(Aqyn, jýrnalıs, Shalqar ulttyq radıosynyń aǵa redaktory Baqyt Jaǵyparulynyń 50 jyldyq mereıtoıyna arnaımyn)
Kórshim ári dosym Oljas solbir aıly túndegi tanystyq sátine áli kúnge tańdanady... Óıtkeni, sol jolǵy tanystyq Oljastyń oıyn túbegeıli ózgertken edi...
Arqan boıy alystan andyz-andyz turǵyzylǵan úıdiń qabyrǵasy menmundalaǵany bolmasa bul alqaptan aýyl ıisin sezý múmkin emes. Aıly túnde tizeden keletin shalǵyndy shópti japyryp úı tigip jatyrmyz. Salǵaly jatqan úıge deıingi kıiz úı úlken úmittiń bastaýy edi. Kenet «assalaýmaǵalaıkúm» dep jyly amandasyp orta boıly juqaltań jigit keldi. Mán-jaı surastyq. Ol bizden aı buryn ǵana kelip jańa tirlik bastap jatqan kórshi eken.
– Qasymdaǵy aǵam «Qazaq radıolary» JSHS-nyń Almaty bóliminiń jetekshisi, aqyn, jýrnalıs Baqyt Jaǵyparuly, – dedim qolymdy qaltamnan shyǵarmaı.
Ol sener senbesin bilmeı ári-sári kúıde maǵan bir, Baqyt aǵama bir tańyrqaı qarap tutyǵyp qaldy...
– Sonda, siz...
– Men saǵan kórshi bolǵaly jatqan Jarqyn degen jigitpin. Ne boldy, kórshi bolsam bolmaı ma?
– Jo, jo, joq, naborot, siz jumys istep, Baqyt aǵa qarap turýy kerek edi...
– A, aǵasy bardyń jaǵasy bar degen osy. Úıdiń syry ıesine málim, óz úıi bolǵan soń jón-júıesin jaqsy bilip istep jatyr da...
Bul kórinis Oljasqa tańsyq bolǵanymen men úshin úırenshikti jaǵdaıǵa aınalǵan. Baqyt aǵa barda kez-kelgen istiń reti tabyla ketedi. Tekesten arqalap ákelgen naǵashymnyń 90 bas, alty qanat aqboz úıin Baqyt aǵamnyń Bazargeldidegi qutty shańyraǵyna jınap, syrlap, kıizderin sýǵa tıgzbeı, qurtqa jegizbeı aman saqtaýymyzdyń ózi úlken eńbek qana emes ulttyq muraǵa, amantaqa degen aǵanyń sheksiz adaldyǵynyń aıǵaǵy edi...
***
Men úshin eń jaqsy sóz: «aýylǵa kettik». Óz balalaryn jylaǵanyna qaramaı qaldyryp meni aýylyna ertip alady. Bul ádiletsizdik ǵoı? Biraq, maǵan keregei osy. Shalkódeniń shalǵynyna talaı aýnadym. Óıtkeni, men de týǵan jerimdi erekshe saǵynyp jete almaı jabyǵyp júrmin. Sony sezgen aǵam saǵynyshymdy bassyn dep aýylyna ala ketedi. Bara sala kóńilim jadyraıdy, kórinbese de moınymdy sozyp Qarajon jaqqa japaqtap qaraı berem. Munymdy sezgen Baqyt aǵa týǵan jeriniń ár tasy men bir shymshym topyraǵyna deıin sóıletip arǵy-bergiden shejirege toly syr shertedi. Nedegen taýsylmaıtyn áńgime, nedegen qazynaǵa toly keýde edi?! Kóz aldyńdaǵy tiri tarıhty tyńdaı bergiń keledi.
Baqyt aǵam apta saıyn aýylyna shapqylap baryp barlyq is-sharanyń basy qasynda júredi, uıymdastyrady, júrgizedi, ótkizedi, qysqasy, sharshaý degendi bilmeıtin temirden myqty adam. Olaı deıtinim, Almaty men aýyl arasyndaǵy saparda temir tulpary – aq nıvasy ábden tozdy. Al Baqyt aǵam jigerli qalpynda ózgeniń arǵymaǵyna mingesip áli jalyqpaı aýylǵa baryp júr. Bárimiz de týǵan jerdi súıemiz, saǵynamyz, biraq, Baqyt aǵam sıaqty óleńge qosyp, bara qalǵan elge ólke tarıhyn esh jalyqpaı jyr qyp aıtyp, ol az bolsa búkil jumysyna zyr júgirip qyzmet ete aldyq pa?! Ol úshin aǵamyz eshkimnen aqsha ne ataq dámetken emes. Bárimiz de týǵan jerdi súıemiz, biraq, Baqyt aǵamdaı súıe almaımyz, jalyqpaı jáne qaltqysyz qyzmet ete almaımyz-aý. Oıpyrym-aı dál osyndaı týǵan el men ósken jerdi sheksiz súıip, berile qyzmet etýge de bolady eken-aý? Ol úshin at basyndaı alyp júrek kerek shyǵar?!
Aı arasynda nemese apta aýnatyp Aıgúl jeńgemniń arnaıy shaqyrýymen shúıirkelese ishken shaı qandaı?! Qınalǵan sátte qoldaýshym, jabyqqan kezde jubatýshym bolǵan asyl aǵammen ótken ár sátim ónegege toly. Osy kezge deıin júrip ótken jolyma kóz salsam Baqyt aǵamnyń maǵan jasaǵan qamqorlyǵy ákeniń balaǵa degen meıirim-mahabbatynan kem emes eken. Sodan da bolar, keıde ákesiz jetim ekenimdi umytyp ketemin...
***
Bar qazaqty tańǵy uıqysynan oıatyp, ón-boıyna ór rýh darytqan «Qaıyrly tań, Qazaq eli» baǵdarlamasyn daıyndaıtyn redaksıa radıo ishindegi radıo sıaqty edi. Qarbalas jumys kúni ǵana emes, eńbekqorlyq pen elge degen súıispenshilik te bizden bastalatyn edi. Radıoǵa san taraptan kelgen sanalýan qonaqtyń alǵashqysy bizdiń tabaldyryqtan attaıtyn, biz daıyndaıtyn habardan úni shartarapqa taraıtyn. Qaınaǵan qarbalas ómir qyzyp jatty...
Tańǵy saǵat 5:30. Jumys kezinde jaraqattanyp qalǵan Baqyt aǵam baldaǵyna taıanyp elden buryn eń birinshi bolyp radıonyń esiginen endi. Baqyt aǵamen birge jańa kúnniń jaqsylyqqa toly jyly sátteri ere keletin. Tańǵy altyda bastalatyn tikeleı efırge qystyń sýyǵyna qaramaı 65 shaqyrymnan avtobýsqa otyryp tańǵy bes jarymda kelý degen erdiń eriniń ǵana qolynan keletin is edi. Negizinde Baqyt aǵa dál osy ýaqytta kelmese de efır óz retimen júrip jatatyn. Óıtkeni, saıdyń tasyndaı saıypqyran jýrnalıser óz isiniń sheberleri edi. Ony bylaı qoıǵanda árbirimizdiń daıyndaǵanymyzdy erinbeı-jalyqpaı muqıat tyńdap, senraııimizdiń útir-núktesine deıin súzgiden ózi ótkizetin. Sóıte tura bizden buryn jumysqa keledi. «Sonda baqyt aǵa bizge senbeı me» degen kúdikti saýal da keletin. Sóıtsem senimimizdi bekemdep, bizge shabyt, jiger berý úshin keledi eken ǵoı. «Jeltoqsan 175» meken-jaıyna tańǵy tátti uıqyny zorǵa qıyp uıqyly-oıaý kelgende sergek, saq kúıinde kúlip qarsy alǵan Baqyt aǵany kórgen júrgizýshiler qalaı ǵana rýhtanyp, arqalanap, aıbattanyp, qaırattanyp ketkenin ózderi de sezbeı qalatyn edi. Tikeleı efırde erekshe ekpinmen sóılep, eldi eleń etkizetin erekshe oılardy aıtyp, mańyzdy máselelerdi qozǵap, qalǵyp ketken qazaqy rýhty qaıta jańǵyrta otyryp tyńdarman júreginen ómirlik oryn alǵan «Qaıyrly tań, Qazaq eli» tańǵy baǵdarlamasyn biletin bolarsyz?! Al onyń mol jetistiginiń ár bóliminde Baqyt aǵanyń oı-paıymy, bilimi men tájirıbesi, ultqa, otanǵa janashyrlyq sezimi men aq, adal peıili jatqanyn moıyndamaý jáne aıtpaý adamshylyqqa jat der edim. Sebebi, mıkrofon aldynda nyq ári senimdi sóılegenge deıin qanshalyqty jumyla daıyndalsaq, baǵdarlamany aıaqtaǵannan keıin sonshalyqty deńgeıde qaıta saralap, tyńdap, usynys-pikir aıtyp qorytyndy jasaıtynbyz. Osyndaı jaýapkershilik pen janashyrlyq bolmaǵanda el alqaǵan erekshe baǵdarlamanyń efırden taralýy múmkin emes edi. 65 shaqyrymnan avtobýsqa otyryp qarańǵyda Qazaq radıosynyń esigin erte attaıtyn Baqyt aǵanyń qandaı maman ekenin osydan-aq anyq ańǵarǵan bolarsyz? Buǵan deıin baıqamaǵan bolsańyz osy joldardy oqyǵannan keıin oıyńyz ózgerer degen senimdemin...
***
Qyrǵıdan panalaǵan torǵaıdaı jastar redaksıasynan qysym kórip qamyqqan sátte, jumystan shyǵý qaýipi tónip turǵan qysyltaıań kezde Tabyldıev Baqbergen men Baqyt aǵalarym pana bolyp tańǵy baǵdarlamalar redaksıasyna qabyldady. «Qolynan jazý kelmeıtin ádebıetshi» atanyp qysqaryp bara jatqan jalyndy jas jýrnalısi qorǵap alyp, araǵa aı salmaı «Qazaqstan» teleradıo korporasıasynyń alǵys hat ıegerine aınaldyrǵan qamqor aǵanyń jaqsylyǵyn umytý – arǵa syn, adamshylyqqa jat der edim.
Baqyt aǵadan alǵan úlgi-ónege, taǵylym-tárbıem sheksiz. Sonyń biri – isti óziń bastap isteý, iskerlikti óziń kórsetý arqyly ózgeden talap etý. Baqyt aǵam radıonyń Almaty bólimine jetekshilik jasaǵanda qolyn qaltasyna salyp alystan baqylaý jasaǵan joq. Qaıbireýler sekildi jaı kelip erte ketip óz sharýasyn rettep, qara han basyn kúıittep nemese jaqyn-jamaǵaıyndaryna jaǵdaı jasaǵan joq. Ózi habar jasady, suqbat aldy, senrıı jazdy, tikeleı efır júrgizdi. Estı sala esińde qalyp erekshe áser etip rýh beretin kóptegen rolıkterdiń mátin jazdy, óńdep jasatty, qulaqqa jaǵymdy baǵdarlama ataýlaryn oılap tapty, jyl saıyn jańashyldyq engizip damytyp otyrdy. Qaıbir jyly Baqyt aǵamyzdyń ǵımarat syrtyn ózi aqtap, syrlap júrgenin kózimmen kórip kóńilim tolqydy. Mundaı da jankeshtilik pen qarapaıymdylyq jasaýǵa bolady eken-aý degen oıǵa qaldym.
Baqyt aǵa júrgizgen sálıhaly jınalystar, tanystyrylymdar, ádebı jáne eske alý keshteri jınaqy ári taǵylymǵa toly kúıde ótetin. Otbasylyq qarym-qatynastardaǵy as-toılardy júrgizýi de asqan sheberlik pen sheshendikke qurylatyn. Baqyt aǵa júrgizgen kez-kelgen is-sharada basqalar sóılemese de bolady. Sebebi, jaýapkershiligi mol aǵamyz tastúıin daıyndalyp, ózge eshkim aýyzyn asha almastaı etip dóp basyp sóıleıtin, saýatty júrgizetin. Aýzyn ashsa júregi kórinetin aqkóńildigi, jan balasynyń kóńilin aýyrtpaıtyn meıirimdiligi, mamandyǵyna degen sheksiz adaldyǵy, ult pen urpaqtyń taǵdyryna kúıinetin jankeshtiligi men janashyrlyǵy, qara jumystyń qandaıyn bolsa da jónin taýyp isteıtin eńbekqorlyǵy men isimerligi, ómirin óleńge oraǵan aqyndyǵy, ár habary tyńdarman júregine jol tapqan kásibı tilshiligi, Aıgúl jeńgemmen qosyla án shyrqaıtyn ánshiligi, bári-báriniń bir azamattyń boıynan tabylǵany qandaı ǵanıbet?! Osylardyń bárinen mańyzdysy, aǵamyzdyń qaıratkerlik bolmysy.
Aıtpaqshy, Oljas dosym Baqyt aǵany qatty qurmetteıtin eń jaqsy inileriniń birine aınaldy...
Baqyt aǵanyń qaıratkerligi jaıynda da kóp áńgime aıtýǵa bolady. Birnesheýin atap óteıin: Radıonyń ulttyq bolmysy men qýatyn joǵaltpaýyna, teleradıo jaıǵasqan ǵımrattyń jekege ótip ketpeýine bar kúsh-qýatyn arnaýy, ujymdaǵy myqty mamandardy jappaı qysqarýdan aman alyp qalýy jeke-jeke taldap-tarazylaýǵa tatıtyn izgiligi mol is-áreketter. Al radıo qabyrǵasyna ult ustazy Ahmet Baıtursynulyna arnap eskertkish taqta ornatý, aıaldamaǵa “Qazaq radıosy” ataýyn berý jáne ony qoǵamdyq kólikterde jaǵymdy túrde habarlatý, sol aıaldamadan radıonyń sańqyldap turýy, arnaıy ataýly kúnder tizimine 1-qazandy “radıo qyzmetkerler kúni” retinde bekitýge yqpal etýi sıaqty kesek-kesek isterdiń iske asyrýshysy ekenin jurttyń kóbi bilmeıdi. Osynshama jemisti jumystary úshin joǵary jaqtan at, ataq, syı-sıapat dámetken emes. Tipti berilgeli jatqan marapattardan, astanaǵa arnaıy shaqyrylyǵan jaýapty laýazymdyq jumystardan bas tartty. Esesine ózi jetekshi bolǵan kezde qaramaǵyndaǵy qyzmetkerlerine mınıstrlik deńgeıinde alǵys hattar men qurmet gramotalaryn áperip jyldar boıy eńbegi baǵalanbaı kelgen jýrnalıserdiń eńsesin kóterip shabyt berdi. Bul Baqyt aǵanyń tektilgi men arly azamat retindegi tulǵalyq bolmysyn arttyra tústi.
Erdiń jasy elýge eline eren eńbek ete júrip tolaǵaı tabyspen jetken ardaqty aǵanyń mereıtoıy qutty, mártebesi ústem bola bersin dep tileımin!
Aıtpaqshy, Oljas dosym Baqyt aǵany qatty qurmetteıtin eń jaqsy inileriniń birine aınaldy...
Jarqyn Sálenuly, jýrnalıs
