Adamnyń tili ózgerse basqa tilde shúldirleıdi,

dili óshse ultyn joǵaltady,

dini ólse adamdyqtan biraq ketedi.

Alystan áýezi talyp estiletin ǵun ımperıasy, jaýynger saqtar memleketi, úısinder, túrkeshter, shyǵys túrik qaǵanaty, oǵyzdar eli, qarluqtar, naıman memleketi, kereı handyǵy, áli kúnge rýhynan el qorqatyn álemdi jaýlaýshy Shyǵysqan jáne onyń urpaqtary qurǵan alyp ımperıalar búgin qaıda? Olardan bizge ne qaldy?

Babalarymyzdyń san ǵasyrlyq ımandylyq isterin, jaýyngerlik joryqtaryn, analarymyzdyń kóz jasyn, sansyz shahıtterdiń qanyn, abyz aqsaqaldardyń duǵasyn Uly Alla Taǵala qabyl etip, táýelsizdikti 1991 jyly qazaq balasyna almasyna qoımaı bere saldy.

Ózin Qudaı sanaǵan(Alla saqtasyn) Chın ShyHýań  b.z.b 221-206 jyldarda taqqa otyryp Chın ımperıasyn qurdy. Eldi basqarý ońaıǵa soqqan joq, birtutas aqshany jasady, ortaq jazýdy qoldanysqa berdi, áskerdi birlikke keltirip, qýatty soldattar qosynyn jasaqtady, jeti memleket bolyp turǵan kezdegi eski qorǵandardy buzdyryp, arba joldar jasatty, syrtqy qorǵanysty kúsheıtip, birtutas qamal, qazirgi uly qorǵandy soqtyrdy, osylaı «máńgilik el quramyn!» - dep, halqyn áskerı kúshpen qatty ustap otyrdy, alaıda el ishi ala taıdaı búlinip, patsha eldiń tánin basqarǵanmen, janyn basqara almady, eger elde ortaq ıdeologıa bolǵan jaǵdaıda, naǵyz alyp ımperıa qurýǵa bolatynyn bildi. Sol jolǵa jetý úshin baryn saldy...

Elde ortaq ıdeologıa bolmasa, erteńgi bolashaq bulyńǵyr. El qurýshy ult qazaq, ondaǵy negizgi tetik eltańba, tý, ata zań, Elbasy - biz sol tóńirekte toptasýymyz kerek. Al Elbasy – bireý, sondyqtan úlken masshtappen túsiný bizge mindet. Elbasynyń shyryldap júrgen máńgilik eli, rýhanı jańǵyrýy, uly dalanyń jeti qyry t.b saıasattary bári-bári osy baǵyttaǵy sharýa ekeni barshaǵa aıan. Basshy bolý degen mamyq kresloǵa jaıǵasý, baılyqqa belsheden batý emes, kerisinshe el júgin, halyq amanatyn, ult taǵdyryn moınyna alý degen sóz, onyń erteń suraǵy bolary haq.  QAZAQSTANYMYZDY  barlyq otandastarymyzdyń jaqsy kórýi, qorǵaýy paryz, árıne, qazir el aman, jurt tynysh, soǵys bolyp jatqan joq, neden qorǵaımyz?

Búgingi tańda urpaqtarymyzdy biz emes, ınternet aǵysy, teledıdar, qalta telefon tárbıeleýde. Búgingi zaman onsyz taǵy tul, qaıtpek kerek?

Eldi baqytqa jetkizetin ıdeologıany izdeý kerek!!!

El baqyty degen ne? Baqyt ár adamnyń qyzyqqan isinde. Múǵalimniń baqyty stýdenttiń aldynda, ananyń baqyty balasynyń aldynda, dıqannyń baqyty tamshylaǵan terinde. Demek ar adamnyń baqyty ár túrli. Sol sıaqty ár ulttyń da baqyty ár túrli bolady. Qazaq eliniń baqyty máńgilik el bolý. Máńgilik el degen - urpaqtarymyzdyń materıaldyq, rýhanı, saıası, t.b turǵydan keleshekte eshkimge bodan, otar, qul bolmaýy. Adam ózi emes, urpaǵymen myń jasaıdy. Búgin bizdiń múlkimiz bolǵan zattar erteń basqaniki, biz paıdalanǵan zattarda da buryn basqa bireýdiki edi. Sen bir qonaq úıge baryp, keterde «Bundaǵy zattar - meniki, alyp ketem» - deseń, qojaıyn: «Seniń aqylyńdy at tepken be? Qalaı kelseń, solaı ket»,- dep aqyrady. Tyrdaı jalańash jylap týylyp, boz mataǵa oralyp eldi jylatyp ketemiz, aýzyn aıǵa bilegen patshalar Perǵaýyn,  Namrut, Chın Shyhýań, Shyńǵysqan da solaı kelip, sonsha dúnıe-múlki bola tura, qaltasy joq boz matamen qaıtqan.

Áıtse, ata, áke, bala syndy osy ǵasyrda jasap otyrǵan úsh urpaqtyń moınyndaǵy uly mindet óz tamyryn izdeý, ózin-ózi tolyq taný, QAZAQTANÝ bolmaq. Bizdiń ulttyq ıdeologıamyz qaıda? Ulttyń tamyry qaıda? Ókinishke oraı, qazaqtar ózderine syrt kózben, bóten ultqa qaraǵandaı qarap, óz atasynyń basqan izin jamandaýǵa daıyn turady. Árıne, eski zamanǵa qaıtý, solarsha ómir súrý degen sóz emes, ata-babalarymyzdyń ómir súrýdegi asyl rýhyn ala bilý, olar sonshama alapat soǵystar men jaýlaýshylar zamanynda ózderin joǵaltpaı qalaı aman saqtady, osynshama ulan-baıtaq mekendi bizge qalaı qaldyrdy?! Biz erteńge ne qaltyramyz?!...

Babalarymyz sol máńgilik rýhty qaıdan aldy? Qazaq ıdeologıasy degende kóp adamdar ulttyń salt-dástúrin kóz aldyna keltiredi. Salt-dástúr el basqarýdaǵy moraldyq zań. Ulttyń dili - onsyz ult bolmaıdy. Dese de, ol ulttyq ıdeologıa rólin atqara almaıdy.

Bizdiń jyl sanaýymyzdan burynǵy VII-VI ǵasyrda Avesta kitabynda  Turan eli týraly jazyldy. Turan patshasyn Afrasıab (qorqynysh týdyratyn tulǵa) dep ataldy. Sol kezdegi saqtar qyzyl bastar elin jıyrma jyldan artyq jaýlap otyrdy. Ejelgi saq qorǵandary, altyn adam sol zamannan bizge syr shertedi.

          Ejelgi adamdar ózderin qorshaǵan qupıa álemdi óz óresi jetken deńgeıde túsinip, qabyldaýǵa tyrysty. Bul kóptegen senim men nanymdardyń paıda bolýyna sebep boldy. Ejelgi zamannan osy ýaqytqa deıin jetken derekterge súıene otyryp, kez-kelgen halyqtyń dini, nanym-senimderi men dúnıetanymy onyń tarıhyna, rýhanı-mádenı, saıası ómirine úlken áser etetin faktor ekendigin bilemiz.

Dástúrli nanymdardyń negizgi túrlerine: Anımızm(tabıǵattaǵy jandy-jansyzdyń rýhy bar dep qaraý jáne oǵan bas ıý). Fetıshızm («erekshe qasıetti zat» senimi jáne olardyń magıalyq qýatyna negizdelgen. Putqa tabyný, boıtumar taǵyný). Totemızm, ata-baba arýaǵyna tabyný, shamanızm,  kókke jáne jerge tabyný.

Bizdiń alǵashqy nanymdarymyz totemızmge negizdeldi, ár taıpanyń óz totemi boldy. Qazaqtardyń áli kúnge kók bórini pir tutýy, aqqýdy atpaýy - osy mıftik janýarlardyń kúshi men qamqorlyǵyna degen senimi.

Kók aspandy, juldyzdardy, kún nuryn jan turaǵy dep qarastyrý - olardy qudirettendirýge jol ashty. Damýdyń belgili bir satysynda adam bolmys pen sananyń, tán men rýhtyń ara jigin ajyratty jáne sońǵysyn joǵarǵy álemmen baılanystyrdy. Álemdik dinderdiń bastaý tegine Kókke tabynýdyń (Táńirge sený) ózekti qaǵıdalary olarǵa arqaý bolǵan. Kókke tabyný - ýaqyt pen keńistikti ıgerýge talpynǵan, qorshaǵan ortamen til tabysýǵa umtylǵan adam balasynyń alǵashqy tanym túsinigi. Kóne túrkiler jerimen, Uly Jibek joly arqyly qanshama dinder ótse de, túrkilerdiń negizgi senimi Táńirge, arýaqqa tabyný boldy. Ol kezdiń ádebıetinde basty taqyryp  eldik, erlik, salt-dástúr, joqtaý boldy.

       Bul úrdis paıǵambarymyz(Ilahı bılik 23 jyl) jáne onyń tórt halıfatynyń (Ijma 622-651) 29 jyldan soń, 661-750 jyldarda Ýmmıa bıligi ústemdik etti, 751 jyly Qarluqtar kezinde Tarazdaǵy Atlaq shaıqasynan keıin Abbasıler bılikke kelýdi. Sodan bastap Turan eli ıslam dinin óz erikterimen qabyldaı bastady. VIII-IX ǵǵ Orta Azıada arab tili men mádenıetiniń ústemdigi aıqyn sezildi. Ál-Farabı taǵy basqa kóptegen oqymystylar osy kezde shyqty. Babamyz Ál-Farabı fılosofıa, logıka, etıka, metafızıka, fılologıa, jaratylystaný, geografıa, matematıka, medısına, mýzyka salalarynan  “Kemeńgerlik merýerti”, “Qaıyrymdy (aqyldy) qala turǵyndarynyń kózqarasy”, “Máselelerdiń túp mazmuny”, “Ǵalymdardyń shyǵýy”, “Baqytqa jetý”, “Azamattyq saıasat”, “Memlekettik qaıratkerlerdiń naqyl sózderi” “Medısına kanony” taǵy basqa 150-ge tarta traktat jazyp qaldyrdy. Ol kóne grek oqymystylarynyń, ásirese, Arıstoteldiń eńbekterine taldaý jasady (Arıstoteldiń “Metafızıka”, “Kategorıa”, “Birinshi jáne ekinshi analıtıka” sıaqty basty eńbekterine túsindirmeler jazǵan). Onyń eńbekteri Eýropalyq Renesanstyń órleýine úlken yqpal etip, álemniń ekinshi ustazy atandy. Oıshyl fılosofıa ǵylymynyń maqsaty — Jaratqan ıeni taný. Ol Ózi aýyspaıtyn, ózgermeıtin jalǵyz Zat. Jomarttylyǵymen, hıkmetimen, ádilettiligimen osy álemge tártip berýshi Alla-Taǵalany dedi. Barlyq ǵalymdar Allanyń ǵylymyn zerttep, Soǵan jaqyndaıdy. Ál-Farabı  «Qaıyrymdy qala» atty eńbeginde: Adam balasy tarıhtyń qaınaǵan dáýirinen qansha alystaǵanymen ol dinnen, jaratylys aqıqaty týraly uǵymnan alystamaıdy. Din adamzat balasynyń áleminde, durys ómir súrýdiń joly Jaratylys ıesiniń adamzatqa salyp bergen týra joly deıdi. Ǵylym men fılosofıa adamy bolý úshin jan tazalyǵy, ar tazalyǵy, búkil adamǵa, óz halqyna degen taza mahabbaty, ǵylym men bilimge degen qaltqysyz qushtarlyǵy men berilgendigi kerek dep atap kórsetti. Qoǵamnyń beriktigi, turaqtylyǵy, kúshtiligi ımandylyqtan. Adam qansha ataqty bolsyn, danyshpan, kemeńger, batyr, sáýegeı bolsyn, barlyq adamzatty ózine qarata bersin ol adam dúnıeni ózgerte almaıdy, tabıǵatty qaıta jasaı almaıdy, kárilikti jeńe almaıdy. Zıaly adam ımandylyǵy, qabileti, tárbıesi, adamgershilik qasıetteri arqyly adamzatqa, ultyna, dini men diline durys qyzmet etip, urpaqqa izgiligi mol isterin qaldyra bilse adamzattyq keńistiktegi tulǵalyqqa qol jetkizbek. Oıshyl «kamılı ınsanı» ańsaıdy.

 X-ǵasyrda orta azıada parsy tili men mádenıetiniń ústemdigi baıqaldy, Zafarnama sol kezde jazyldy. H-ǵasyrdyń sońǵy jartysynan bastap Qarahanıtter dáýiri bastaldy, Satuq Boǵra han óz tegin izdedi, ózderin biz ejelgi Turandyqtardyń urpaǵymyz dep úsh júz jylǵa jalǵasqan óz elindegi mádenı, tildik únsizdik ǵasyryn buzdy. Islam dinin el ıdeologıasy etip, túrik tekti musymanbyz dep jar saldy. Osydan soń Xİ-ǵasyrda túrik tili men mádenıeti óz terıtorıasynda saltanat qurdy.

                                                         ***

 Uztazy Arystan babtyń sońǵy demindegi ósıetimen Iassaýı Buharaǵa baryp, qoja Júsip Hamadanı haziretiniń  qyzymetinde bolyp, múrshıdtik kemel mártebege jetedi. Júsip Hamadanıdiń ekinshi halpesi qoja Hasan Andakı 1157-jyly  ramazan aıynyń 26-juldyzynda dúnıe salǵan soń qoja Ahmet Iassaýı atamyz pir bolyp Buhara halqyna daǵýat jasap júrgende, Ilahı aıanmen týǵan óńiriniń dini basqa otarshyl halyqtardyń qol astynda qalatynyn bilip, pirlikti qoja Abdýlhalyq Ǵyjdýanı haziretine berip, barsha shákirtteriniń oǵan qol berýin ósıet etip, Túrkistanǵa óz halqyn qutqarýǵa keledi.

Túrkistan halqynda ejelgi oǵyzdardan saqtalǵan 24 totemdik sımvol boldy, olar kók bóri, búrkit, ıtelgi, qyran, suńqar, tazy, qarshyǵa, úki, qarylǵash, aıý, aı, kún, juldyz, tumar, ot dep jalǵasa beretin. Ejelgi dúnıetanymda bizdiń ata-babamyz qasqyrdan taraıdy, ne qasqyr emizedi, áıteýir, ıt tuqymdas etip kórsetedi. Mine, bul Iassaýıden burynǵy búkil túrik halyqtaryna ortaq shejire. Búgini adamtaný ǵylymynda bizdiń ata-tegimiz qasqyrdan taraıdy dep aıtýǵa bola ma, Darvınızmniń adam maımyldan jaraldy degenindeı kúlkili nárse emes pe.  Adamdy tárbıeleıtin Paıǵambarlar tizbegi toqtaǵan soń, ustazdyq qyzmetti áýlıe-ǵulamalarǵa berildi.

Iassaýı túrki halyqtarynyń dúnıetanymynyń kókjıegin keńeıtti, kóne túrkilik dúnıetanymdy ıslam qaǵıdalyrymen baıytty, jańa órkenıet qalyptastyrdy. Paıǵambarymyzdan buryn quryp-bitýge shaq qalǵan Arab túbegi Quranmen sýsyndap, qyryq quraý bolǵan arabtardyń basy birigip, máńgilik Ilahı ilimniń nuryna shomyldy. Quran túspese, Paıǵambarymyz sol jerde týmasa Mekke men Mádınaǵa mıllıondaǵan adam barar ma edi. Ýott Montgomerı «Islamnyń orta ǵasyrlyq Eýropaǵa yqpaly» atty eńbeginde: Paıǵambar mısýagi álemge tis jaýatyn shetkany syılady. Súnnet kóılegi pıjmaǵa aınaldy, ǵusyl tazalyqty, dáret tósekke aıaqty jýyp jatýdy úıretti, jumaǵa daıyndalyp saqal murt, shash tyrnaqty alý jeke gıgıena men mádenıetti úıretti. Burynǵy tósekke de jún shekpenderimen qulaı beretin jaman ádetterinen aıyrylyp tórt mezgilge qaraı kıim kıetin boldy, bıtten qutyldy, tamaqty farfor ydyspen ishetin boldy, keptirilgen balyq jeıtin Eýropalyqtar jeńil sorpa, qoıý tamaq, tátti taǵam jeýdi ádetke aınaldyrdy,  Arab sıfyry, kompas, qaǵaz jasaıtyn dırmender Eýropaǵa keldi, solaı jappaı saýattandy.  Zaıtún,  injir, banan, júzim, qurma, shıe jemisteri keldi,  egindi únemdep sýǵarý úshin shaǵyn aryqtyr qazdy, Gıttar alǵash Ispanıada Kodrova halıfatynda paıda boldy. Sáýlet óneri damydy, medısınaǵa jańa serpin berdi, solaı Ibn Sına atymen ataldy. Dál solaı máńgilik ilim kóne túrkilik mádenıetke de óz sáýlesin shashty. Qoǵamdy jańartty, Iassaýı túrkiniń ejelgi ómir súrý zańdylyqtarynyń sharıǵatqa qaıshy emes jaqtaryn sol boıynsha qaldyrdy, qaıshylaryn nazıralyq jolmen aqyryn jańǵyrtyp, sıntez jasaı bildi.

Iassaýı atamyz qazaq ultyna ulttyq ıdeologıa jasady, jyr-dastandardaǵy totemdik uǵymdardy ılahı ilimge saı etip nazıralyq jolmen jańǵyrtty. Táńirdi-Allaǵa. Kókbórini- Adam ataǵa. Perini- perishtege. Kıesi bar adamdy- Áýlıege. Qut qonǵan dýaly aýyz adamdy- Pirge aýystyrdy t.b, solaı qazaqty keleshek ult retinde daıyndady, rý basyna qojalardy qoıyp, dástúrli dinı sana qalptastyrdy, din ǵıbadat qana emes, áýelde ádep-aqlaq, ıba-izet, ar-uıat, bilim-ónege, adamgershilik, meıirimdilik dep úıretti. AN­FAL sú­resiniń 29-aıatynda: «Eı, mú­min­der! Alladan qor­qyńdar, Oǵan qul­shy­lyq jasańdar, taqýa bo­lyńdar, sonda Alla sen­der­ge erek­she qabi­let be­rip, jaqsy men jamandy, aqıqat pen jalǵandy aıyratyn qúsh be­re­di. Kú­nálaryńdy ke­shi­re­di, sen­der­di jarylqaıdy. Alla qamqor­shy, asqan jomart». Mine osylaı Quranda kóp jerde madaqtalatyn shyn taqýalyqty halyq janyna ádemi sińirdi. «Bir sháýgim shaı bólispegen enshimiz» dep tanymaıtyn bir beıýana Altaıdan Atyraýǵa deıingi alyp aýmaqta kók tıinsiz ket beretin boldy. Ol qazaqqa ımannyń alty shartyn tereń sińirip, sharıǵatqa berik úlkendi sılap, kishini aıalaıtyn, namysty, elinde jetimi, jesiri, qaıyrshysy joq ultqa aınaldyrdy. El ımanyn paryz, ýjip, súnnet, mústáhap, mándúp, nápil amaldarymen qorǵatty. Adamdardyń ómir súrý salty súnnetke laıyq boldy, solaı tarıqatty ustanǵan ozyq ult deńgeıine kóterdi. Áıeldiń piri kúıeýi dep, ot basynda otaǵasy óte bedeli boldy, kúıeýi qaıtys bolǵan áıeldiń piri kem boldy dep «kempir» termıni qalyptasty. Aýyl aqsaqaldary sottyń rólin atqardy, bıler joǵary sot boldy. Solaı qoǵam tártibi kúshti boldy, Iassaýı ıslam ilimin qazaqtyń maqal-máteline orap elge usyndy, óleń-jyrdyń bári ımandylyqqa shaqyratyn tunyq jyrǵa aınaldy, qazaqtyń rýhanı suranysyna tamsha azyq bere bildi. Sansyz shákirt oqyty, sonyń arasynan kóptegen áýlıe shyǵyp, halyqty keremetimen týra jolǵa saldy. Búginde kez kelgen qazaq «atam molda bolǵan»,- dep maqtanyshpen aıtady, sebebi barlyq qazaq dindi myqty ustanǵan, «Ia-sıın» súresin bilmeıtin qazaq kemde kem bolǵan ol kezde. Sonyń kshimen bizdi jaýlaǵan mońǵoldar, t.b  ózderi bizge jaýlanyp, sińip ketti. Orystyń aǵy men qyzyly bolyp úsh jyz jyl qazaqty otarlap, oıyna kelgendi istegende de bizdi joǵalta almady, qytaıdyń qaıys noqtasy qansha qataısada qazaq joǵalmaıdy. Qazaqtyń ómir súrýi basqalar úshin qylmys bolǵan sol zamannan Iassaýı iliminiń rýhymyzǵa sińýinen aman qaldyq Állhamdúlla. Alaıda táýelsizdik alǵan 28 jyldan beri qazaqtar ózin taba almaı adasty, san mádenıet pen san tarıhtyń ishinen ózin izdep júr.

Iassaýı ilimi qazaq mádenıetinde, dúnıetanymynda, mentalıtetinde, ádebıetinde (óleń-jyrlarynda), maqal-mátelderinde, salt-dástúrinde kúni búginge deıin aıqyn kórinip tur. Iassaýı ilimi bolmasa qazaqty kóz aldyǵa elesteý múlde múkin emes. Iassaýıdiń qazaq jyraýlar poezıasyn qalptasyrýda sińirgen eńbegi óz aldyna. Jyraýlar pirleriniń «Hál» ilimin meńgerip, dýaly aýyzǵa aınalyp, el-jurtqa, handarǵa jyrmen keńes bergen. Jyr tyńdaǵanda arqasy qozbaıtyn, rýhtanbaıtyn qazaq joq, qazaqtyń boıyndaǵy Alla jaqsy kóretin kóp qasıet aqkóńil, adal, arly, namysty, uıatty, batyr t.t.  osy jyrdyń rýhyna sińgeni bolmaq, Alyp dalada dıalekt joq, ulttyń ózegin shiritpeı ustaǵan bir kúsh osynda jasyrynǵan. Sondyqtan da jyraýlardyń eńbegi ólsheýsiz. Kúni búginge deıin halyqtyń tili hám kózi bolyp kele jatqan aıtys sonyń zańdy jalǵasy. Qazaqty attan túsirip, jyryn órtegen orystar kóp nárseni bizden jaqsy bilgen. Iassaýı ilimi qazaq ultynyń bas ıdeologıasy bolǵany aıdan anyq. Abylaı han bastaǵan qazaqtyń han-sultan, ıgi jaqsylary alys aýmaqta ómir súrsede, sońǵy deminde ózin «Iassaýıdiń janyna aparyp jerle»,- dep ósıet etýin tereń oılansaq biraz dúnıeniń basy ashylary haq. Biz qansha Iassaýıden alystasaq sonsha qazaq ultymyzdan alystaımyz. Árıne, jalǵan, bilimsiz, nadan sopylyq basqa, (býddıs, hrıstıan sopylary taýda ómir súrdi, tárki dúnıe, úılenbeıdi). Quranda esh jerde sopy termıni kezdespeıdi, kerisinshe Arab bol, basqa bol, aq bol, qara  bol Alla aldynda eń qadir­li­le­riń – taqýalaryń.dep qaıta-qaıta madaqtap otyrady. Biz dinsiz ǵalymdardyń kózimen taqýa men sopyny shatastyrdyq. Iassaýı atamyz naǵyz taqýa, 63 jasynda jer astynda ǵumyr keshýi  Paıǵambarymyzǵa degen ádbinen jáne Ilahı aıan (anyǵyn Alla biledi).

HH-ǵasyrdyń basynda ulttyq rýh(jan)yn Alash kósemi Álıhan Bókeıhanyń boıynan kórindi, ol «ár qazaq qyzynyń bas jasaýyna Abaıdyń óleńder jınaǵyn beretin bolsyn»,- dep ózderi bastyrǵan kitapty elge kóptep taratqan eken. Demek, budan Alash arystary ult aqylmany Abaı Qunabaıulyn ózderine rýhanı ustaz tutqanyn ańǵaramyz. Abaı óz ultynyń tamyryn dál basyp, barlyq keselin aıtyp, odan arylýdyń da jolyn kórsetken. Maǵjan atamyz «qazaqqa aqyldan da, aqynnan da Abaıdan asatyn eshkim joq, odan keıin qolǵa qalam alýdyń ózi uıat»,- dep tolqyǵan eken. Abaı Qurandy tikeleı oqyp nár alǵan, Iassaýı ilimin qazaq jyraýlary negizinde  tereń meńgergen, shyǵys shaırlary Fırdoýsı, Nızamı, Hafız, Jamı, Saǵdı, Naýaı, Sáıhalılerdi óz tilderinde boıyna sińirgen jáne órkenıetter aǵysyn orys kózimen oqydy da bunyń bárin Abaı óz hálibiniń súzgisinen ótkizip sıntezdep, týǵan eline ólmes shyǵarma etip usyndy. Qazaqtyń bas aqyny, qazaq kósem sózshisi «Birińdi qazaq biriń dos, kórmeseń istiń bári bos»dep eldi birlikke shaqyryp, úlken bolashaqqa bastasa, «Qudaı bir Quran shyn, Qudaıdyń Ózi de ras, Sózi de ras» dep ózińdi jaratqan Allany tanýǵa úndedi, aınalańa bir sát oı kózimen qaraı alsań , Qudiret ıesin tanısyń. «Júrektiń kózi ashylsa, Haqtyń tússe sáýlesi, ishtegi kiri qashyrsa, adamnyń hıkmet keýdesi»dep adamnyń aqyl kózi emes, júrek kózi ashylǵanda Jaratýshynyń nury túsedi, bar kúnadan páktenedi, sol kezde adam naǵyz adamǵa aınalady dep óziniń «tolyq adam» bolý ıdeıasyn ortaǵa salady. «Patsha Qudaı sıyndym, týra basta Ózińe» dep bir Alladan medet suraıdy, bar isin Soǵan tapsyrady. Abaı «qolymdy mezgilinen kesh sermedim» dep ókindi, aǵasy Qudaıberdi aýyrý tóseginde jatyp inisi Abaıǵa amanattaǵan balasy Shákárimdi óz tárbıesine alyp, ózi shyqpaǵan bıikke jetkizedi. Shákárim qajy qazaq órkenıetinde óz aldyna bir álem,  naǵyz Alash kósemderiniń biri osy Qudaıberdiuly boldy. Alashtyqtardyń moldasy Omar Qarash «Órnek»  atty kitap jazdy. Qazaq ıdeologıasy Qoja Ahmet  Iassaýıden bastaý alady, onyń arjaǵy súıikti Paıǵambarymyzǵa baryp tireledi. Uly Alla Quran arqyly Paıǵambarymyzǵa týra jol kórsetti.  Ámanda, elimiz aman jurtymyz tynysh bolsyn!!! Qazaq máńgilik ult!!!

Nurhalyq Abdyraqyn

Usynǵan:Ásem Merekeqyzy