باعىستىڭ جاڭا جەردەگى جىگىتتەرمەن تانىسۋى دا قىزىق. ءومىردىڭ جالعاسۋى دا قىزىق. ءبارىن باسىنان باستايىق.

اكەسى حىلىق جاۋىنىڭ قۇيىرشىعى دەگەن جالعان جالادان باس ساۋعالاپ تۇركىستان، ءشاۋىلدىر ايماقتارىن پانالاپ، باعىس تۋعان اۋىل شايانعا كەلىپ تۇراقتايدى. وقۋ ءبىتىرىپ، اسكەر قاتارىنداعى ءۇش جىلىن كازارمادا وتكىزىپ كەلگەننەن كەيىن اكەسى: «سەنىڭ اتىڭ ايگىلەنىپ بولدى. «سادكو» دەگەن پالەدەن قۇتىلۋ ءۇشىن ەل جاڭارتۋ كەرەك دەپ شەشتى. «قۋعىن سۇرگىننەن، باس ساۋعلاپ كەلىپ ەدىم، ەندى ەل تابايىق» دەدى. سونىمەن، ارقانىڭ «جۇمىسكەر» اۋىلىنا كوشىپ باردى. ءوز ءۇيى، ورەن توسەگى دەگەندەي 1919 جىلى ءوز قولىمەن سوققان جاپپا ءۇيى، تەرەزەلەرى تاۋىق كۇركەنىڭ اۋزىنداي ءتورت اينەكتى بەس جەردەن قويىلعان. بەس بولمەلى دەگەن ءسوز. مىجىرايىپ شوگىپ كەتكەن. كىرەر ەسىكتەن قابىرعالاس ونشاقتى مەتر الىسىراق مال كىرەتىن ەسىك.  ءىشى سىرتىن تازالاپ، اعايىندارى جينالىپ الدىنا مال سالىپ بەردى. سىرتىنان قاراساڭ ءۇيدىڭ ەنى مەن كولدەنەڭى بىردەي. ۇزىندىعى دا وتىز، ەنى وتىز مەتر. قابىرعالارىنىڭ بيىكتىگى ەكى مەتر بولعانى، تاس ارالاسقان بالشىقتان سوعىلعانى كورىنىپ تۇر. باعىسقا ءبارى تاڭسىق. قۇدىق ءۇيدىڭ ىشىندە، تەزەك، كومىردىڭ ورىنى، بۇتارلانعان قاراعاندى جيناپ قوياتىن جەر، ەت ساقتايتىن شولان ءبارى بولەك-بولەك. ءۇيدىڭ كىرە بەرىسىندەگى اۋىز ۇيدەن تاماق ىشەتىن كەڭ زالدىڭ تەرەزەسى توبەسىندە. ەنى مەن كولدەنەڭى بىردەي قار، جاڭبىر سۋى اعاتىنداي ەتىلىپ قيعاشتاتىلىپ ورناتىلعان. توبەسى كەپتىرىلگەن بورەنە تالدارمەن بىرىكتىرىلىپ جابىلعان. بۇرىن اقتالماعان بولسا دا، كەيىن اقتالعانى ءبىلىنىپ تۇر. ىشىنەن قاراساڭ مۇنتازداي. ەدەن جوق، الاشا كيىز توسەلگەن. شاياندا ءۇش بولمەلى ۇيدە تۇرۋشى ەدى. اعاسىنىڭ ەكى قىز، ءتورت ۇلى بار. باعىس  بۇرىن اكە شەشەسى جاتقان بولمدە جاتسا، ەندى ءوز الدىنا بولەك پاتەر تيگەندەي بولدى.

الماتىدا ءتورت جىل وقىپ ۇيلەنەتىن دە جاعدايعا جەتتى. الماتىنىڭ اساۋ قىزى مىجىرايعان ءۇيدى مەنسىنە مە؟! ماسەلە وسىعان تىرەلىپ كەلەر جىلى، ارعى جىلى دەپ جۇرگەندە وتىزعا دا كەلىپ قالدى. «ءۇيىم ناشار دەۋگە اۋىزى بارمايدى». قايراقتى مەكتەبىنە ءمۇعالىم بولىپ جۇمىسقا ورنالاستى. ديرەكتورى ابدراحيموۆ سۋحيبەك الاشورداشىلاردىڭ بەل ومىرتقاسىنان جارالعان ءىستىڭ ادامى بولاتىن. ءۇيىپ توگىپ ساعاتتى دا بەرگەن، ونىڭ ۇستىنە مەكتەپتىڭ ەسەپشى-كاسسىرى. اقشا مىس-مىس بولدى. الىستان سۇيگەن جارىناڭ حات كەلدى. «ورنىڭا جامان بىرەۋ تالاسىپ ءجۇر» دەگەن سىڭايلى. اۋىلىندا دا قىز كوپ، بىرىنەن ءبىرى وتەدى. اكە شەشەسى دە «قۇدا جەكجاتتىڭ   اۋىلدا بولعانى دۇرىس» دەپ قىڭقىلدايدى. اۋىزىنان ءسۇيىپ، توسىنە بەت تيگىزىپ قويعان سوڭ ۋادەنىڭ اتى ۋادە، استراحاننىڭ وتشاعىلىنا جول تارتتى دا كەتتى.

استراحاننان بايسارى اۋىلىنا دەيىن «كۋكرۋزنيك» دەگەن سامولەتپەن ءبىرجارىم ساعاتتا جەتەدى ەكەن. بايسارىدان  «وتشاعىل» اۋىلىنا جەتۋى كەرەك. ول قىرىق شاقىرىمنان اسادى. كۇنىنە ءبىر مەزگىل اۆتوبۋس جۇرەدى ەكەن، ودان ەندى ءۇمىت جوق. بۇيىرمايتىن بولدى، كەش قالىپتى. قوناتىن جەر جوق، قوناق ءۇي اۋىلدىڭ ارعى شەتىندە ەكەن دەپ داعدارىپ تۇرعان باعىسقا «وعان بارعانشا، مىنا ءبىزدىڭ تۇيەلى ارباعا ءمىنىڭىز «وتشاعىلعا» جىلدام اپارادى» دەدى قاتار تۇرعان تۇيەلى اربانىڭ يەسى بالا باتىر. «قانشا اقشا الاسىڭ» دەپ قىزىقتى بالالاردىڭ داۋىسى قاتتى شىعىپ «اۆتوبۋس بەس سوم، ءبىز ءۇش سوم الامىز» دەدى. «شارشامايسىز، بارعانشا ۇيىقتاپ باراسىز» دەپ قوسىپ قويدى. كولدەنەڭ ماشينا جۇرمەيتىن بولعان سوڭ، امالى جوقتىقتان جالپاق اربانىڭ ۇستىنە ءبىر جامباستاپ، باعىس تا جانتايا كەتتى. ارباكەش بالا جاس، ءۇشىنشى-تورتىنشى كلاستا وقيتىن بولۋى كەرەك تۇيەنىڭ مۇرىندىق ءجىبىن بوس جىبەرىپ، توقىم كوپشىگىن باسىنا ىڭعايلاپ، ول دا قيسايا كەتتى.

- ءاي، بالا اتىڭ كىم؟ مىنا تۇرىمىزبەن قاشان جەتەمىز؟ – قاتتىراق ايداساڭشى دەدى مازاسىزدانعان باعىس.

- اتىم وراق. كەشكى تاماققا دەيىن جەتەمىز. ءسىز بۇل جاقتىڭ ادامى ەمەسسىز عوي. قاي ۇيگە باراسىز؟

- اۋىلدىڭ بارلىق ادامىن بىلەسىڭ بە؟

- نەگە بىلمەيمىن. بىلەمىن. ءۇش ۇزىن باراق، التى اۋىل 11-12 ۇيدەن. ورىس جوق. ءۇش كاريس، ونىڭ ءوزى قازاق بوپ كەتكەن - دەپ قىسقا-قىسقا جاۋاپ بەردى.

- تۇرسىنباي دەگەن كىسىنىڭ ءۇيىن بىلەسىڭ بە؟ - دەدى.

- بىلەم. التى قىزى بار، الدى وتىزدا سۇلۋلىعىنان ىزدەپ كەلگەن كۇيەۋلەردى مەنسىنبەي ءجۇر دەيدى ەلدىڭ ءسوزى، كىشىسى جيىرماعا جاقىنداپ قالدى. «قىز بىتكەننىڭ سۇلۋى بولماسا، يت ولگەن جەردەن ىزدەپ كەلەمىن بە؟» - دەپ باعىس ىشتەي مارقايىپ قالدى. جەكە ۇيدە ەمەس، 7ء-شى باراكتا تۇرادى، مەن 4ء-شى اۋىلدا تۇرامىن، اۋىلدارىمىزدىڭ اراسى الىس ەمەس. اڭگىمەمەن جول قىسقارىپ كۇن باتپاي، كەشتەتە اۋىلعا دا كەلىپ قالدى.

- اناۋ، جەروشاقتا قامىس جاعىپ وتىرعان ءۇي تۇرسىنبايدىڭ ءۇيى. دالاعا ءجايدان ءجاي وت جاقپايدى، ۇيىنە كىسى كەلەتىن بولعان عوي - دەپ تون ءپىشىپ، بال اشىپ قويدى.

ءۇيدىڭ جانىنا كەلىپ توقتاپ، اربادان تۇسكەنشە ىزدەپ كەلگەن داناي سۇلۋى دا الدىنان شىقتى. «بىردەن، قاسىڭدا كىسىلەر جوق پا؟» دەپ قاباعىن شىتىپ امانداسقان سۇلۋعا. «كىسى ەرتىپ كەل» دەپ ايتقان جوقسىڭ دەپ وزىنە جابىستى. «قانشا قۇدا كەلەدى ەكەن، نەگە ايتپايسىڭ» دەپ ۇرسىپ جاتقانىنا رەنىشتى كورىنەدى. بىر-ەكى كويلەك، قاعاز قالام سالعان كونەتوزدەۋ بىلعارى سۋمكاسىن قولىنا الىپ، ۇيگە بۇرىلعانشا بالانىڭ ءۇش سومىن بەرىپ راقىمەت ايتىپ، ۇيگە كىردى. قولعا سۋ اكەلىپ قۇيىپ جۋىنىپ شايىنىپ بولعان سوڭ ءتور ۇيدەگى جاتقان اقساقالعا ەرتىپ بارىپ سالەم بەرگىزدى.

جاسى الپىستان اسسا دا بەتىنىڭ نۇرى تايماعان نارتتاي قىزىل، كوزىنىڭ قاراسىنان اعى باسىم، كىرپىگىن قىرىپ تاستاعانداي ورىنى قان تالاپ تۇر. قاباعى  تۇسىڭكى، سۇيىق قارا شاشىنىڭ كەكىلى كوزىنە ءتۇسىپ، جاۋىپ كالا بەرگەننەن وڭ قولىنا تىنىشتىق جوق، قايتا-قايتا قايىرىپ الەك. «ەر مۇرىندى، ات ەرىندى كەلەدى» دەگەندي قوڭقاق مۇرىنى ەرەكشەلەنىپ ات جاقتى كەلبەتىن سۇستاندىرىپ ءبىر قاراعاندا ىشىنە كىرگەن شۇڭىرەك كوزى وڭمەنىڭدى تەسىپ جىبەرەردەي ۇشقىندايدى. ساقال مۇرتسىز شىعىڭقى يەگىن ءجيى قيمىلداتقان سايىن جالپاق ەكى كۇرەك ءتىسى اقسيا تۇسەدى. باعىستىڭ سالەمىن سۋىقتاۋ قابىل الىپ تورگە شىعۋدى ۇسىنىپ قولىمەن كورسەتىپ يشارات ءبىلدىردى. باعىس سىپايىلىق ساقتاپ، كۇيەۋ تورگە وتىرمايدى دەگەن قاعيدامەن تومەنىرەك جايعاسپاق ەدى، «سەن ءالى كۇيەۋ ەمەسسىڭ، قوناقسىڭ» دەپ تورگە شىعاردى. «توردە ورىن بولسا، بوساعادا نەڭ بار» دەگەندەي مالداس قۇرىپ كىسى بوپ شىعا كەلدى. شىنتاعىنا ءبىر جاستىق تاستاپ، ءوزى جاستىقتى قۇشاقتاي باعىسقا جاقىنداپ، اياعىن كوسىلىپ جىبەرىپ جانتايا كەتتى. يەگىن كوتەرىپ ەرسىلى قارسىلى قيمىلداتىپ الىپ:

- اكە، شەشە، تۋعان تۋىستارىڭ بار ما؟ نەگە كەلمەدى - دەپ بەتىنە تەسىلە قارادى. دانايدىڭ «رەنجىپ جاتىر» دەگەنى ەسىنە تۇسكەن باعىس اقتالا سويلەپ ءالىپتىڭ ارتىن باعىپ ءار ءسوزىن توكپەلەمەي جۇپتاپ سويلەپ:

- بار. اكە شەشەم الىس جولعا جارامايدى، قولى بوس اعايىن تۋىس جوق، سوۆحوزدىڭ جۇمىسىندا - دەپ كوپ سويلەمەۋگە تىرىستى «كۇيەۋ بالا».

داستارحان باسىنداعى اڭگىمە جالعاسىن تاپپاي سايابىرسىي باستاپ، قىزدارىنان ۇيالدى ما، ءدامنىڭ اكەلىنۋى اسەر ەتتى مە، ءسوزىن شورت كەسىپ باسىن كوتەرىپ تاماققا ىقىلاس تانىتتى. بوتەن كورشى-قولان كورىنبەيدى، باعىس «كۇيەۋ بالاسىن» سىناپ الۋدى ويلاستىردى ما، كەمپىرى عانا داستارحان باسىندا وتىردى. ۇلكەن شاراعا ەت تۋرالىپ، ۇستىنە تۇزدىق قۇيىلىپ «تاماق الايىق» دەپ يشارات ءبىلدىرىلىپ ءۇش قول شۇڭعىل شارانىڭ ىستىق سورپاسىنا سۇڭگىپ كەتتى. شولمەك، ستاكان قويىلماعانعا ىشپەيتىن جاندار ەكەندەرىن توپشىلاپ وتىرعاندا «اراقپەن قالايسىڭ» دەپ ءدۇرس ەتە قالدى. «وعان پەيىلدى ەمەسپىن، ونىڭ ۇستىنە اكە شەشەممەن بىرگە تۇرامىن» دەپ يناباتتىلىق تانىتتى. ءسوزىنىڭ مايەگىن شىعارماعان «اتاسىنا» «كۇيەۋ بالاسى» دا ەلپىلدەي قويمادى قانشا دەگەنمەن وتىزدىڭ اتى وتىز ەمەس پە سابىرلىلىق ساقتاپ كىتاپتان وقىعانىن، ومىردەن كورگەنىن كوز الدىنا ەلەستەتىپ وتىردى. توي باسقارىپ اسابا دا بولدى، كۇيەۋ جولداس بولىپ قۇدالىققا دا بارعان «كۇيەۋ بالاسىنىڭ» مىسى باسىپ وتىرعانداي وتىرىستى ۇنسىزدىك جەڭىپ، «ەنەسى» دە ەلەڭدەمەي ەستىلىك تانىتىپ، جەلىنگەن تاماققا اقساقالى «ءاۋمين» ايتىپ ىدىس اياقتىڭ سىلدىرىن شىعارماي داستارحان جينالدى.

 بوزالاتاڭنان داناي جۇمىسقا بارۋ كەرەك ەكەن، باعىسقا دا بىرگە بارىپ بايسارى قالاسىن كورىپ، تانىسىپ قايتۋعا كەڭەس بەرىلىپ تەرموستاعى ءشاي، ەكى ءۇزىم نانمەن ورازالارىن اشىپ اۆتوبۋسقا شىقتى. بايسارى قالاسىنىڭ قوناق ۇيىنە بىرگە بارىپ ەپيدومولوگ دارىگەر رەتىندە تانىستىعىن پايدالانىپ باعىستى ءبىر ادامدىق بولمەگە ورنالاستىرىپ كەتتى. جالعىزدىق ءارتۇرلى ويعا سالىپ «قۇدا، قۇداعي اكەلە المايتىنىنا» كوزى جەتىپ ءارى ءسارى بوپ جاتقاندا تور سەتكانى تولتىرىپ داناي تاماق بولارلىق كوك ءونىستى دامدەرمەن ستول ءۇستىن جايناتىپ قويدى. شۇيىركەلەسىپ وتىرعاندا «كەشكىسىن جەزدەسىنىڭ ۇيىنە قوناققا» شاقىرعاندىعىن، تەلەفونمەن حابارلاپ ايتقانىن جەتكىزدى.

سەيسەنعالي جەزدەسى ءبىر باعلان قوزىنى سويىپ قۇيرىق مايمەن ەت ارالاستىرىپ دالادا شاشلىك جاساپ جاتىر ەكەن ەسكى تانىسىنداي قۇشاقتاپ امانداسىپ «كەلگەنىڭە قۋانىشتىمىز» دەپ جاتىر. ايەلى ىرىستى دا ۇيدەن شىعىپ سالەمدەسىپ مانگالدىڭ قاسىنا بىر-ەكى ورىندىق قويدى. باعىستان ءۇش-اق جاس ۇلكەن سەيسەنعالي اراق شارابىن ستولعا قويعىزىپ «جولدارىڭ بولسىن»، «باقىتتى بولىڭدار» دەگەن تىلەكپەن حرۋستال ريۋمكالارعا قۇيىپ شاشىلىكتىڭ ءبىر تاياقشاسىن قولىنا ۇستاتىپ «ىشپەۋشى ەدىم» دەپ ايتۋعا مۇرشاسىن كەلتىرمەي توست كوتەرتىپ جىبەردى. ىرىستى دا، داناي دا قالىسپاي كۇرەڭ ۆينونى قاتار الىپ «كوپتەن ىشكەن جوق ەدىك، كەلگەندەرىڭ جاقسى بولدى» دەپ كوڭىلدى اڭگىمەسىن ىرىستى اپاسى كۇلكىمەن جالعاستىردى. سەيسەنعالي تۇرسىنباي اقساقالدىڭ تەلەفون سوعىپ «قاتتى رەنجىپ» وتىرعانىن ايتتى. «جالعىز جۇرگەن جولبارىسقا ارقالاتىپ جىبەرەتىن، مەنىڭ قىزىم باسپاق ەمەس» دەگەنگە دەيىن باردى دەيدى.

- وسى اعاي دا قىزىق ەكەن. التى قىزدى ساۋسىلداتىپ قاماپ وتىرا ما؟ جاقسى جەرمەن، پايداسى تيەتىن ەلمەن قۇدا بولۋىمىز كەرەك - دەپ قىزدارىنىڭ قۇلاعىنا قۇيادى دا وتىرادى.

- اكەم نە دەسە و دەسىن، مەن جۇمىستان شىعىپ قۇجاتىمدى قولىما الدىم. الدىنان وتتىك، ۇلىقساتىن بەرمەسە ءوزى ءبىلسىن. مەن ءوزىمنىڭ قالاۋىممەن.... ءسوزىن اياقتاتپاي ۇزگەن سەيسەنعالي:

- دانايجان، اشۋ شاقىر ما، ءالى دە بولسا سويلەسىپ كورەيىن. ۇلىقساتىن بەرەر. باي جەرگە بەرەمىن دەسە قۇر الاقان ەمەس قوي، قولىندا بەس قىز قالادى. تاڭەرتەڭ حابارىن الىپ بەرەمىن.

سەنبى كۇنگە قوناقتارىن شاقىرعان تۇرسىنباي ورس-نىڭ قويماسىنان ءوندىرىستىڭ ديرەكتورىنا ەكى قويدىڭ ەتىن جازدىرتىپ الىپ كورشى قولاڭىن شاقىرىپ اس بەرىپ قىزىنىڭ كۇيەۋگە شىعاتىنىن حابارلادى. كەشكى بەستە بايسارىدان ۇشاتىن «كۋكرۋزنيككە» شىعارىپ سالاتىن بوپ سەيسەنعالي اسىعىستىق تانىتىپ، تاعى ءبىر جەڭىل ماشينە تاۋىپ، ايەلى مەن ەكەۋى جول قامىنا كىرىستى. كوپ ەركەك جينالماسا دا قاپتاعان ايەلدەر كامپيتتەن شاشۋ شاشىپ دانايعا قۇتتى بولسىن ايتىپ شۋىلداسىپ ءجۇردى. «كۇيەۋ بالا قايدا» دەپ بىرەۋى سۇرامايدى. باعىس بۇل اۋىلعا كۇيەۋ بولىپ كەلمەگەن سياقتى، شەتكەرىرەك تۇرعان ەرنياز دەگەن دانايدىڭ تۋىس ىنىسىمەن وسى اۋىلدىڭ بالاسىنداي بولىپ، شىعارىپ سالۋشىلاردىڭ ءبىرى رەتىندە جۇرگەندەي ۋ-شۋعا جاقىندامايدى. «كۋكرۋزنيكتىڭ» كەلەتىن ۋاقتىسىنا جەتۋ ءۇشىن ەلدى اسىقتىرىپ، باعىس پەن دانايدى ماشينەگە مىنگىزىپ ەلمەن قوشتاستىرعاندا تۇرسەكەڭ:

- بالا اسىعىس كەلىپ، اسىعىس كەتتىڭ. قىزىم ساعان امانات، ءۇي شارۋاسىنا وراشولاقتاۋ سىڭلىلەرى كوپ، ەركە ءوستى، رەنجىتپە، اينالايىن - دەپ تاپسىرىپ، جولدارىڭ بولسىن - دەدى. باعىس ۇندەمەي ىشىنەن «ەندى قايتىپ «وتشاعىلدى» جەلكەمنىڭ شۇقىرى كورسىن» دەگەن ءسوزىن ايتا الماي «ساۋ بولىڭىز» دەپ بۇرىلىپ ماشينەگە كەتتى.

جولدىڭ مايلى شاڭىن بۇرقىراتا «بايسارى» قالاسىنا بەتىن بۇرىپ  الا شالباردىڭ ءبىر بۇتىن بيىك اعاشقا ءىلىپ «اەروپورت وسى جەردە» دەگەن بەلگىگە ءبىر جارىم ساعاتتا جەتكىزدى. باعىمىزعا سەيسەنعاليدىڭ قويعان اتاۋىمەن «كۋكۋشكا» ءبىر ساعاتقا كەشىگىپ كەلەتىن بوپ ماشينەنىڭ كاپوتىنا ورامال جايىپ ءبىر شولمەگىمەن وراپ اكەلگەن ستاكاندارىن قويدى.

- تۇرسەكەڭ قايناعام تويعا دەپ اكەلگەن وگىزىن سويعاندا ەت مول بولاتىن ەدى، ەندى مايلى بالىقتىڭ كونسەرۆىسىمەن توياتتايتىن بولاسىزدار - دەپ اشىپ باعىس اتاڭنان ۇيالدىڭ با، اراق اۋىز تيمەدىڭ. مەن، الدە قالاي، كەرەگى بولىپ قالار دەپ ىرىستىعا وراتىپ ماشينەگە سالدىرا سالىپ ەدىم، مىنە، ىسكە استى. ال، جولىڭ بولسىن باجا! باجالىعىمىزدى جۋايىق. ەش نارسەگە رەنجىمە قۇدا قۇداعي كەلمەدى دەپ وكپەلەگەندەگىسى عوي. دانايدى شىنىن ايتسام ىرىستىنىڭ كۇشىمەن بەردى. ەكەۋى ءبىراز ايتىسىپ تارتىسىپ ىرىستى جەڭدى. شاڭىراقتارىڭ قۇتتى بولسىن. امان ساۋ بولىپ حابارلاسىپ تۇرىڭدار - دەپ توستىنى الدىردى. قولتىقتاسىپ قۇشاقتاسىپ ريزاشىلىقپەن قوش ايتىسقان باجالار، اپالى-سىڭلىلەر ۇزاق ۋاقىت كورىسپەيتىندەرىن سەزىسىپ، كوزدەرىنە جاس الدى.

باس بىلمەگەن اساۋداي توڭقي جەنەلگەن سەيسەنعاليدىڭ «كۋكۋشكاسى» جەردەن تەڭسەلە كوتەرىلىپ استراحانعا بەت الدى. باعىستىڭ اتاسىنان ەستىگەن وكپە نازدارى، دانايعا ايتقان «جاقىن جەردەن بىرەۋ تابىلمادى ما؟» دەگەن سوزدەرى جۇرەككە تىكەنەكشە قادالسا دا، ەركىندىك الىپ كوڭىلى اسپانداپ ۇشىپ كەلەدى. استراحانعا جەتىپ پوەزعا ۇلگەرسە ءبارى ۇمىت بولىپ، بەس سوتكە سارتىلداعان، سىقىرلاعان پاتشالىق رەسەيدەن قالعان اعاش ۆاگون، بۋداق-بۋداق ءتۇتىنىن بۇرقىراتقان پاراۆوز باقىرعان سايىن، ۇيقىڭدى ءشايداي اشىپ ارقانىڭ «سارىارقا» ستانساسىنا جەتكىزەدى.

قالانىڭ اتى قالا ەمەس پە، اەروپورتتا سامساعان تاكسيدىڭ بىرىنە ءمىنىپ ۆوكزالعا جەتتى. وسى جەردەن «كەلە جاتىرمىز» دەپ تەلەگرامما بەرۋگە بولار ەدى، ودان وزدەرى جىلدام بارارى انىق بولعان سوڭ،  كاسسادان ورىنبورعا بەلەت الىپ كوڭىلدەرىن جايلادى. كوپ كۇتتىرمەي جۇرەتىن استراحان-موسكۆا پوەزىنا وتىرىپ ەرتەڭگى تۇستىككە ورىنبورعا جەتتى. ەندى، موسكۆا-الماتى پوەزىنا وتىرىپ شۋ ستانساسىنا جەتۋ كەرەك. پوەز تاڭعا جۋىق كەلەتىن بولعاندىقتان قازاقتىڭ بۇرىنعى استاناسى رەتىندە، قالانى ارالاپ الاشورداشىلاردىڭ، ساكەن، ءسابيتتىڭ رابفاكتا وقىعان جەرلەرىن قىدىرتىپ، جۋرناليست بولعان سوڭ تاريحتان حابارى بار ەكەنىن تانىتىپ دانايعا بىلگەنىنشە ءتۇسىندىرىپ ءجۇرىپ، كۇندى باتىردى.

 شۋ ستانساسىنا جەتكەن سوڭ پوەز اۋىستىرىپ «سارىارقا» بەكەتىنە ەرتەڭىنە ءتۇس مەزگىلى بولماي جەتتى. تانىس اعايىنداردىڭ جەڭىل ماشيناسى كەزدەسىپ ۇيىنە اكەلىپ «كەلىن كەلدى، كەلىن كەلدى» دەپ سۇيىنشىلەپ ەلدى باسىنا كوتەردى. ۇيدەن جەڭگەسى «قىستاۋبايدىڭ قىزى» شىعىپ ساسقانىنان باسىنداعى اق جاۋلىعىن كەلىننىڭ باسىنا سالىپ ۇيگە، باعىستىڭ بولمەسىنە كىرگىزدى. ەل شاقىرۋسىز-اق لەك-لەگىمەن شاشۋ تاباقتارىن كوتەرىپ «قۇتتى بولسىن،  قۇتتى بولسىن» دەگەن تىلەكپەن كەلىپ جاتتى. بەت اشار تويى باستالىپ، بىر-ەكى قوي سويىلىپ، ەكى-ۇش جەردەن قازان كوتەرىلىپ، اۋىل مارە-سارە بولدى. ەرتەڭىنە ءبىر جىلقى سويىلىپ سوۆحوز ورتالىعىنا اتپەن بالا شاپتىرىلىپ «جامبى اتا كەلىندى بولدى» دەگەن حابار تاراتىلدى. رەستورانعا، كافەگە توي جاساۋ قالىپتاسپاعان كەز جاقىن تۋىستاردىڭ 4-5 ۇيىنە قازان كوتەرتىپ، كەلىن العانىن جاريا ەتىپ، جامبى اقساقال بالاسىن ۇيلەندىرىپ اكەلىك پارىزىنان قۇتىلدى.

ارقانىڭ التى اي قىسى اق بورانىمەن، ۇسكىرىك ايازىمەن تابيعات بار ونەرىن كورسەتتى. قوناق كۇتەتىن بولمەنىڭ توبەسىندەگى تەرەزەنىڭ نەگە كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندى. سىرتقى ەسىكتىڭ ماڭدايشاسىنا دەيىن ومبى قار باسىپ قالعان. تازا قاردى ويىپ تاي قازانعا سالىپ استىنا تەزەك قالاپ وت جاقتى. ەرىگەن سۋىن شەلەك-شەلەكتەرگە قۇيىپ ءشاي قايناتۋعا تۇندىرىپ قويدى. جۇمىسقا، وقۋعا كەتكەندەر كەلگەنشە     باعىستىڭ جەڭگەسى «قىستاۋبايدىڭ قىزى» دالاعا شىعاتىن ساڭلاۋ اشىپ قويادى. ەكى سيىر ساۋىلىپ، ودان الىنعان ءسۇت سەپەراتورعا تارتىلىپ، الىنعان قايماقتان «بال قايماق» قايناتىلىپ اتاعا ءشاي بەرىلەدى. سويتكەنشە ءتۇس، كەش بولىپ كوزگە كورىنبەيتىن تىنىمسىز شارۋا بىتپەيدى. جاڭا تۇسكەن كەلىن كۇن كوزىن كورمەي-اق، التى اي قىس ءبىتتى. الاقانداي اۋىلدا، قايراقتى كەنتىندە دانايدىڭ ماماندىعىنا جۇمىس تابىلماي، مەكتەپتە «ورىس ءتىلىنىڭ ءمۇعالىمى بول» دەگەنگە كونبەي ۇيدە وتىرا بەرگەندى دۇرىس كوردى.

دانايدىڭ اۋىلى «وتشاعىل» مەن «بايسارى» ىستىققا ورتەنىپ مۇناي ءيسى تاناۋدى كەپتىرىپ تۇرعان كەزىندە «قارىنداسىنىڭ بارعان جەرىن كورەمىز» دەپ اعاسى ءامين، جەڭگەسى اقزيا كەلدى. «قۇتتى قوناق كەلدى» دەپ «اقسارلى» جايلاۋىندا (№2 قوي فەرماسى) ارالارىن الشاقتاتىپ جەلى تارتۋعا ىڭعايلاپ وتىزدان استام ءۇي تىگىلگەن-دى. ونىڭ 5-6 ءۇيى اكتيۆتەردىكى. اكە شەشەلەرىن، بالا شاعالارىن دەمالدىرىپ، قىمىز ىشكىزۋگە ارنايى تىككىزگەن. سارىارقانىڭ جايما شۋاق شىبىن شىركەيسىز سالقىن سامالدى جايلاۋىندا وتىرعان ەل جۇرت ءۇي باسى ەكى بيەدەن بايلاپ جان راقاتىنا بولەنگەن كەز. قارىنداسى دانايدىڭ ەكى كۇن قوناعى بولعان ءامين مەن اقزيا باسقا كۇندەرى ۇيدەن ءشاي ىشۋگە مۇرشالارى كەلمەدى. كۇندە قوزى سويىلىپ، ارا كىدىك قوي سويىلىپ «قىزجىبەكتىڭ» اۋىلىنان كەلگەن ارداقتى قوناقتار بولدى. ءاميننىڭ دومبىراداعى توكپە كۇيلەرى توگىلگەندە، كۇي اتاسى قۇرمانعازىنىڭ ءوزى كەلىپ توردە وتىرعانداي اسەر قالدىردى. ءار كۇيدىڭ تاريحىن، شىعۋ تەگىن تامىلجىتا ايتقان اڭگىمەسى تىڭدارماندارىن ءۇيىرىپ الدى. كەلىنشەگى اقزيانىڭ ءانى مەن تەرمەسى، ادەمى كۇلكىسى «قۇلاقتان كىرىپ، بويدى الىپ» جاندى جادىراتىپ تۇلا بويىڭدى سەرگىتەدى. ەكەۋى-اق الماتىدان كەلەتىن ارتىستەردىڭ كونسەرتىن ءۇش وراپ الاتىن اعىل-تەگىل ءان تەرمەسىمەن، كۇندە جاڭا ەكى-ۇش كۇي قوسىپ تارتىپ ەلدى ەلىكتىرىپ جىبەردى. جاتار ورىنعا تۇندەلەتىپ كەلىپ جۇرگەن  ءامين مەن اقزيا باعىستىڭ اكەسىنە:

- جاكە، ءبىز قايتپاساق بولماس. قوي مەن قوزىنىڭ وبالىنا قالدىق كۇندە ەكى قوزى، قويى تاعى بار - دەدى ءامين.

- شىراقتارىم، بۇيىرعان نەسىبەلەرىڭ، دەمالىس دەگەن ءبىر اي بولماۋشى ما ەدى، نەگە اسىعاسىڭدار؟

-  ەرتەڭ ەسپەنبەت، دوسپانبەت دەگەن كىسىلەر شاقىرىپ وتىر. سوعان بارامىز. سىزبەن اڭگىمەلەسىپ وتىرمادىق قوي. تاڭەرتەڭ كەتەمىز، قونۋعا كەلەمىز، ەرتەڭ ەل جۇرتىڭىبەن قوشتاسىپ كەلەمىز - دەپ ءامين شىن قايتقىلارى كەلگەنىن ايتتى.   

- ول ەكەۋى اعالى ءىنىلى كىسىلەر. شەرتپە كۇيدىڭ شەبەرلەرى، ونەرلەرىن كورسەتەيىن دەگەن عوي - دەپ تانىستىردى جامبى اقساقال.

ەكى كۇيشى امينگە قىمىز داستارحانىن جاساتىپ، ۇيىنە ەرتە شاقىرتىپ الدى. قوناعىنان قۇرمانعازىنىڭ بۇرىن ەستىمەگەن ءۇش كۇيىن ۇيرەنىپ الىپ ءاميننىڭ الدىندا قايتالاپ تارتىپ، قوسىلىپ تارتىپ ەسكەرتپەلەرىمەن قولىن جاتتىقتىردى. قىزىقتى دۋماندى جارتى اي وتە شىقتى. قوس قوس شاپان، كويلەك جاۋلىقپەن سىي سياپات العان قوناقتار ەرتەڭىنە «سارىارقا» بەكەتىنەن ەلدەرىنە اپاراتىن پوەزعا وتىرعىزىلىپ قوش ايتىستى.

جاز ايى بىتۋگە اينالدى. كەلىنىنىڭ جۇمىسى ويىنان شىقپاي جۇرگەن جامبى اقساقال بار ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن شەشۋگە بالاسىن جەكە شاقىرىپ الىپ:

- بالام، قولىمدا قولعابىسىم بار، تاماق ىستەپ بەرەتىن ادام بار. شۋ قالاسى دەگەن الىس جەر ەمەس، سوندا بىردە ەكىلى ناعاشىڭ بار، وزىڭە «ەكى قولعا ءبىر كۇرەك» دەگەن، كەلىنگە ماماندىعىمەن جۇمىس تاۋىپ بەرەر. اۋەلى، بارىپ كەلەسىڭ بە، شابادانىڭدى ارقالاپ بىردەن كەتەسىڭ بە، ءوزىڭ ءبىل - دەپ كەسىپ ايتقان اڭگىمەنى ديرەكتورى سۋحيبەك اعاعا ايتىپ ەدى جاكەڭدىكى دۇرىس. «ساعان ءمۇعالىم بولاتىن كەلىنشەك تابىلمادى ما» دەپ كۇلدى دە «اۋەلى، بارىپ كەلىسىپ كەل، جۇمىستان شىعۋ قاشپاس» - دەدى ديرەكتور اعاسى.

«قايدان جۇرگەن ادامسىڭ دەگىزبەي، كەلىنشەگىڭدى الا بار» دەگەن اكەسىنىڭ اقىلىمەن قول ۇستاسىپ شۋ قالاسىنا كەلدى. بۇرىن بىر-ەكى رەت كورگەن قۇرماش ناعاشىسىنىڭ ۇيىنە توقتاپ، اپاسى بەرىپ جىبەرگەن سالەم ساۋقاتىن تابىستاپ، داستارحان باسىندا جۇمىس ىزدەپ كەلگەندىكتەرىن ايتتى. سوزدەرىنىڭ سىڭايىن تۇسىنگەن ناعاشىسى:

- ءبىر ناعاشىڭ اياعان قالانى تىرەپ تۇر، ءبىر ناعاشىڭ ىسقاق اۋداندى تىرەپ تۇر، جۇمىس تابىلار. بۇگىن دەمالىڭدار، ەرتەڭ ەكەۋىنە دە جولىقتىرايىن - دەدى.

ىستىق باسىلعان كەشكى سالقىندا ورتالىققا قاراي بارىپ قايتقان باعىس پەن داناي قامىسپەن جابىلعان ۇيلەردى قىزىقتاپ ورىستىڭ كوپ ەكەنىنە كوزدەرى جەتتى. ەسىگىنىڭ الدىندا تاۋىقتىڭ نەشە ءتۇرى، عابيتشا (مۇسرەپوۆ) ايتقاندا تالپاق تاناۋلار، قاپتاپ جۇرگەن تورايلارىن سىرتقا شىعارىپ قوراسىن تازالاپ، قي توپانىن داربازانىڭ الدىنا ءۇيىپ قويعان.  

- تەزىرەك جۇرەيىكشى، مىناۋ ءيىس تۇنشىقتىرىپ بارادى - دەپ باعىستىڭ جەڭىنەن تارتىپ العا وزدى. ساسىق ءيىس كوشەنىڭ ۇزىنا بويىنان ۇزىلەر ەيەس.

- ەرتەڭ سەن ەپيدەمولوگ بولىپ ورنالاسساڭ سەس - ءتىڭ تازالاتۋعا شاماسى كەلە مە؟

- نەگە كەلمەيدى؟ ەكى-ۇش شتراف سالساڭ شوشقاسىن ساتىپ قۇتىلا المايدى.

- وندا ەرتەرەك جۇمىسقا تۇرىپ، جولىمىزدى تازالاپ الايىق - دەپ قاتتىراق جۇرگەنمەن يىستەن ارىلمادى. ورىستاردىڭ شىركەۋىنە دەيىن كەلىپ  سىرتىنان تاماشالاپ قايتاردا ىشىنەن شىققان قارت ورىس شالدان «قاشان سوعىلعان» دەپ سۇراپ ەدى.

- وي، داۆنو دەپ الدى دا 1821 جىلى سوعىلعان. ارعى بەتىندە جازۋى بار - دەدى قازاقشا. اكەم 1900 جىلدارى ۋكراينادان كوشىپ كەلىپتى. سودان بەرى وسىندامىن. قالاي،  قازاقشا بىلمەيمىن، بىلەمىن - دەدى قارت. قول ۇستاسقان ەكەۋ جاڭاعى كوشەمەن جۇرمەي، سىرت اينالىپ، وزەن جاق كوشەمەن ءۇيدىڭ تۇسىنان ءبىر-اق بۇرىلدى.

ەرتەڭىنە قۇرماش اعاسىمەن ىەلسىپ، كوشەنىڭ توپىراعىن بۇرقىلداتا ءجۇرىپ اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنە كەلدى. ۇزىننان ۇزاق عيمراتتىڭ ەڭ تۇكپىرگى بۇىرىشىنداعى بولمەدە وتىراتىن شەدەنوۆ ىسقاقتىڭ كابينەتىنە ۇشەۋى دە كىردى. امان ساۋلىقپەن، تانىستىقتان سوڭ تەلەفونمەن زۆونداپ:

- مامەد ساليموۆيچ - دەپ امانداسىپ الدى دا «مەندە الماتىدان وقۋ بىتىرگەن استراحان وبلستىق سەس-ىندە ەپيدەمولوگ بولىپ جۇمىس ىستەگەن مامان قىز ماعان كەلىن بولىپ كەلدى. تەلەفوننان «قۇتتى بولسىن» دەگەن داۋىس ەستىلىپ تۇرعاندا ترۋبكانى ورنىنا قويىپ:

- ءقازىر  باس دارىگەرگە بارىڭدار. سەس-تىڭ مەڭگەرۋشىسىن شاقىرتىپ سويلەسەمىن - دەدى. سوزىنە قاراعاندا بوس ورىن بار كورىنەدى. جىلدام بارىڭدار دەپ شىعارىپ سالدى. اۋرۋحانا الىس ەمەس ەكەن، ۇشەۋى تەزدەتىپ كەلىپ، باس دارىگەردىڭ ەسىگىن قاعىپ، ىشكە كىردى. كوپ كۇتتىرمەي سەس-تىڭ مەڭگەرۋشىسى دە كەلدى.  دانايدىڭ ەڭبەك كىتاپشاسىن سۇراپ ديپلومىن كورىپ:

- مولودەس س كراسنوم ديپلوموم - دەپ باس دارىگەرگە كورسەتتى.

- تەپەر، رابوتۋ نايدەچ؟ - دەدى اۋداننىڭ باس دارگەرى م. س. ابدۋللايەۆ.

- دا، پو ەە سپيسالنوستي ۆاكانتنىە مەستو ەست. زاۆترا موجنو پريستۋپيت.

ءساتىن سالعان ءىس وڭىنان كەلىپ سىرتقا شىققان سوڭ سەس-تىڭ قايدا ەكەنىن كورىپ، جاياۋلاپ ۇيگە قايتتى.

  ەرتەڭىنە جۇمىسقا بارماق بولعان دانايدى سەس-تىڭ باستىعىنا جولىقتىرىپ ناعاشىسى مەن باعىس شۋ قالاسىنا اۆتوبۋسپەن جەتتى. قالالىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى اياعان وسپانوۆتىڭ كابينەتىنە كەلدى. وتىرىپ جايعاسقان سوڭ قۇرماش اعا كەلگەن ءبۇيىمتايىن ايتىپ جيەنىن تانىستىردى.

- بۇل جىگىتتى مەن تانيمىن عوي. الماتىدا يسەكەڭنىڭ (يسال باعىستىڭ شەشەسىنىڭ ءىنىسى) ۇيىندە كورگەنمىن. ءقازىر گ.ك. وسيپوۆقا (قالالىق پارتيا ۇيىمىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى) كىرەيىك، نۇسقاۋشىلىق ءبىر ورىن بار دەپ ەدى، سويلەسىپ كورەيىك. ءسىز وتىرا بەرىڭىز - دەدى قۇرماشقا.

ويلاماعان جەردەن باعىس پارتيا قىزمەتكەرى، «ۇگىت ناسيحات ءبولىمىنىڭ» نۇسقاۋشىسى بولىپ شىعا كەلدى. قۇرماش ناعاشىسى ۇيگە قايتىپ ءوزى بوريس اندرەييەۆيچ تكاچيەۆ دەگەن ءبولىم مەڭگەرۋشىسىنىڭ قاسىندا قالىپ جۇمىسپەن تانىستى. ب. ا. تكاچيەۆ وتە ءبىلىمدى، ساۋاتتى جىگىت ەكەن، ەكى-ۇش كۇننىڭ ىشىندە باعىس ارىز ايتۋشىلارمەن دە، اقىل ايتۋشىلارمەن دە پارتيالىق پرينسيپپەن سويلەسە الدى. وعان ەكى جىلدىق مۇعالىمدىك تاجىربيەسى، جۋرناليستىك ءبىلىمى، تابيعي شەشەندىگى كومەكتەستى. «بالانىڭ جاقسى بولماعى ناعاشىسىنان» دەگەندەي ناعاشىلارىنىڭ ارقاسىندا جاس سەميانىڭ جۇمىس قيحمەتتەرى وڭ دا، تەز شەشىلدى. جۇمىسقا كەلىپ كەتۋ قيىندىق تۋعىزعانمەن قىزمەتتىڭ ابرويلىلىعى داتكە قۋات بولىپ كوڭىلدى ءوسىرىپ تاستادى. وكىنىشتىسى قىزمەت جاساعانىنا ءبىر جىل تولماي قالالىق پارتيا كوميتەتى تاراپ اۋدانعا قوسىلاتىن بولدى.

1964ء-شى جىلدىڭ باسىنان باستاپ پارتيالىق قۇجاتتاردى وتكىزۋ باستالدى. اۋداننىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى جاپار تۇەبەكوۆتىڭ كەلۋى جيىلەپ، باعىس تا سالەمشىل بولىپ الدى. سونداي ءبىر كەزدەسۋدە:

- اعا، ەندى مەندە اۋداننىڭ ازاماتىمىن عوي، كەلىنىڭىز دە اۋداننىڭ دارىگەرى، جۇمىسسىز قالدىرماسسىز دەپ ەدى.

- ءسوزىڭ جاقسى ەكەن. نەگە، اياعان ناعاشىڭمەن مويىنقۇمعا بارمادىڭ - دەپ قارسى سۇراق قويدى.

- اكە، شەشەم جاسى كەلگەن كىسىلەر. قاتناسىپ تۇرۋعا تەمىر جولدىڭ بويى بولعان سوڭ،  وسى جەردە قالعىم كەلەدى.

- جارايدى، كوشىپ قونىپ بولايىق - دەپ، بۇرىلىپ ەسىكتەن شىعىپ كەتتى.

گ. ك.وسيپوۆ تا، ا. وسپانوۆ تا قىزمەتكەرلەرىنىڭ بارلىعىنا مىنەزدەمە بەرىپ، جۇمىسسىز قالدىرماۋىن تاپسىرعانىن ج. تۇەبەكوۆتەن ەستىپ، جىلى سوزىنە كوڭىلى جايلاندى. ءبىر جىلدىق دەمالىسىنىڭ تيەسىلى اقشاسىن العان سوڭ ەلگە بارىپ قايتۋعا نيەت ەتىپ ول كەزدەگى بازارلىقتىڭ ۇلكەنى قولعا تۇسە بەرمەيتىن 2ء-شى سورتتى ءۇندى ءشايى بولاتىن. اۋدانارالىق بازاعا (دير. ر. جەكسەمبين) بارىپ قويمادان ءۇش كەلىسىن، ناعاشىسىنىڭ شەشەسىنە ءبىر كەلىسىن بولەك وراتىپ تور سەتكەگە سالىپ،  ديرەكتور مىنگىزىپ جىبەرگەن ماشينامەن ۇيىنە جەتىپ الدى.

جۇبايىمەن اقىلداسىپ، ءۇي ىشىنە ەسكەرتىپ ەرتەڭىنە كەشكىسىن پوەزعا ءمىنىپ تاڭەرتەڭگىسىن ەرتەلەپ اكە شەشەسىنە كەلدى. جۇمىسقا ورنالاسقاندارىن ايتىپ، كۇن جىلىسا بولەك ۇيگە شىعاتىندارىن جەتكىزدى. ءۇش كۇن بولىپ قايتاتىن باعىسقا سوعىم ەتىنەن ارقالاتىپ، سىباعا بەرىپ «ەنشىڭدى الۋعا قاشان كەلەسىڭ» دەپ قالعان اكە شەشەسى جانە جەڭگەسى «قىستاۋبايدىڭ قىزى» ۆوكزالعا اپارىپ سالۋعا كەلگەن جۇك ماشينەسىنە شىعارىپ سالدى.            

جاڭا جىلدى تۋعان تۋىستارىمەن وتكىزىپ شۋ اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسىنىڭ قابىلداۋ بولمەسىنە كەلدى. وتىرعان قىزعا ءجونىن ايتىپ، حاتشىعا حابارلاتتى. الدى بوس ەكەن كوپ كەشىكپەي، «كىرسىن» دەگەن زۆونوكتان سەكرەتار قىز سىپايى عانا «كىرىڭىز» دەپ حاتشىنىڭ ەسىگىن اشتى. باعىس كىرىپ سالەمدەسىپ قابىرعاداعى ءتىزىلىپ تۇرعان ورىندىقتاردىڭ حاتشىعا جاقىنداۋىنا وتىردى. ستولىنداعى كنوپكانى باسىپ سەكرەتار قىزعا «اۋداندىق گازەتتىڭ رەداكتورىن قوستىر» دەدى.  حاتشى ستولىنداعى ءتورت تەلەفوننىڭ ءبىرىن الىپ «قالدارىڭ جاقسى ما دەدى دە، ساعان ءقازىر ءبىر جىگىت بارادى. سويلەسىپ، كورىپ سەندەرگە وبلىستان «راديو ورگونيزاتور» دەگەن ءبىر شتات بەرىلگەن. ۇناسا، وسى جىگىتتى قابىلدا» دەپ ترۋبكانى قويا سالدى. «ۇناسا» دەگەن سوزىنە شامدانىپ قالعان رەداكتور ق. قازىبايەۆ باعىستىڭ ارىزىنا كوڭىلسىزدەۋ بۇرىشتاما قول قويىپ، «جاۋاپتى حاتشىعا اپار» دەپ جۇمىستىڭ جاي جاپسارىن تۇسىندىرمەي، قاتۋلى قاباعىن جازباي ستولعا تىرەلىپ ورنىنان تۇردى. ەسىكتىڭ سىرتىنا شىققان باعىس «مەنى ۇجىممەن تانىستىرار» دەپ كۇتىپ، شىقپاعان سوڭ، قارسى ەسىكتى اشسا، شاشى ءاپپاق قۋداي ۇلكەن كىسى وتىر ەكەن، ەرىكسىز كىرىپ سالەم بەردى.

- سالەمشى بولساڭ وتىر. قايدان جۇرگەن بالاسىڭ؟ - دەپ بەتىنە تەسىلە قارادى دا، تانىمادىم عوي - دەدى.

- تانىمايسىز، اعا. بۇل جەردىكى ەمەسپىن - دەپ ەدى.

- سوندا، قايدان كەلدىڭ؟

- قاراعاندى وبلىسى، شەت اۋدانى دەگەن جەردەن.

- مەنىڭ تۋعان جەرىم عوي. ارعىننىڭ تورەسى بولامىن. مۇندا كىمگە كەلدىڭ؟    

 - اياعان، ىسقاق، قۇرماش دەگەن ناعاشىلارىم بار ەدى.

- ەەە، ءجون، ءجون. اياعان قالاي ناعاشى بولادى، ول قوجا عوي.

- اپامىزعا ۇيلەنگەن، جەزدەمىز.

- سولاي دەپ ايتپايسىڭ با؟ ال، مۇندا نەعىپ ءجۇرسىڭ؟

- جۇمىسقا تۇرعالى كەلىپ ەدىم - دەپ قولىنداعى ارىزىن كورسەتتى.

ءوزىن «نۇرماعامبەت» دەپ تانىستىرعان وردابايەۆ رەداكتوردىڭ ورىنباسارى بولىپ شىقتى. اۋداندىق گازەتتىڭ «كيروۆشى» اتالىپ، ءبىرىنشى نومىرىنەن باستاپ رەداكتور بولىپ قول قويعان. زەينەتكە شىققان سوڭ ورىنباسار بولىپ وتىرعان بەتى. جاسى جەتپىس التىدا، قولىنان قالامى تۇسپەي باس ماقالا جازىپ، حاتتاردى قورىتىپ، رەداكسياعا باس كوز بولىپ وتىر. باعىستىڭ ارىزىن قولىنا الىپ تەلەفون سوعىپ، ارجاعىنان داۋىس شىققان كەزدە:

- كوكىش - دەدى قىرىلداعان داۋىسىن بىلدىرمەي جوتكىرىنىپ - مىنا ءبىزدىڭ ەلدىڭ بالاسىن «راديو ورگونيزاتورلىققا» قابىلداپتى. ەشكىم ءجونىن ايتىپ تۇسىندىرمەگەن. ادام جىبەرىپ باعىت باعدار بەرەسىڭدەر مە، قايتەسىڭدەر؟

- ەرتەڭ ادام جىبەرەمىن، كۇتسىن - دەدى.

باعىس قولىنداعى ارىزىن جاۋاپتى حاتشىعا بەرىپ، بۇيرىق شىعارتىپ، كوشىرمەسىن الدى. ەرتەڭگى تۇسكى اۆتوبۋسپەن كەلگەن وبلىستىق راديونىڭ ءتىلشىسىن رەداكسيادان كۇتىپ الىپ، تانىسىپ ءبىراز مالىمەتتەر الدى. قولدان كەلەتىن شارۋا ەكەنىنە كوزى جەتتى. جازۋ جازاتىن ستول، ورىندىق جوق بولىپ بوس ورىنداردى پايدالانۋ ۇسىنىلدى. پوشتانىڭ باستىعىنا بارىپ، راديو تورابتىڭ باس ينجەنەرى ەۆرەي ليبەنسون گەرەك دەگەن جىگىتپەن حابار تاراتاتىن ورىندى كوردى. ماگنيتوفون، ديكتوفون دەگەن ول كەزدە جوق. تىكەلەي ەفيردە جۇمىس ىستەۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندىردى. باعىس ءبىرىنشى حابار جۇرگىزۋدى گەرەكتىڭ كومەگىمەن ەفيرگە شىعارماي، ءۇي ىشىندە ەستىلەتىن ەتىپ، ميكروفوننان داۋىستاپ وقىپ، تىڭداتىپ جاتتىقتى. ەكى كۇن بويى «شۋ ءوڭىرى» گازەتىنىڭ تىگىندىلەرىنەن  ءبىرىنشى حاتشى جاپار تۇەبەكوۆتىڭ ماقالالارىن تاۋىپ وقىدى. اۋدان ەكونوميكاسىن كورسەتەتىن سيفرلار كەلتىرىپ مال تولدەتۋ، كوكتەمگى ەگىس ناۋقانىنىڭ جاۋاپتى ەكەنىن تىلگە تيەك ەتىپ،  ون مينۋتقا دەپ بەس بەت ماقالا دايىندادى. وقىتىپ رەداكسيالاتۋعا حاتشىنىڭ قابىلداۋىنا كىرىپ جۇمىس جاعدايىنان مالىمەت بەردى. ءار جۇما سايىن، كەشكى 17-50 دە 10 مينۋتتان تىكەلەي ەفيردە حابار بەرۋ كەرەكتىگىن ايتتى. ماقالانى وقىپ كورىپ، بىرنەشە جەرىنە تۇزەتۋ كىرگىزىپ، «ماقالانى مەنىڭ اتىمنان ءوزىڭ وقى. مەن جۇمىستا وتىرىپ تىڭدايىن» دەپ تاپسىرما بەردى. بۇل باعىستىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتتى. ماقالانىڭ باسىنا انوتاسيا قوسىپ جازىپ، بىرنەشە رەت داۋىستاپ وقىپ جاتتىقتى. سونىمەن، ءبىرىنشى حابار ەفيرگە شىعىپ تىڭداۋشىلارىنان جاقسى باعاسىن الدى. ەرتەڭىنە شاقىرتىپ كەزدەسكەن حاتشى: «مەن تۇەبەكوۆپىن دەپ وقي بەرۋىڭە دە بولادى ەكەن» دەپ باعا بەردى. باعىستىڭ بويىنداعى ونەرىنىڭ ءبىر قىرى بىرەۋدىڭ داۋىسىن اكسەنتىمەن اينىتپاي كەلتىرىپ تەلەفونمەن پالەنشە، تۇگەنشە بولىپ سويلەسە بەرۋ بولاتىن. سول تاسىلمەن جاپار تۇەبەكوۆتىڭ سويلەۋ مانەرىن ساقتاپ، وقىعانىن رەداكسيا جىگىتتەرى دە تىڭداپ (ولارعا ەسكەرتىلگەن) «حاتشىنى سويلەتۋىڭ ۇلكەن جەتىستىك» دەپ داۋرىعا قۇتتىقتاپ جاتتى. «مەن عوي وقىعان» دەپ ايتپادى.

«كوممۋنيزم» قوي سوحوزىنىڭ 62 مىڭ قويى بار ەكەنىن، ديرەكتورىنىڭ بۇرىنعى «حالىق جاۋى» ەكەنىن ءبىلىپ زەرتتەپ العان باعىس اۋداندىق كوميتەتكە كەلگەن پورتورگىنا جولىقتى. «سوۆحوزدارىڭىزدىڭ مالشارۋاشىلىعىن ارالاپ، ماماندارىمەن تانىسقىم كەلەدى» دەگەن ءوتنىشىن قابىلداپ جينالىستان سوڭ الا كەتەتىنىن ايتتى. سوۆحوز ديرەكتورىمەن تانىسىپ ءوزى دە مال ارالاۋعا شىعاتىنىن ءبىلدىردى. شۋ وزەنىنىڭ بويىمەن جاعالاۋدان ەداۋىر قاشىق وتىرعان، مالدى اۋىلدى ارالاي وتىرىپ شوپانداردىڭ ازىق-تۇلىك، قانت، ءشايىنىڭ جەتكىلىكتىلىگىن سۇراپ، مالعا جەم بەرىلىپ تۇرۋىن تابىستاپ «كۇزدە كۇيلى، قوڭى قالىڭ بولعان قوي قىستا قينالمايدى» دەدى. ديرەكتوردىڭ ءسوزىن مۇقيات تىڭداپ قاسىندا تۇرعان باعىسقا «سۇراعىڭىز بار ما» دەدى.

- اۆتوكلۋب، اۆتولاۆكا، دارىگەرلىك كومەك، گازەت جۇرنال ۋاقتىلى كەلىپ تۇراما دەپ سۇرادى باعىس.

- اۆتولاۆكا، دارىگەر، گازەت جۇرنالدان كەندە ەمەسپىز. قويلى اۋىلدار ءجيى وتىرعان سوڭ بالا شاعا كوپ اۆتوكلۋبى جەتىسىنە ءبىر كەلسە دەگەن ءوتىنىش بار. ايلاپ كەلمەيتىنى وكىنىشت-اق. باستىقتارىنىڭ قۇلاعىنا سالارسىز - دەدى ۇزىن بويلى، ساقالىن اق شالىپ الپىستى ەڭسەرگەن ءداۋىت ابدراحمانوۆ اقساقال.ۇلگەرگەندەرىنشە 16 وتار قويدى ارالاپ، قوڭىن بايقاپ، شوپاندارمەن سويلەسىپ اۋىلعا قايتار جولدا باعىس:

- ابەكە، ءسىزدىڭ «العا» سوۆحوزىنداعى ديرەكتور قۇرداسىڭىز قادەكەڭنىڭ ەسەبىنشە قويىنىڭ سانى 57 مىڭنان الداعى جىلى 60 مىڭعا جەتەدى دەپ وتىرعانىن ايتىپ ەدى.

- ول شال قىزىلشاسىمەن وزباسا، قوي سانىنان وزا المايدى. «كوممۋنيزم» سوۆحوزىندا  قوي سانى 70 مىڭعا جەتەدى ەكەن دەپ گازەتىڭە جاز. قادەكەڭ وقىسىن.

- جارايدى، اعا!

جولدا قوسقۇدىق ورمان شارۋاشىلىعىنىڭ باستىعى گلازوۆ يۋريي اناتوليەۆيچ كەزىكتى. بۇل كىسىمەن باعىس قالالىق كوميتەتتەن تانىس-تى. ديرەكتوردىڭ ماشيناسىن اۋدان ورتالىعىنا اۋرەلەمەي كەزدەسكەن گاز-69 پەن قايتقاندى ءجون ساناپ ابەكەڭمەن كەزدەسكەنىنە قۋاىشتى ەكەنىن ايتىپ، قوش ايتىستى.

باعىستىڭ قازىرگى جۇمىسى ناعىز تۆورچەستۆولىق ءجۇمىس. جۇما كۇنى 10 مينۋتتىق حابار دايىنداپ ءوزىنىڭ قازاقشا 7 ءارىپ سالدىرىپ العان «موسكۆا» ماشينكاسىمەن 4-5 بەتتىك جازۋ جازۋعا توسەلىپ العان. «ابەكەڭنىڭ تاعىلىمى» دەگەن اتپەن گازەتكە كولەمدى ماقالا دايىنداپ بەردى. ءوزىنىڭ راديوسىنا دا ەكى-ۇش جۇمالىق ازىق. شۋ تاريحىنان دەرەكتەر جيناپ 2-3 بەلگىلى كاريالاردى ىزدەپ، سۇراستىرىپ ءجۇرىپ كەزدەسۋدى ادەتكە اينالدىردى. نەگىزگى دەرەك كوزدەرى شۋ اۋدانىنىڭ ەجەلگى تۇرعىندارى قادەن قابىشوۆ (العا سوۆحوزىنىڭ ديرەكتورى)، ءابيموللا كوشەنوۆ (كوممۋنيزم سوۆحوىنىڭ ديرەكتورى) ءالجان ءالىشوۆ (مەملەكەتتىك مال تۇقىمىن اسىلداندىرۋ ستانسياسىنىڭ باستىعى)  اقساقالداردان الىنىپ «ەلدىڭ ەلدىگى ەرىنەن» دەگەن كولەمدى وچەركى گازەتتىڭ ەكى نومىرىنە ءبىر بەتتەن جاريالاندى. (كەيىن اۋداننىڭ قۇرىلعانىنا 50 جىل تولعانىنا بايلانىستى) «قازاق ادەبيەتى»، «انا ءتىلى»، «قازاق» گازەتترىنە جاپار تۇەبەكوۆتىڭ ءتۇرلى سۋرەتتەرىن پايدالانىپ، ماقالانى قايتا وڭدەپ، تولىقتىرىپ تاقىرىپ-تاقىرىپپەن باستىردى.

اۋداندىق كوميتەتتىڭ ۇگىت ناسيحات ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى اسقار ادامبەكوۆ باعىستى شاقىرتىپ الىپ:

- كەلەسى جىلى وكتيابر ريەۆوليۋسيانىڭ 50 جىلدىق تويىنا قارسى اقىندار ايتىسىن دايىنداۋ كەرەك. سەن ەلدى كوپ ارالاپ ءجۇرسىڭ، جازعاندارىڭنان بايقاپ ءجۇرمىز سمايل قاليپانوۆ، سۇلتان كەنبايەۆ، بالتاباي، اتاباي دەگەن اقىن شالدار بار ەكەن سولاردى ۇيىمداستىرىپ، جاستاردى قوسىپ اۋداندىق ايتىس وتكىزۋ كەرەك. بۇل ءبىرىنشى حاتشىنىڭ تاپسىرماسى. كەرەك بولسا مادەنيەت بولىمىنەن ءبىر اۆتوكلۋب ءبولدىرىپ بەرەمىز. باعىستى «ماقۇلعا» كوندىرىپ ءبىرىنشى حاتشىعا الىپ باردى. ا. ادامبەكوۆ باعىسقا ايتقانىن قايتالاپ تۇسىندىرگەن سوڭ، ءبىر نارسەگە ريزاشىلىقپەن جىميىپ:

- باعىس - دەدى - وراقباي اقىننىڭ ولەڭدەرىن، ءومىربايانىن قايدان تاۋىپ جاريالاپ ءجۇرسىڭ. ول ءبىزدىڭ اتالارىمىز بولادى، ۇرپاقتارى بىزدەر، ادەبيەتشى ءىنىمىز ءۋاش تە بىلمەيدى. 28 ولەڭ دەگەن كوپ ولەڭ عوي، تاعى ۇزاق ولەڭدەر، پوەماعا بەرگىسىز «اشىق جۇرسە ناسىباي ساسىمايلى» دەگەن جەرى بار ەكەن، وزگەرتپەدىڭ بە؟

- عۇلامالاردىڭ ورنىمەن ايتىلعان سوزدەرىن نەگە وزگەرتەمىن - دەدى باعىس.

- اسقاردىڭ ايتىپ وتىرعانى دۇرىس. د.ارقابايەۆانى (مادەنيەت ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى) شاقىرىپ الىپ ۋاقىتشا ايلىعىمەن ءبىر اۆتوكلۋب بولگىزىپ بەر. شۇرقىراپ جۇرگەن قىزدارىنان كەم جۇمىس ىستەمەيدى. وزىنە كومەكشى دە بولادى - دەپ ءسوزىن اياقتاپ، ءبىراز اقىل كەڭەستەر ايتتى.    

بىردە باعىستى حاتشىنىڭ شوپىرى كامەلجان كەلىپ «ەرتەڭ سەنى وزىمەن بىرگە الا كەتەدى» دەپ ەسكەرتتى. «باعىتى قالاي ەكەن» دەپ سۇراعان باعىسقا «شەتكى جايسان»، «شاتىرقۇل» بارلاۋ ەكسپەديسياسىنا، «تارىلعان» جايلاۋىن ارالاماق»  دەدى  كامەكەڭ. ول جاقتا جەتى شارۋاشىلىقتىڭ ءىرى قاراسى، قويى، جىلقىسى بارىنان بۇرىننان حاباردار باعىس فوتواپارات، قالام قاعازدارىن دايىنداپ ۋادە بويىنشا رەداكسيادان كۇتتى. «شەتكى جايساندى» بەتتەپ لەنين كولحوزىنان شىققان سوڭ  شوپىرىنا «مىنا بالا جۋرناليست جۇماسىنا 10-اق مينۋت جۇمىس ىستەيدى. قولى بوس بولعان سوڭ شارۋاشىلىقپەن، ادامدارمەن تانىسسىن دەپ الا شىقتىم.

- بۇل بالانى تانيمىن. گازەتكە شىققان ماقالالارى ارتقى تەرەزەنىڭ الدىندا جاتىر. ءسىزدى كۇتىپ وتىرعاندا وقىپ، اسىرەسە، اۋداننىڭ قۇرىلۋىنان  كوپ ماعۇلمات الدىم. وراقباي اقىننىڭ ولەڭدەرىن وقىپ تۇشىندىم. ەسكى اقىنداردىڭ ولەڭدەرى وتكىر عوي.

(جالعاسىن مىنا سىلتەمەدەن وقيسىزدار)                                              

سادىق  سماعۇلوۆ