«2013 jylǵy tamyzdyń 5-inen 9-na deıin táýelsiz Qazaqstan tarıhynda alǵash ret jergilikti bılik organdary basshylarynyń saılaýy tabysty ótti. Barlyǵy 7 mıllıon 632 myń qazaqstandyq turatyn aýdandyq mańyzdaǵy qalalardyń, selolyq okrýgterdiń, poselkeler men selolardyń 2454 ákimi saılandy. Ózderińiz biletindeı, osy saılaýdy ótkizý týraly bastamany men «Qazaqstan-2050» Strategıasy týraly halyqqa joldaýymda kóterdim. Saılaý jas qazaqstandyq demokratıanyń mańyzdy jetistigine aınaldy»,- dedi memleket basshysy Nursultan Nazarbaev aýdandyq mańyzdaǵy qalalar, selolyq okrýgter, olardyń quramyna kirmeıtin poselkeler men selolar ákimderi saılaýynyń qorytyndysy boıynsha qazaqstandyqtarǵa joldaǵan úndeýinde. Prezıdent atap aıtqandaı, bul saılaý ashyq, móldir bolyp, qoldanystaǵy zańnamalyq normalar men qazirgi zamanǵy demokratıalyq tájirıbege tolyqtaı sáıkesti.

Sondaı-aq, memleket basshysy 2012 jyly óziniń «Qazaqstandy áleýmettik jaǵynan jetildirý: Jalpyǵa Ortaq Eńbek Qoǵamyna qaraı 20 qadam» atty maqalasynda 21-shi ǵasyrdyń synaqtaryna jaýap beretin tolyqqandy ákimshilik reformany usynǵan edi. Bul bastama bizdiń qoǵamda tolyq qoldaýǵa ıe boldy. Sonyń bir mysaly – aýyl ákimderiniń saılaýy. Ortalyq saılaý komısıasynyń tóraǵasy Qýandyq Turǵanqulovtyń aıtýynsha, barlyǵy 7173 adam usynylyp, sonyń ishinen 6738-i ákim qyzmetine úmitker bolyp tirkelgen. Ortasha alǵanda bir orynǵa 2-3 úmitker talasqan. Al 37 ákimshilik-aýmaqtyq birlikte ákim bolýǵa úmitkerler qarsylastaryn bar-joǵy 1 daýys basymdyqpen jeńiske jetken. Bul saılaýdyń ashyq, básekelestik jaǵdaıda ótkeniniń bir dáleli - 3 aýyldyq okrýgte saılaýshylardyń daýystary eki úmitkerge de teń bólinip, jeńimpazdardy anyqtaý múmkin bolmaǵan. Ol jerlerde qaıtadan saılaý ótti.

Saılaýdyń qalaı ótkeni jóninde bir oblysty mysalǵa alsaq ta jetedi. Mysaly, Qaraǵandy oblysynda qalalyq jáne aýdandyq máslıhattardyń 215 depýtaty eki qalanyń – Qarqaraly men Abaıdyń, sondaı-aq aýyldar men poselkelerdiń 200 ákimin saılady. Joǵary básekelestiktiń bolǵany sonshalyq, 202 orynǵa 601 úmitker baq synady. Aıtpaqshy, áýelde olardyń sany 602 adam bolatyn. Biraq, sońǵy sátte Nura aýdanyndaǵy Maıorovka aýylynyń burynǵy ákimi kúlli elge taraǵan úlken janjaldyń sebebinen óz kandıdatýrasyn alyp tastady. Jergilikti turǵyndardyń aıtýynsha, burynǵy ákimniń uly men halyqtyń arasyndaǵy teketires travmatıkalyq qarýdan oq atylǵan janjalǵa ulasyp, odan 20 adam zardap shekken. Keıinirek bul oqıǵaǵa qatysty quzyrly organdar qylmystyq is qozǵady. Al, óz ulynyń jasaǵan qylmysyna qatty uıalǵan ákim saıası mansabyn jalǵastyrýdan bas tartty. Alaıda, bul ákimder saılaýyna qatysty bolǵan elimizdegi jalǵyz jaǵymsyz oqıǵa. Kóp uzamaı, Qaraǵandy oblysyndaǵy eki qalanyń, 35 poselkeniń, 34 aýyldyń jáne 131 aýyldyq okrýgtiń jańa ákimderiniń esiemderi belgili boldy. Máselen, Abaı aýdanyn basqarýǵa buǵan deıin Buqar jyraý aýdanyndaǵy Botaqara poselkesiniń ákimi bolǵan Sapar Sataev saılandy. Al, buryn qalalyq ákimdikte jemisti jumys istegen Nurlan Batyrbekov Qarqaralynyń ákimi boldy. Atap aıtarlyǵy, saılaýǵa deıin ákim qyzmetin atqarǵandar  dodaǵa qatysqan joq. Jalpy alǵanda, oblystaǵy 161 ákim óz orny úshin básekege túsip, sonyń ishinde 137-si burynǵy qyzmetterin saqtap qaldy. Qaraǵandy oblysynda saılanǵan 202 ákimniń tek 16-sy ǵana – áıelder.

Sonymen, jańadan saılanǵan ákimderdiń korpýsynda elimizdegi 23 ulttyń ókili bar. Al, olardy mamandyq túrleri boıynsha bóletin bolsaq, 627-si (25,6 paıyzy) – pedagogtar, 501-i  (20,4 paıyzy) – aýyl sharýashylyǵy mamandary, 417-si (17 paıyzy) – ınjenerler, 367-si (14,5 paıyzy) – ekonomıser, 281-i (11,5 paıyzy) – zańgerler jáne 271-i (11 paıyzy) – basqa mamandyqtardyń ókilderi. 2454 ákimniń 280-i, ıaǵnı, 11,4 paıyzy – áıelder. Bul burynǵy kórsetkishten 32-ge kóp. Statısıkalyq málimetterden Pavlodar, Ońtústik Qazaqstan jáne Aqtóbe oblystarynda áıel-ákimderdiń sany 6 paıyzǵa derlik ulǵaıǵanyn kórdik. Áıelder qaýymy memlekettik, qoǵamdyq basqarý isine belsendi tartyla bastady. Óıtkeni, memleket basshysynyń ózi «Qazaqstan 2050 Strategıasy: qalyptasqan memlekettiń jańa saıası baǵyty» atty halyqqa joldaýynda: «Biz budan ári de elimizde áıelderdiń róli artýy úshin barlyq jaǵdaıdy jasaıtyn bolamyz. Qazirgi zamandaǵy qazaqstandyq áıel qyzmet isteýge umtylýy kerek. Áıelderdi memlekettik jáne qoǵamdyq basqarý isine belsene tartqan jón, ásirese, jergilikti deńgeıdegi óńirlerde. Olardyń bıznes ashyp, ony júrgizýine de qolaıly jaǵdaı jasaǵan abzal» dep atap aıtqan.

Ákimderdiń ortasha jasy – 47. Olardyń ishinde kópshiligi 55 jasqa deıingi adamdar, olar ákimder korpýsynyń 80,3 paıyzyn quraıdy. «Jalpy alǵanda, ákimder quramy birshama jasardy. Buǵan deıin 55 jasqa deıingi ákimder 74,5 paıyzdy quraǵan bolatyn. Al, jańadan saılanǵan ákimderdiń ishindegi eń jasy 25 jasta», - dedi Qýandyq Turǵanqulov saılaý qorytyndysy boıynsha ótken jıynda. Aıta ketelik, buǵan deıin Pavlodar oblysy Ýspen aýdandyq kásipkerlik jáne aýyl sharýashylyǵy bóliminiń bas mamany bolyp kelgen 25 jastaǵy Tımýr Janǵazınov qaıta daýys berýdiń nátıjesinde atalǵan aýdandaǵy Qozyketken aýyldyq okrýginiń ákimi bolyp saılandy. Sondaı-aq, Mańǵystaý oblysy Mańǵystaý aýdanyndaǵy Tushshyqudyq aýyldyq okrýginiń ákimi bolyp 28 jastaǵy Azamat Qoısarın saılandy. Ol buryn aýdandyq jer qatynastary men kadastr bóliminiń bas mamany qyzmetin atqarǵan. Bul aımaqtyq saıasatta memlekettiń jastarǵa úlken úmit artyp, senim bildirgeniniń bir kórinisi.

Qazaqstandaǵy eń jas basqarýshylardyń  biri – Pavlodar oblysyndaǵy Zańǵar aýyldyq okrýginiń 25 jasar jańa ákimi Hamza Orazbekov. «Elimizdegi aýyl ákimderin saılaýdyń demokratıalyq júıesiniń nátıjesinde 25 jasymda eldi-mekendi basqarý quqyǵa ıe boldym, - deıdi Hamza «pavlodarnews.kz» saıtyna bergen shaǵyn suhbatynda. – Endigi josparym – aýylda kásipkerlikti damytyp, balabaqsha salý». Pavlodar aýdanynda týyp-ósken Hamza óz aýylynyń qandaı kúrdeli máseleleri baryn bes saýsaǵyndaı biledi. Memlekettik qyzmette 3,5 jyldyq ótili bar jas jigit saılaýǵa deıin kásipkerlikti damytý jáne aýyl sharýashylyǵy bóliminde eńbek etipti. Atap aıtarlyǵy, ákimdik qyzmetke 7-shi tamyzda Hamzamen birge Zańǵar aýylyndaǵy taǵy eki adam kandıdatýrasyn usynǵan. Olardyń jasy da, tájirıbesi de, eńbek ótili de Hamzadan aıtarlyqtaı asyp turǵan. Alaıda, aýyldastary jas jigitti tańdaǵan. «Men dalaǵa shyǵyp: «Meni saılańdarshy!» dep urandatqan joqpyn. Bar bolǵany týǵan aýylymdy qalaı órkendetý jónindegi usynystarymdy jetkizdim. Buǵan deıin kásipkerlikti damytý bóliminde jumys istegendikten, saılaý naýqanyndaǵy baǵdarlamamnyń birinshi baǵyty – shaǵyn jáne orta bıznesti damytý boldy. Óıtkeni, aýylda bul salada belsendilik tómen. Eger de jańa bıznes-jobalar jasalatyn bolsa, onda jańadan jumys oryndary da ashylady», - deıdi Hamza Orazbekov. Sultanmahmut Toraıǵyrov atyndaǵy Pavlodar memlekettik ýnıversıtetin támamdaǵan jas ákim eki birdeı mamandyq alyp úlgeripti: biri – zootehnık, ekinshisi – zańgerlik. Sonymen birge, 25 jasyna deıin kóp nársege qol jetkizgen Hamza óz aldyna otaý kóterip, eki balasyn tárbıelep otyrǵan meıirimdi áke. – Meniń ákem 10 jyldan beri basqa bir aýyldyq okrýgte ákim bolyp qyzmet etedi, - deıdi ol. – Sondyqtan, óz ákemniń ókshesin basyp, tańdaǵan jolymen júrýdi jón kórdim. Tipti, ákim bolýǵa kandıdatýramdy usynǵanda da ákemmen aqyldastym. Birinshi bolyp meni qoldaǵan adam da – sol, - deıdi H. Orazbekov. Al, Hamzaǵa deıin «jasy jaǵynan» eń isker, belsendi bolyp tanylǵan qostanaılyq 23 jasar Tatána Novıkovanyń depýtat bolǵanyn bireý bilse, bireý bilmeıdi.  

«Syrt kóz - synshyl» degen sóz bar. Sońǵy kezderi sheteldik tulǵalar bizdegi ákimder men joǵary laýazymdy sheneýnikterdiń jasyna qatty tań qalyp júr. Solardyń biri – tamyz aıynda elimizge kelgen Taılandtaǵy Amata ındýstrıaldyq korporasıasynyń basshysy, 60 jastaǵy jazýshy, izgi nıet elshisi, «Azıa kerýeni - 2013» ekspedısıasynyń kóshbasshysy Vıkrom Kromadıt. Álemge áıgili taı eliniń saıahatshysyn Qazaqstandaǵy basshy kadrlardyń jastardan bolǵany qatty tań qaldyrypty. V. Kromadıt otandyq BAQ-nyń birine bergen suhbatynda álemniń eshbir elinde 35 jastaǵy adamnyń qala ne oblys ákimi bolǵanyn kórmegenin moıyndaǵan. Al, bizde bul qalypty nárse. «Mysaly, Qytaıda jas mamandar óte kóp. Biraq, olar basshylyq qyzmette emes. Strategıa salasyn basqarýdy tájirıbesi mol, jasy úlken adamǵa bergen jón. Taktıkalyq baǵyttarǵa jas, belsendi, qaıratty adamdardy qoıýǵa bolady. Árıne, bul jerde eń bastysy istegen isiniń nátıjesine qaraý kerek», - deıdi taılandtyq kásipker.

Qýatty memleketke aınalýymyz úshin, is júzindegi demokratıany jergilikti jerlerdegi ózin-ózi basqarýdan bastadyq. Ádil saılaý – qýatty memleket qurýdaǵy qadamdarymyzdyń biri. Máselen, aýyl ákimderiniń saılaýy elimizdegi ákimder korpýsynyń 91 paıyzdan astamyn qamtydy. Iaǵnı, aımaqtardy damytýǵa tolyǵymen betburys jasadyq. Óńirlerdi damytý mınıstrliginiń qurylýy, aımaqtardy damytý baǵdarlamalaryna (monoqalalardy damytý, shaǵyn qalalar) búdjetten qomaqty qarjy bólý – bulardyń bári Qazaqstannyń aımaqtyq saıasatyn kúsheıtýiniń belgileri. «Elimizde jergilikti jerlerdegi ózin-ózi basqarý reformasy júrgizildi. Aýyldyq deńgeıge qosymsha 5 myń shattyq birlik bólinip, olarǵa 67 memlekettik fýnksıa bekitildi. Qazirgi kezde aýyl ákimderi salyq jınaýǵa, búdjetti qalyptastyrýǵa, turǵyndardyń qatysýymen jergilikti máselelerdi sheshý úshin qarjylandyrý quqyǵyna ıe boldy. Bul barlyq ákimderge óz otandastary men memleket aldynda asa zor jaýapkershilik júkteıdi. Árbir ákim sol jaýapkershilikti sezinip, óz mindetterin laıyqty atqarýy tıis», - dedi memleket basshysy Nursultan Nazarbaev 5-shi shaqyrylǵan Parlamenttiń úshinshi sesıasynyń ashylýynda sóılegen sózinde. Iaǵnı, memleket osy saılaý arqyly ar-ujdany taza, ashyq, patrıot, halyqshyl «jańa tıptegi» basshylardyń bılikke kelgenin qalap otyr degen sóz. Olarǵa birinshiden, eliniń múddesine qyzmet etýge múmkindik berilse, ekinshiden, mansabyn ósirip, «A» korpýsyna ótýinee jol ashylady. Sondaı-aq, bul saılaý sybaılas jemqorlyqqa qarsy is-qımyldarymyzdyń biri. Jergilikti jerlerde júrgizilgen reforma tómendegi basqarýshylardyń qataryn jemqorlyqtan tazalaýǵa kómektesetini sózsiz. Mundaı pikirdi Parlament depýtattary da qoldaıdy.

Bul jerde birinshiden, «Sybaılas jemqorlyqpen kúres týraly» zań buzylmaýyn qadaǵalaýymyz kerek, - deıdi Májilis depýtaty Gúljan Qaraqusova. - Ekinshiden, halyqtyń ózi jemqorlyq áreketterdiń sýbektisine aınalmaýy tıis. Bylaısha aıtqanda, halyq para bermese, ákim ony qaıdan alady? Sondyqtan, aýyldyq jerlerdegi turǵyndardyń ózi belsendi bolyp, óz memleketin qurýǵa at salysýy kerek. Óıtkeni, memleket degen – halyq emes pe? Al, jańadan saılanǵan ákimder sol halyqpen jumys isteı bilip, zar-muńyn tyńdap, zańnyń aıasynda shetin máselelerin der kezinde sheship berip otyratyn bolsa, memleket te damıdy. Ol úshin árbir ákim óz isiniń bilgiri, saýatty, otanshyl bolýǵa mindetti. Elbasy memlekettik qyzmetshilerge nege joǵary deńgeıde talap qoıyp otyr? Sebebi, bılik myqty bolmasa, halyqtyń tarapynan qurmet pen qoldaýǵa ıe bolmasa, onda memleket te bolmaıdy.

Májilis depýtaty, ekonomıkalyq reforma jáne óńirlik damý komıtetiniń múshesi Nadejda Nesterovanyń pikirinshe, demokratıany damytýdaǵy jańa qadamymyzdyń asa mańyzdy ekenin halyqtyń ózi tereń túsinýi tıis. «Jergilikti ózin-ózi basqarý týraly» zańǵa engizilgen ózgerister halyqqa óz ómirine qatysty máselelerdi sheshýge aralasýǵa múmkindik beredi, - deıdi Nadejda Dmıtrıevna. – Jergilikti jerdegi turǵyndar óz ómiri óz qoldarynda ekenin sezinetin bolady. Olar ákimdermen birge otyryp: «Ári qaraı qalaı ómir súremiz?», «Aýyldy qalaı basqaramyz?», «Qandaı máselelerdi eń aldymen sheshemiz?» degen ózekti saýaldarǵa jaýap izdeıdi. Mysaly, qoǵamdyq tártipti saqtaý – halyqtyń óz mindeti. Al, ákimniń qalaı jumys isteıtini onyń iskerligine, jaýapkershiligine, óz jerlesteriniń aldyndaǵy ar-abyroıyna baılanysty bolmaq. Meniń oıymsha, aýyl ákimderin saılaǵan depýtattar laıyqty adamdardy ǵana tańdady. Endeshe, Qazaqstannyń jańa aımaqtyq saıasatyndaǵy bul qadamy – asa mańyzdy tarıhı qadam. Bul reforma jáı júrse de, qıyndyqtarǵa tap bolsa da, eń bastysy – damý men órkendeýge alyp baratyn baǵdarymyz aıqyn».

«Bıleýshiler halyqty patrıot emessiń dep aıyptamaýy kerek, kerisinshe, olar halyq otanshyl bolýy úshin, óz qoldarynan keletin istiń bárin jasap, úlgi kórsetýi kerek» depti fılosof-oıshyl T. Makoleı. Elbasy men halyq úmit artqan ákimderge patrıottyqtyń naǵyz úlgisin kórsetetin kez keldi. Jańa qazaqstandyq patrıotızm – bul pragmatıkalyq patrıotızm. «Azamattar memleketke senýi úshin, sol memlekettiń bolashaǵy jarqyn bolýy tıis, damýǵa, jeke adamnyń kásibı turǵydan ósýine múmkindik bolýy kerek», - dedi Nursultan Nazarbaev. Al, jarqyn bolashaqqa baratyn jol – Qazaqstannyń 2050 Strategıasy. Prezıdenttiń qadap aıtqany, 30 damyǵan eldiń qataryna qosylýymyz úshin, barsha qazaqstandyqtarǵa aıryqsha mindet júkteledi. «Biz damýdyń eń sheshýshi satysy – «Qazaqstan 2050» strategıalyq daý josparyn júzege asyrý kezeńine aıaq bastyq. Bul strategıanyń negizgi alǵa qoıǵan maqsaty – 37 jyldyń ishinde, múmkin odan da buryn álemdegi eń damyǵan 30 memlekettiń tobyna ený», - dedi memleket basshysy Parlamenttiń úshinshi sesıasynyń ashylýynda sóılegen sózinde. Prezıdenttiń pikirinshe, bul mejege jetý tek qana ishki ónimniń ósýimen baǵalanbaıdy. Onda adamnyń damýy, áleýmettik jaǵdaı, bilim berý, densaýlyq saqtaý baǵyttaryndaǵy qarqyndy ósý máselelerin eskerý kerek. Olaı bolsa, bizdiń bılik alys aımaqtardaǵy áleýmettik jaǵdaıdy jaqsartýǵa qadam jasady. Bul - búkil halyqty, ultty, eldi birlikke shaqyratyn qadam. Bul – demokratıalyq qoǵam qalyptastyrýdaǵy, qýatty memleket qurýdaǵy tańdaǵan strategıalyq baǵytymyzdyń ómirsheńdigin kórsetedi.

Tańatar Tabynuly.