Qazir elimizde 4 myńǵa jýyq adam aǵza aýystyrýǵa zárý, onyń ishinde 112-si bala.

Keı pasıentter sanaýly kúnderin emes, saǵattaryn sanaýda. 2023 jyldyń 8 aıynyń qorytyndysy boıynsha, 211 adam qaıtys bolýyna baılanysty "Kútýshi" tiziminen shyǵaryldy.

Qazaqstandyqtar kóbine búırek aýystyryp salýdy qajet etedi – 3607, odan keıin baýyr – 180, júrek – 145, ókpe – 16, ókpe-júrek kesheni – 5.

Aıta keteıik, elimizde qazir júrek, ókpe, baýyr, búırek, uıqy bezin aýystyrýǵa bolady. 2012 jyldan bastap 2379 transplantasıa júrgizildi, onyń ishinde tiri donordan pasıentterdiń 85%-y jáne qaıtys bolǵan donorlardan 15%-y.

Aǵza aýystyrý kez kelgenge, eresekke de, balaǵa da qajet bolyp jatady, densaýlyqqa kepildi eshkim bermeıdi. Keı keselderdiń daýasy organ aýystyrýǵa kelip tereledi.

Qazaqstanda 18 jastan asqan adam ǵana donor bola alady, dárigerlerdiń konsılıýmy mıdyń ólimin rastaýy tıis. Ádette, bul jol-kólik apatynan, jazataıym oqıǵa nemese ınsýlt, bas jaraqatynan qaıtys bolǵandar. Ólim rastalǵannan keıin donordyń jaqyn týystarynan marqumnan aǵza alýǵa kelisim berý – gýmanızm men azamattyqtyń aktisi sanalady. Týysqandarynyń jazbasha ruqsatynsyz qandaı da bir áreketter jasaýǵa zańmen tyıym salynady.

Qazaqstanda tiri donordan aǵzany (aǵzanyń bóligin) aýystyryp salý týraly sheshimdi Etıkalyq komısıa qabyldaıdy, ol teris paıdalanýdy boldyrmaý jáne qaýipsizdikti arttyrý maqsatynda joǵaryda atalǵan barlyq rastaıtyn qujattardy qaraıdy, resıpıent pen tiri donor arasyndaǵy genetıkalyq baılanys tekseriledi.

Transplantasıanyń búgingi jaıy men mekeme jumysyna baılanysty «Transplanttaýdy jáne joǵary tehnologıalyq medısınalyq qyzmetti úılestirý jónindegi respýblıkalyq ortalyǵyna» saýal joldadyq.

– Elimizde qansha transplantasıa ortalyǵy bar jáne qansha adam ólgennen keıin aǵzasyn berýge kelisken?

– Qazaqstanda 7 transplantasıa ortalyǵy bar. Qazirgi kúnde 4000-nan astam Qazaqstan azamaty egov portalynda máıittik donorlyqqa kelisim  bergen. 

– Egov-qa tirkelip, transplantasıaǵa ótinim berildi, biraq aıaq-asty kólik apatyna túsip, jedel járdem kóliginde qaıtys bolǵan jaǵdaıda bul adamnyń izgilikti amaly zaıa ketpeı me? Qansha degenmen aty-jóni áli anyqtalyp úlgermegen adamnyń aǵzasyn saqtaýdyń jolyn qalaı qarastyrady degen saýal týyp otyr. 

– Máıittik donorlyqqa nıetin bildirgen jáne jol apaty, taǵy basqa da jaǵdaılarǵa baılanysty kóz jumǵan  azamattardyń jaǵdaıyn sol jerdegi reabılıtolog sıaqty dárigerler anyqtaıdy. Bul jerde basty faktor – ýaqyttyń shekteýligi.

– Donorlyqqa degen kózqarasty jaqsartý úshin qandaı jumystar júrgizilip jatyr?

–  Qazaqstan Respýblıkasynda donorlyq pen transplantasıany damytýdyń keleshegi men problemalaryn sheshý joldary týraly máselelerge kelsek, donorlyq jáne transplantasıa boıynsha Kodeks jáne basqa da quqyqtyq aktilerdi iske asyrý sheńberinde jergilikti atqarýshy organdarmen halyqty máıittik donorlyq jáne transplantasıalaý máseleleri boıynsha aǵartý jumystaryn júrgizý týraly aıtý kerek.

Respýblıkalyq aýqymda bul máselelerdi sheshýge Mádenıet jáne sport mınıstrligi, Sıfrlandyrý mınıstrligi, Qoǵamdyq damý mınıstrligi sıaqty basqa da mınıstrlikter men vedomstvolardy halyq arasynda júıeli ári aýqymdy aqparattyq jumys júrgizý úshin tartý qajet. Sondaı-aq saılaýshylarmen jumys isteýge, Qazaqstan Respýblıkasynda qaıtys bolǵannan keıin organdardyń donorlyǵy men transplantasıasyn damytý máselelerin jedel sheshý úshin zańnamany ózgertý máselesi boıynsha barlyq deńgeıdegi depýtattardyń qosylǵany qajet.

– Tiri kezinde aǵzasyn transplantasıalaýǵa tapsyryp ketkenderge qandaı da bir kómek kórsetý qarastyrý máselesi qozǵalǵan ba?

– Qazirgi tańda donor bolý azamattardyn asyl nıetterine negizdelgen, qandaı da bolmasyn resmı materıaldyq kómek kórsetý, t.s.s. máseleler qarastyrylmaǵan.

– Aǵzalardyń qara naryqqa túsip ketpeýin qalaı qadaǵalaıdy?

– Donorlyq jáne transplantasıa elimizde zań sheńberinde ǵana júzege asyrylady.

QR QK 1-bóligi 116 tarmaǵyna sáıkes Tiri adamnyń organdary men tinderin transplantasıalaý nemese ózge de paıdalaný úshin alýǵa nemese zańsyz alýǵa májbúrleý, sol sıaqty tiri adamnyń organdary men tinderine qatysty zańsyz mámileler jasaý – on eki jylǵa deıingi merzimge bas bostandyǵynan aıyrýǵa jazalanady. 

– Baýyr transplantasıasyna kezekke turǵandardyń tek densaýlyq jaǵdaıy eskerile me álde ómir súrý daǵdysy da esepke alyna ma? Mysalǵa, kóbine maskúnemdiktiń kesirinen baýyr sırrozyna shaldyǵady, endi biri salaýatty ómir saltyn ustanǵanyna qaramastan naýqastanady. Alǵashqy atalǵandar tizimniń basynda turýy múmkin de, biraq olarǵa ekinshi ómir syılaý táýekeldi qajet etedi. Keıbiri baýyr aýystyrǵan soń da ádetinen aryla almaı, qaıtadan ishimdikke salynyp jatady. Osyndaı qaýip-qater qanshalyqty deńgeıde esepke alynady?

– Jaǵymsyz ádetter baýyr aýrýlarynyń, sonyń ishinde baýyr sırrozy sıaqty aýrýdyn sebepteriniń biri bolýy múmkin. Transplantasıa pasıentterdiń mundaı sanatyna konservatıvti emdeýdiń barlyq túrleri taýsylǵan jáne organnyń tolyq qalpyna keltirý fýnksıasy múmkin bolmaǵan kezde qajet bolady.

Dárigerdiń usynymdaryn oryndamaý jáne zıandy ádetterge (alkogól, temeki shegý) áser etýmen baılanysty baýyr transplantasıasy týraly resmı statısıka joq. Transplantasıadan keıingi kezeńdegi barlyq naýqastar jergilikti tirkelgen jerinde (emhanada) baqylanady, biz tikeleı transplantasıalaý kezeńinde («donor-resıpıent» ýaqyt aralyǵynda)  qyzmet kórsetemiz.

– Qaıtys bolǵan soń donor bolýdan tiri kezinde qalaı bas tartýǵa nemese kelisýge bolady?

– Qaıtys bolǵannan keıingi donorlyqqa óz erkin bildirý quqyǵyn tirkeýdi Qazaqstan Respýblıkasynyń azamaty eki jolmen júzege asyra alady:

• tirkelgen jeri boıynsha emhanaǵa tikeleı júgingen kezde, onda jaýapty tulǵa jeke basyn jáne tirkelý mártebesin kýálandyratyn qujattardy tekseredi, sodan keıin tıisti ótinish nysanyn (kelisim nemese kelisimdi keri qaıtaryp alý/bas tartý) usynady. Toltyrylǵan nysan Tirkelimge engiziledi, al ótinish berýshige 1 jumys kúni ishinde MSAK uıymynyń birinshi basshysy qol qoıǵan jáne mórimen bekitilgen erik bildirýdi tirkeý týraly anyqtama beriledi;
• nemese qaıtys bolǵannan keıingi donorlyqqa óz erkińizdi úıden shyqpaı-aq, «elektrondyq úkimet» veb-portaly arqyly tirkeýge bolady:  1. Ol úshin ótinish berýshi portalǵa kirip, qyzmetke tapsyrys berý tıis;  2. Sodan keıin barlyq qajetti órister toltyrylady jáne ESQ-men ótinimge qol qoıylady, birneshe mınýttan keıin mártebe jańartylady jáne eki tilde erik bildirý týraly kýálik qoljetimdi bolady.

Ótinishte barlyq aǵzalardy nemese keıbir naqty aǵzany paıdalanýǵa ruqsat berýge bolady.  Keıin sheshimińizdi sheksiz ret ózgertýge bolady. Ótinish merzimsiz, ıaǵnı ony biraz ýaqyttan keıin jańartý nemese rastaý qajet emes. Sheshim adamnyń sońǵy tirkelgen ótinishi negizinde qabyldanady. Kelisim berý men bas tartýdy kim tirkegeni týraly aqparat jabyq. Bul derekterge tek respýblıkalyq úılestirýshiler adam qaıtys bolǵannan keıin ǵana qol jetkize alady.

Saıf Saraı aıtqandaı «İzgilik pen ádildik ólmeıdi». Ólgennen keıin de adam balasyna izgilik istep, ómirin jalǵaýǵa nıettený maıdanda alǵy shepte júgirýmen teńdeı batyrlyq dep bilemiz.