Sıfrlyq dáýirde jáne onlaın satyp alýlardyń órkendeýinde biz qolymyzda bolý úshin ınternet-dúkende tapsyrys berilgen zat nemese gadjet qansha qashyqtyq jáne qansha shekara ótetini, júzetini nemese ushatyny týraly múldem oılanbaımyz. Bul tutynýshylarǵa tanys "ǵajaıyptyń" artynda COVID pandemıasynan keıin qarqyndy damyp kele jatqan jahandyq tasymaldaý jáne logıstıka ındýstrıasy tur.

Qazaqstan arqyly Azıa men Eýropa arasyndaǵy iri saýda marshrýttary ótedi. Memleket pen bıznes qazirdiń ózinde trıllıondaǵan dollarǵa baǵalanǵan taýarlardy tasymaldaýdyń álemdik pırogynyń bólimine qatysýdan paıda tabýda. Sarapshylar ózderiniń shaǵyn bıznesin bastaǵysy keletin, biraq áli ne isteý kerektigin sheshpegen qazaqstandyqtardyń nazaryn ózderi úshin jahandyq saýdaǵa qatysý jáne jetkizý tizbegine ený múmkindigine aýdarady. Eń qarapaıym nárse — tanymal marketpleıste onlaın dúken ashý.

Saýda tek geografıalyq landshaftty ózgertpeıdi

Saýda joldary men kerýender ejelgi zamannan beri qorshaǵan álemdi ózgertti. Olardyń jolynda qalalar ósip, olarmen birge ár túrli kontınentterge órkenıet keldi. Saýda 21 ǵasyrda álemdik ekonomıka men damýdyń qozǵaýshy kúshi bolyp qala beredi. Mordor Intelligence konsaltıńtik kompanıasynyń baǵalaýy boıynsha 2024 jyly álemdegi júk jáne logıstıkalyq tasymaldar naryǵynyń kólemi 6 trln dollardan asýy múmkin.

Sarapshylardyń pikirinshe, Qazaqstan bul pırogtyń jaqsy bóligin "tistep" alady jáne, saıyp kelgende, saıasatkerler men ekonomıser kópten beri aıtyp kele jatqan tranzıttik áleýetin tıimdi iske asyra alady. Qazirdiń ózinde Qazaqstan arqyly ótetin Shyǵys Qytaı men Azıa-Tynyq muhıty aımaǵynan Eýropaǵa qurlyqtyq kólik marshrýttarynyń iri jobalary iske asyrylýda. Jańa ınfraqurylym belsendi salynýda jáne eski Infraqurylym jańǵyrtylýda, olarmen birge kólik jáne logıstıka salasyn pandemıaǵa deıingi deńgeıge deıin qalpyna keltirý jáne qazirdiń ózinde salynǵan ınvestısıalardy óteıtin jáne elge jańa kapıtal tartatyn odan da úlken bolashaq ósýdi kútý boıynsha boljamdar ósýde.

Aıjan Beıseeva, Ortalyq Azıadaǵy kólik jáne logıstıka boıynsha sarapshy:

– Qazaqstanda logıstıkalyq salanyń aıtarlyqtaı ósýi baıqalady, ony bým dep ataýǵa bolady. Bul, bálkim, úlken qoımalardyń kireberisterinde avtokólik fýralarynyń kezegin kórmeıtin nemese Ýkraınadaǵy pandemıa men oqıǵalardan keıin Almaty áýejaıyna únemi qona bastaǵan Boeing 747 tıpti úlken kólik ushaqtaryna nazar aýdarmaıtyn iri qalalardyń turǵyndaryna aıtarlyqtaı baıqalmaıdy.

Men jaqynda áriptesimmen Almatyǵa Aqtaýǵa issapardan oraldym, onda biz teńiz portynda boldyq jáne bul sapar kúshti áser qaldyrdy. Biz konteınerlerdiń teńiz paromdaryna úzdiksiz tıelýin nemese kerisinshe Kaspıı teńizi arqyly Qytaıdan Eýropaǵa nemese Eýropadan Qazaqstan men Ortalyq Azıaǵa tasymaldanatyn júkterdi túsirýdi baıqadyq. Eger sandar týraly aıtatyn bolsaq, onda Kólik mınıstrliginiń derekteri boıynsha 2024 jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda kóliktiń barlyq túrlerimen júkterdi tasymaldaý kólemi ótken jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 4,5% - ǵa ósti. Júk kólikteri men uzyndyq ólshegishterdiń sany da artyp keledi, bul avtomobıl kóligi qyzmetterine suranystyń artyp kele jatqanyn kórsetedi. Júk tasymalynyń ósýi qoıma keshenderiniń qurylysy men jańǵyrtylýyna túrtki bolady. Colliers International málimetteri boıynsha, 2023 jyly Qazaqstandaǵy qoıma alańynyń kólemi 1,5 mln sharshy metrden asty.

Júk tasymalynyń ósý sebepteriniń ishinde Aıjan Beıseeva Qazaqstanda jáne óńirde ınfraqurylymnyń belsendi damýyn atap kórsetedi. Úkimetter avtomobıl joldary men temirjoldardy, teńiz porttary men áýejaılardy salýǵa jáne jańartýǵa ınvestısıa salýda. 2022 jyly Ýkraınada soǵys qımyldarynyń bastalýy jáne Reseıge qarsy sanksıalardyń engizilýi logıstıkalyq tizbekterdiń kúrdeli qaıta qurylýyna ákelip soqtyrdy, bul Reseıden ótip, Qazaqstan arqyly Azıadan Eýropaǵa júk aǵynynyń artýyna ákeldi.

Tájikstandyq áriptes Aıjan Beıseeva kólik baǵyttarynyń ózgerýi óńirdegi ımporttyq taýarlar baǵasynyń ósýine qalaı jáne nege áser etkenin túsindiredi.

Larısa Kıslákova, Ortalyq Azıanyń kólik-logıstıkalyq áriptestiginiń tóraǵasy

- Ýkraınadaǵy qaqtyǵyspen baılanysty Reseıge qarsy sanksıalar men saýda men esepteýlerge shekteýlerge baılanysty kóptegen kompanıalar Reseıdiń aınalasynda júkterdi jetkizýdiń balama joldaryn izdeýge májbúr boldy. Bul Qytaıdyń batysynan bastaý alatyn, Qazaqstan, Kaspıı teńizi, Ázirbaıjan, Grýzıa arqyly jáne odan ári Eýropaǵa ótetin Transkaspıı halyqaralyq kólik marshrýtynyń (THTM) tanymaldylyǵynyń ósýine ákeldi. Logıstıkany qaıta retteý jáne kólik qyzmetterine suranystyń artýy logıstıkalyq kompanıalardyń tasymaldary men qyzmetterine baǵanyń ósýine ákeldi jáne nátıjesinde bul Ortalyq Azıa elderindegi túpkilikti ımporttyq taýarlar baǵasynyń ósýine ákeldi. Biraq jetkizý baǵyttarynyń mundaı ózgerýi salaǵa ınvestısıalardy jáne jańa marshrýttardy damytýdy yntalandyrady. Óńir elderiniń ekonomıkasy munyń oń áserin sezinýde jáne bolashaqta bul úrdis jalǵasady.

Kólik marshrýttarynyń landshafty men saýda jetkizilimderiniń shuǵyl ózgerýine baılanysty tutyný naryqtaryndaǵy baǵa kúızelisteri ótken nárse. Sarapshylar memleket pen bıznes úshin de, shaǵyn kásipkerler men tutynýshylar úshin de ashylǵan aıqyn artyqshylyqtar men múmkindikterge nazar aýdarýǵa keńes beredi, olar birge azyq-túlik, tutyný taýarlary, mashınalar men kúrdeli jabdyqtardyń jahandyq jetkizý tizbeginiń býyndaryn quraıdy. Sonymen qatar, bul tizimde ınternet-dúkenderden onlaın tapsyrystardyń úlesi tez ósýde.