20 qańtar kúni Qamshy.kz aqparat agenttigi tilshisiniń jýrnalıs, saıasatker Ermurat Bapıden alǵan «TOQAEVTYŃ TÓŃİREGİ nazarbaevshyldardyń QORSHAÝYNDA QALDY» atty suhbaty shyqty. Suhbat barysynda Ermurat Bapıdiń Demokratıalyq partıa qurǵysy kelip júrgen qoǵam belsendisi Janbolat Mamaı týraly aıtqan keıbir oılaryn áleýmettik jeli qoldanýshylary talqylap, «bul suhbattyń maqsaty – Mamaıdy nasıhattaý ma» dep pikir bildirgen. Qamshy.kz portaly beıtarap baǵytty ustanatyn erkin aqparat alańy bolǵandyqtan, belgili bir máselege baılanysty kez kelgen taraptyń aıtaryn jarıalaýǵa ázir. Osy rette Janbolat Mamaıdyń partıa qurý áreketin "bılik jobasy" dep sanaıtyn birneshe qoǵam belsendisiniń pikirin usynady.

Janbolattiki ıtáýre

Jýrnalıst-jazýshy Talǵat Aıtbaıuly "Mamaımen alty alasy, bes beresim joq, tek halyqtyń aldanǵanyn qalamaımyn" deıdi.

– Dál búgingi kúni eldi 30 jyldan beri basqaryp turǵan avtorıtarlyq rejımnen demokratıaǵa qaraı áldebir ózgeris kútý – aqymaqtyq. Buny esi durys, aqyly túzý kez kelgen adam logıkaǵa salyp-aq túsine alady. Sondyqtan Janbolat Mamaı bılik ázirlep jatqan kezekti jobanyń bir oıynshysy dep bilemin.

Qyzyq úshin, qarańyzshy, Qazaqstanda alańǵa shyqqan analardy, pıketke shyqqan jalǵyz adamdy polısıa ustaıdy da, Mamaı alańǵa shyqsa ustamaıdy. Oǵan jýrnalısik qyzmetpen aınalysýǵa da 3 jylǵa tyıym salynǵan. Joq, ony ustamaıdy da, qamamaıdy da. Men Janbolatqa jaý emespin. Onyń qazaqtyń joqshysy bolyp jasaǵan fılmderin quptaımyn, saıasattaǵy ustanymyn, sóılegen sózin jaqsy bilemin. Biraq búgingi jaǵdaıdaǵy áreketteri kóńilge kúdik uıalatady. "Aýzy kúıgen úrip isher" demekshi, Qosanov jobasy qaıtalanbasa eken deımin ǵoı. Halyq taǵy da aldanyp, ókinip qalmasa degen oı meniki, – dedi jazýshy.

Jýrnalıs Mamaı partıasy tirkelip, parlament saılaýyna túsken kúnniń ózinde odan qoǵamǵa kelip-keter eshteńe joq degen pikirde.

– Janbolat bıliktiń jobasy bolsyn, bolmasyn onyń qurǵan partıasy tirkeldi, parlament saılaýyna tústi delik. Sonda birdeńe ózgere qoıa ma? Menińshe, sol baıaǵydaı májilistegi oryndardyń 85 paıyzyn nurotandyq depýtattar alady da, qalǵan 15 paıyzyn ıtke súıek laqtyrǵandaı etip birneshe partıaǵa bólip beredi. Janbolattyń partıasyna 2-3 oryn buıyrar. Oǵan 50 paıyz daýysty bılik ólse de bermeıdi! Sol 2-3 depýtat halyqtyń zaryn qansha ashynyp jetkizgenimen, jeme-jemge kelgende ony sheshetin depýtattardyń daýysy. Sonda kópshilik daýyspen bılik oıyna kelgenin júzege asyryp, mıyǵynan kúlip otyra beredi. Bizdiń halyqqa keregi osy ma? Sondyqtan da Janbolattiki ıtáýre dep bilemin. Ol osy isimen Nazarbaevtyń bıligin sozyp, onyń qurǵan qasiretti júıesiniń ómirin uzartýǵa úles qosady. Men laıym qateleseıin, alaıda ishki túısigim osylaı deıdi. Sol sebepti de, qanshalyqty jekkórinishti bolsam da, óz oıymdy jasyrmaı jaıyp saldym, – dedi Talǵat Aıtbaıuly.

Janbolat kim, Áblázov kim?

Aqyn Myrzan Kenjebaı kóldeneń tartqan pikir de osyǵan uqsas.

– Mamaıdy parlamentke aparýy da ǵajap emes. Ol onda barǵannan keıin Bekbolat (Tileýhan – red) sıaqty zýyldatyp sóıleıdi. Eldiń joǵyn joqtap, muńyn muńdaıdy. Nazarbaevtan bastap, Toqaevqa deıin synaıdy. Sosyn halyq "bizdiń elde demokratıanyń lebi ese bastady, opozısıanyń ózi parlamentke baryp jatyr" dep aldanyp qalady. Biraq parlamenttiń 99 paıyzy bıliktik depýtattar bolǵandyqtan, onyń synynan ne ózgeredi? Eshteńe de ózgermeıdi, – dep atap ótti aqyn.

Myrzan Kenjebaı Mamaıdyń bankır, Qazaqstanda tyıym salynǵan Qazaqstannyń demokratıalyq tańdaýy partıasynyń jetekshisi Muhtar Áblázovty synaýy "baryp turǵan nadandyq" degendi aıtty.

– Adam ózin Áblázovpen salystyrý kerek qoı. Janbolat kim, Áblázov kim?! Mamaı Áblázovpen saıası, ekonomıkalyq bilimi, tanym-túsinigi, mádenıeti jaǵynan da teńese almaıdy, degen ol Áblázovty qoldaıtynyn aıtty.

– Áblázovty ábden qoldaımyn. Sebebi ol óte bilimdi, mádenıetti jigit. Onyń 2006 jyldary bılikke qalaı qarsy shyqqany kóz aldymda. TAŃ arnasy qalaı keremet jumys istedi. Halyqtyń kózin ashty. Áblázovty synaýshylar ony qazaqsha sóıleı almaıdy dep sógedi. Ol qazaqsha óte jaqsy sóıleıdi. Myna Shymkenttiń jigiti ǵoı. Tek shala qazaqtar men ózge ult ókilderi "mynaý ultshyl eken, qazaqtardy ǵana oılaıdy eken" dep aıtpas úshin ǵana qazaqsha sóılemeıdi. Onyń astarynda úlken saıası mán bar, – dedi ol.

Onyń sózinshe, qoǵamdyq-saıası Jas Alash gazetiniń basshylyǵyna Mamaıdyń zaıyby – Inga Imanbaıdyń kelýi erteń mamaıshylar úshin úlken kúshke aınalady.

Qazaqstanda Nazarbaev rejımi dáýirlep turǵanda shyn mánindegi opozısıalyq partıa qurylýy múmkin emes

Opozısıalyq saıasatker Jasaral Qýanyshalın Janbolat Mamaı partıa quramyn dep málimdegen sátten bastap oǵan kúmánmen qaraǵan.

– Qazaqstanda Nazarbaev rejımi dáýirlep turǵanda shyn mánindegi opozısıalyq partıa qurylýy múmkin emes. Shynaıy opozısıany bul rejım erkeletip qoımaıdy. Mamaı bastaǵan yntaly toptyń tirkelýi kúmánimdi tipten qoıýlata tústi. Bul dúnıede bári salystyrǵanda kórinedi ǵoı. Qolyna kók shar ustap shyqqan balany zińgitteı polıseıge qýalatyp qoıǵan Qaraorda (Aqorda – red) "nurotannyń tas-talqanyn shyǵaramyz", "bılikti, rejımdi qulatamyz" dep júrgen Mamaıǵa qalaısha jol ashyp qoıady, – degen ol partıa qurýshy bastamashyl topqa qysym jasalyp jatqany ótirik ekenin málimdedi.

– Olarǵa kedergi jasaǵandaı bolǵan áreketti olar ózderi-aq uıymdastyra alady. Halyq "partıany tirkeý prosesi op-ońaı ótip jatyr" dep aıtpaýy úshin, "bizge kedergi keltirilip jatyr" degendeı osyndaı áreketter jasalady. Eger olardyń aıaǵyn esh oblysqa basqyzbaı qoısa, eshqandaı bólimshe qurǵyzbaı qoısa, onda shyn kedergi bolar edi. Onda senýge bolady. Sondyqtan kedergi degenderdiń bári kózboıaýshylyq, – dedi saıasatker.

Janbolat Mamaı "Saıası qalam" gazetin shyǵarǵan sátte basylymǵa avtor retinde maqala jazyp turǵan Jasaral Qýanyshalın sol tusta bolǵan bir oqıǵa onyń kóńiline kúdik uıalatqanyn aıtty.

– Kezinde kınorejısser Ermek Tursynovtyń Nazarbaevty aqtap, halyqty dattap jazǵan maqalasy shyqqan. Onda "halyq kinany Nazarbaevqa arta bermeı, ózinen bastaýy kerek" degen kólgirsigen áńgime aıtylǵan edi. Men onyń bul oılaryn synap, onyń nazarbaevshyl ekenin, halyqqa qarsy adam ekenin aıtyp maqala jazdym. Maqalada Jańaózendegi jaǵdaıdan keıin Aqtaýda bolǵan sot prosesi týraly da aıtylǵan. Onda Vladımır Kozlov, Bolat Atabaev, Janbolat Mamaıdyń isi qaralǵan bolatyn. Sotta mynadaı jaǵdaı bolǵan: joǵaryda aıtqan rejıser Ermek Tursynov "SIZO"-ǵa kirip, Atabaevqa qatysty sot isimen tanysyp, Atabaevpen jolyǵyp, ony bosatyp alyp shyǵady. Al osy kezde Kozlovqa advokaty men jaqyndary kire almaı otyrdy. Bul qalaı bolǵany? Qaıdaǵy bir rejıser barady da emin-erkin jańaǵydaı tirlikterdi jasaıdy. Bul múmkin emes nárse ǵoı. Demek bul UQK-niń kelisimimen, solardyń senarıi, tapsyrysy boıynsha júzege asqan nárse. Osylardy negiz etip, men Tursynov UQK-niń jansyzy dep manaǵy maqalada jazdym. Mamaı maqalany basty da, Tursynov týraly aıtqandarymdy alyp tastady. Óıtkeni Janbolattyń ózin de sol iste UQK-niń Tólegen Júkeev degen taǵy bir jansyzy dál osylaısha alyp shyqqan bolatyn. Janbolat taıaqtyń bir ushy ózine tıetindikten, maqaladaǵy aıtylǵan nárselerdi alyp tastady, – deıdi ol.

Opozısıalyq saıasatkerdiń aıtýynsha, Mamaı partıasyn tirkep, parlamentke ótkizý arqyly bılik bir jaǵynan halyqaralyq uıymdar aldynda bedel jınap, dıktatýrany durysyraq qylyp kórsetýge tyryssa, ekinshi jaǵynan "halyq ókili bılikke keldi" degen oı týdyryp, halyqty aldaýdyń amalyn jasaýda.

– Bılik mamaıshylarǵa parlamentte ózderin synaýǵa múmkindik bergenimen, elde prınsıpti ózgerister bolmaıdy. Mamaıshyldardyń bastamasymen jeńil-jelpi reformalar ǵana iske asýy múmkin. Olardyń opozısıa degen daqpyrty bar ǵoı. Sondyqtan álgilerdiń shoqtyǵy parlamenttegi qýyrshaq partıalardan joǵary bolatyndaı etip uıymdastyrylady. Alda-jalda bir jaǵdaılarmen bul oı júzege aspasa, olardyń qosymsha birneshe jospary bar, – dedi Qýanyshalın.

"Mamaı operasıasy" saıası-konspırologıalyq spektákldiń bir aktisi

Jýrnalıs Baqytjan Qosbarmaqov 2019 jylǵy 25 qarashada óziniń facebook-tegi paraqshasynda "QARASHA ETÚDTERİ Janbolat Mamaı kim? Qazaqstanda saıası partıa qurý múmkin be?" degen atpen jazba qaldyrǵan. "Qamshy" tilshisi jýrnalıske habarlasyp, máselege qatysty pikir bildirýin suraǵanynda áleýmettik jelide jazǵandaryna alyp-qosary joǵyn, jazbasyn paıdalanýǵa bolatynyn aıtty.

Ol Qazaqstandaǵy opozısıalyq partıalardy ydyratý tájirıbesi men saıası tehnologıalardy eske alyp, Aqordanyń demil-demil úırenshikti ejelgi ádis-tásildi qoldanatynyn, "Mamaı operasıasy" da dál sol senarıge qurylǵanyn jazǵan.

Jýrnalıs Janbolat Mamaıdyń ómirdereginde min joq ekenin, biraq  "partıa quram" degen kúnnen bastap onyń avtobıografıasynyń jańa paraǵy ashylǵanyn aıta kele J.Mamaı Qazaqstanda tyıym salynǵan Qazaqstannyń demokratıalyq tańdaýy partıasynyń jetekshisi Muhtar Áblázovqa qarsy degen pikirin bildirgen.

– Bir nárse anyq – ol – J.Mamaı M.Ábilázovqa qarsy. Osy saıası senadaǵy mindeti de sol – M.Ábilázovtyń betin qaıtarý, aptyǵyn basý, tym bolmaǵanda, ony bilermen, órkókirek, jaman qylyp kórsetý. Bir esepten onysy júzege asty da. Bir aıdyń ishinde qazaq saıası bırjasynda J.Mamaıdyń reıtıńi ashyǵan qamyrdaı kóterilip, kóbikteı kópirip, rekordtyq deńgeıge jetti.

Óıtkeni, qazaq qoǵamy qol bastaıtyn batyrǵa zárý. Aqorda muny jaqsy biledi. Soǵan laıyq manıpýlásıa jasaıdy, tehnologıa qoldanady. Qoǵamnyń enjarlyǵyn, ańǵyrttyǵyn, saıası soqyrlyǵyn sheber paıdalanady. Qazaq qashanda kósemge dilgir, saıası sergektik, áleýmettik erik-jigerden góri, tobyrlyq psıhologıa basym. Ondaı qoǵamdy noqtalap, buıdalap alý da, sosyn qalaǵan jaqqa qaraı qaqpaqyldap aıdap, jetelep ketý de ońaı.

J.Mamaıdyń da syryn osydan túsinýge bolady. Áıtpese, ol oıy kenen, aqyly kemel, soıy tolysqan, bolmys-bitimi kelisken óreli saıasatker emes. Shıki, dúmbilezdeý. Ol á degennen-aq bilindi. Basqa-basqa saıasattyń álippesin biletin, Aqordanyń saıası erejesinen habardar adam "Nur-Otanǵa" oponent partıa quram" demes edi. Qura da almaıdy. Alysqa barmaı-aq, oǵan eki dálel keltirýge bolady: ol – "Alǵa" partıasynyń tarıhy men "QDT qozǵalysy – ekstremıstik uıym" degen úkim. Al J.Mamaıdyń sony kóre tura osyndaı qadamǵa barýy – berisi, saıası noqaılyq, árisi – saıası eserlik deýge bolady. Biraq qoıannyń izin qoıǵa shatýdyń keregi joq, J.Mamaıdyń attany – ekeýi de emes, jelbýazdyq, dańǵaza ǵana. Partıany tirkemeıtinin ózi de biledi jáne ony birneshe ret aıtty. Endeshe, qoǵamdy dúrliktirip, eleýretip keregi ne? Gáp – dál osyda. Shyny kerek, ol "Nur-Otanmen kúresem", "Nur-Otannyń tas-talqanyn shyǵaram" degenmen, onymen kúresip jatqan joq, DVK-men kúresip, DVK-ny ydyratyp jatyr. Oǵan mysal – qataryna dvkshylardy tartyp jatyr, áli birde bir adam "Nur-Otannan" shyǵyp, mamaıshylarǵa qosylǵan joq, dedi ol.

Jýrnalıs kúmán týǵyzatyn jaıttardyń biri retinde J.Mamaıdyń saıası serikterin ataǵan.

– Ásirese, onyń qasynan Tólegen Júkeevtiń qylań berýi kúdikti qoıýlata túsedi. T.Júkeev – saqa saıasatker bolǵanmen, buqpantaı, bir búgdesi ishinde, surqaı fıgýra. "Sur kardınal" sanalatyn ol – 2001 jyly DVK-nyń, keıin "Aq joldyń" ydyraýyna atsalysqandardyń biri. Tipti alty baqan alaýyz qazaq opozısıasynyń qara jáshigi sonyń qolynda bolsa da tańǵalýǵa bolmaıdy. Al keshegi Á.Qosanovtyń serikteri, saıası jandaıshap Ermurat Bapı men Ǵalym Aǵeleýov J.Mamaıǵa kóleńkesin túsirmese, mártebesin kótermesi anyq. Sondaı-aq, Sergeı Dývanovtyń da páktigine senim az. Sońǵy kezde onyń kóp súrinip, shatqaıaqtap júrgeni jasyryn emes.

Jurt eskermegen taǵy bir jáıt – sál buryn J.Mamaıdyń tuıaqbaıshyl JSDP-ny tóńirektegeni. Tipti ol JSDP-ny reanımasıa jasap, tiriltip almaqshy da boldy. Bul onyń qandaı saıası oıynǵa da daıyn ekenin kórsetse kerek, dep atap ótti B.Qosbarmaqov.

Jýrnalıs "J.Mamaı nege bulaı jasady?" degen saýaldyń eki joramalyn keltiredi.

 – 1. Bılik aýzyn maılap, satyp aldy.

2. Ózi kóndi. Iaǵnı, saıası ahýaldy saralap, qoǵamnyń degradasıalyq keıpin kórip, pushaımandyqtan osyndaı qadamǵa bardy. Bul eki joldyń qaısyn tańdasa da, ol adasty.

Birinshi varıant ras bolsa, Á.Qosanovtyń kebin kıedi, kóp uzamaı ekpini basylyp, qupıasy ashylyp, áshkere bolady. Ekinshi joramal da onyń ońǵaq ekenin, saıası solqyldaqtyǵyn aıǵaqtaıdy. Eń jamany – endi bas kóterip, endi ǵana uıysyp, toptasa bastaǵan qaýymnyń senimine selkeý túsirip, syna qaǵyp úlgerdi. Qoǵamda "Saıası serkeler ózdi-ózi basy pispeı jatqanda bizge ne joryq?!", "Qaısy jón, qaısy qup, qaısynyń sózi shyn?!" degen dúdámal oı, ábi-tábi hal beleń aldy. Aqordaǵa keregi de – osy.

Ókimet bir-aq nárseden qorqady, ol – halyqtyń toptasýy men mıtıń. "Kóp qorqytady, tereń batyrady" degen ras. Onyń ústine sońǵy kezdegi álemdegi oqıǵalar – Chılı, Gonkong, Irandaǵy dúrbeleńniń dúbiri Aqordanyń tynyshyn alyp tur. Qazirgi bar qam – sony boldyrmaý, qalaı bolǵanda da qaýipti seıiltip, amaldap rejımniń kúnin uzartý. Bul úshin bılik pen saıası elıta eshqandaı aıanbaıdy, eshteńeden taıynbaıdy, qoǵamdy árnekı oıynǵa kıliktirip, túrli shyrǵalańǵa salady. "Mamaı operasıasy" da sol saıası-konspırologıalyq spektákldiń bir aktisi deýge bolady, – deıdi ol.

Oqı otyryńyz:

♦ Ermurat Bapı: TOQAEVTYŃ TÓŃİREGİ nazarbaevshyldardyń QORSHAÝYNDA QALDY

♦ «Janbolat Mamaı: «Báribir ózgeris bolmaıdy» dep mıtıńilerge de shyqpaıyq