý degen sózden záreleri ketip, qorqatyn sebepteri osydan. Rýǵa bóliný degen sózdi shyǵaryp júrgender de solar. Rýyn biletinder men rý atyn ıemdengen Atasynyń halqynyń birligi úshin jasaǵan eren erligin bilip, sol úshin maqtana alatyndar eshqashan rýǵa bólinbeıdi. Olar birigedi. Birikende de aralarynan qyl ótpesteı bolyp birigedi. Sebebi, qazaq eliniń ózi biriniń ishinen biri shyqqan rýlardan (atalardan) turady. Osyǵan sáıkes, ejelgi Qazaqtyń Ata saltyn da beıtanys qazaqtar birinshi kezdeskende, amandasqannan keıingi áńgime «Rý surasýdan» bastalǵan. Rý surasqan qazaq mindetti túrde qandas-baýyr, naǵashy-jıen, quda-jekjat, qaryn bóle, týys bolyp shyǵa keledi. Bul qaǵıda kúni búginde de qoldanylady. Olar uly atalarynyń ne úshin rý atyn ıemdengenderin jaqsy bilgendikten, jaqyn týmalastar bir-birimen qyz alyspaı, qan tazalyǵyn saqtaıtyn bolady. Rýyn bilmeıtin jáne onyń máni men maǵynasyn zerdeleýge sanalary (aqyly men bilimi) jetpeıtin teksizder ǵana rýdy jamandap, rýǵa bóledi. Búgingi aýzyn ashsa rýdy jamandap, óz qoldarymen jasaǵan barlyq jamandyq ataýlynyń bárin Atalaryna aparyp telıtinder osy sanatqa jatady. Ata-Analaryn qarttar úıine tapsyratyndar tek qana osylardyń arasynan shyǵatynyna qandaı daý bar?

Qazaqtyń úsh júzi – úsh balasy. Úsh júzge kiretin rý-taıpalar sol úsh Atadan, úsh Anadan ósip óngen urpaqtar, bári ózara týys, bir atadan taraıdy. Aqıqaty, Qazaq rýǵa, taıpaǵa, júzge bólinbeıdi, qazaq sol rý, taıpa, júzderden quralady.

Búkil álem elderi men memleketteri bastaýyn Atam Qazaqtyń «bir rýly elinen» alady.

Búkil álem elderi óz tekterin qazaqtyń Úsh Júzine kiretin rýlardyń ishinen tapsa, búkil qazaq rýlary óz tekterin Qazaqtyń qarashańyraǵy Adaı shejiresiniń ishinen tabady.

«Atasy alys bolǵanmen, Jamıǵı Qazaq bir týǵan» dep Bazar jyraý (1842-1911) atamyz jyrlaǵandaı, aramyz alys bolǵanmen, búkil qazaq bir Atanyń urpaǵymyz: bir - birimizge Ata men áje, áke men sheshe, aǵa men jeńge, ini men qaryndas, naǵashy men jıen, qudandaly jekjatpyz, qandas baýyrmyz, týyspyz, dospyz. Uly Atalarymyz bizge úlkendi de, kishini de ózińniń týǵan atańdaı kór, dep Adam (Atam, Atam meniń); Jánibekke Jáke, Sákenge Sáke, Muqanǵa Máke degen de óz ákeńdeı qurmet kórset dep otyr. Abaı atamyzdyń «Adamzattyń bárin súı, Baýyrym dep» otyrǵany da osy ósıet.

Qazaqtyń Ata salty boıynsha bir atanyń balalary atalary men ákeleriniń aıtqanyn tyńdaǵan. Atalarynyń aıtqan ósıetterin kóziniń tirisi túgili, baqılyq bolǵannan keıin de eki etpegen. Eshqaısysy qazirgi keıbir jetesizder sıaqty qarıalarymyzdyń kózin baqyraıtyp qoıyp, «Shal», «Áı, shal!» dep sóılemegen, ata-analaryn qarttar úıine tapsyrmaǵan. Tapsyrmaq túgili qazaq ta ondaı túsinik te bolmaǵan.

Tarıh taǵlymy: Ata saltyn ustanyp, tili men dinin saqtaǵan, tegin bilgen «Tektiden týǵan tekti urpaqtar» ǵana Qazaq ultyn aman saqtap keledi. Qazaqty qazaq etip búgingi kúnge jetkizgender de solar. Bul qaǵıdany saqtaı almaǵandar, «teginen bezgen teksiz» atanyp, qatardan shyǵyp qalyp otyrǵan.

Mámbetkárim Qojyrbaıuly