ەڭبەك ارداگەرى ايدوس ءابۋتالىپوۆ اۋىل شارۋاشىلىعى   سالاسىندا ابىرويلى ەڭبەك ەتتى. بۇگىندە سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىقسا دا قولىنان قالامى تۇسپەي، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ەڭسەلى تابىستارى، باعىندىرعان بەلەستەرى، العان اسۋلارى شابىتىنا شوق سالىپ، ءوز وقىرمانىنا تىڭ تۋىندىلار ۇسىنىپ كەلەدى. سەزىمى سەرگەك، پايىمى پاراساتتى قالامگەر تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 25 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا BNews.kz تiلشiسiنە وبلىس ورتالىعى – كوكشەتاۋ قالاسىنىڭ كەشەگىسى مەن بۇگىنگى كەلىستى كەلبەتىنەن تۋىندايتىن ويلارى جايلى ايتىپ بەردى.

ءوز الدىمىزعا ەگەمەن مەملەكەت اتانىپ، تاۋەلسىز ءومىر سۇرە باستاعان 25 جىلدىڭ ىشىندە قانشاما قىرۋار ىستەر اتقارىلعانىنا كۋا بولعان قارت قالامگەر، الدىمەن ءتىلىمىز بەن دىنىمىزدەن باستاپ ءسالت-داستۇرىمىز تۇرلەنىپ، اتا-بابالارىمىزدان قالعان قاعيدالى ادەت-عۇرىپتارىمىز قايتا جاندانعانىن ايتادى. وسى تۇرعىدا قول جەتكەن جەتىستىكتەرىمىزدى ايعاقتاۋ ءۇشىن كوكشەتاۋدىڭ بۇگىنگى كەلىستى كەلبەتىنەن-اق كوپ نارسەنى اڭعارۋعا بولاتىندىعىن العا تارتادى.
«جاسىمىز ەگدە تارتىپ، قارتايۋعا اياق باسقان اعا بۋىن – ءبىز قوعام دامۋىنىڭ سوڭعى 25 جىلىندا ءۇش ۇيىقتاساق تۇسىمىزگە ەنبەيتىندەي بىرنەشە عالامات وزگەرىستەرگە كۋا بولدىق. ءبارى  كۇنى كەشەگىدەي ەسىمدە. جالپى، حح عاسىردىڭ سوڭعى ايلارى اقمولالىقتار، سونىڭ ىشىندە كوكشەتاۋلىقتار ءۇشىن اسا ءبىر قۋانىشتى ءسات بولدى دەسەك ارتىق ايتقاندىق بولماس. كوكشەتاۋ وبلىسى تاراتىلىپ، پەتروپاۆلعا قاراپ قالعان قاپالى كەزدە 1999 جىلعى 9 ساۋىردە كوكشەتاۋعا پرەزيدەنت تاپسىرماسىمەن سول كەزدەگى پرەمەر-مينيستر نۇرلان بالعىمبايەۆ كەلىپ، ەلباسى جارلىعىمەن كوكشەتاۋ قالاسىنىڭ اقمولا وبلىسىنىڭ ورتالىعى بولىپ جاريالانعانىن جەتكىزدى. ارادا بەس اي وتكەن سوڭ، 5 قاراشادا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ كوكشەتاۋ قالاسىنا اتباسىن تىرەدى. كيەلى ارقا توسىندە، قازاق مەملەكەتتىگىمىزدىڭ نەگىزىن قالاعان كەمەڭگەر قولباسشى، ديپلومانت ابىلاي حان ەسكەرتكىشىنىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا قاتىستى»،–دەپ ەسكە الادى ايدوس ءابۋتالىپ ۇلى.
بۇل ۇلى تۇلعاعا رەسپۋبليكامىزدا ورناتىلعان العاشقى ەسكەرتكىش بولاتىن. تاريح شەجىرەسىنە اينالعان كۇندى قازاق ەلى اسىعا كۇتتى. ۇلى تۇلعاعا ءوز مەكەنىندە، كوكشەتاۋدىڭ قاق ورتاسىنداعى ابىلاي ەسىمىمەن اتالعان الاڭدا ەسكەرتكىشتىڭ ورناتىلۋى – قايمانا قازاقتىڭ تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋىنىڭ ارقاسى ەدى. ايتپەسە، ابىلاي حانعا ەسكەرتكىش تۇرعىزباق تۇگىلى ونىڭ ەسىمىن اتاۋعا دا زار بولىپ قالعان جوق پا ەدىك ءبىر كەزدەرى؟!
«تۇركىستانداعى ابىلاي حان زيراتىنان اكەلگەن ءبىر ۋىس توپىراقتى ەلباسى ءوز قولىمەن ەسكەرتكىشتىڭ ەتەگىنە قويدى. بۇل توپىراقتى كوكشەتاۋلىقتار ۇلكەن ءبىر ىرىممەن، حان ارۋاعى ەلىن، جۇرتىن قولداپ ءجۇرسىن دەگەن نيەتپەن الدىرعان-دى. ەلباسى تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەن سوڭ اسىلدارىمىزدى ارداقتاپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى قاستەرلەۋ كەرەكتىگىن ايتتى. كوكشەتاۋلىقتار دا تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىزگە ەرەكشە باۋىرمالدىق، سىيلاستىق تانىتىپ، اسىرەسە، قاريالار جاعى: «راحمەت، نۇرەكە!» دەپ اق باتاسىن جاۋدىردى»،–دەيدى ا.ءابۋتالىپوۆ.
ۋاقىت ەسكەرتكىشتى ساناعا ءسىڭىردى، كوڭىلدىڭ تورىنەن ورىن الدى، كوكەيگە قوندى. كوكشەتاۋ قالاسىنىڭ جاراسىمدى سيمۆولىنا اينالدى. ەسكەرتكىش اۆتورلارى ت.جۇماعالييەۆ پەن  يۋ.بايمۇقاشيەۆتىڭ ەڭبەكتەرى جاندى. ءقازىر ءوزى تۋ تىككەن، ورداسىن ۇستاعان، اۋاسىن جۇتىپ، جەرىن جايلاعان كوكشەتاۋىندا ابىلاي بابامىزدىڭ ءارى اسقاق، ءارى قاراپايىم، تەرەڭ تاريحقا، ويعا جەتەلەر سالتاناتتى ەسكەرتكىشى بەرىك تە نىق ورىن تەپكەندەي، ومىرمەن، حالىق تاعدىرىمەن بىتە قايناسقانداي. ول اڭساعان ەگەمەندىككە قولى جەتكەن حالقى ونىڭ ەسكەرتكىشىنە بارىپ تاعزىم ەتەدى، گۇل شوقتارىن قويادى، ۇرپاعىنا ونىڭ كىم بولعانىن ايتادى. ۇلان-بايتاق ەلىمىزدىڭ سان تۇكپىرىنەن جەر شوقتىعىنا جەتكەن قوناقتار باس يەدى. 
ەلباسى تۇساۋىن كەسكەن وسىناۋ ەسكەرتكىشتىڭ  حالقىنا قالتقىسىز قىزمەت ەتىپ تۇرعانىنا بيىل – 17 جىل. تاۋەلسىزدىك تاڭى اتقاننان كەيىن جاقسى-جايساڭدارىمىزدىڭ ارداقتى ەسىمدەرىن جاسقانباي ايتىپ، ەل ماقتانىنا اينالدىرىپ، كوككە كوتەرەتىن كۇن تۋعانىنا تاۋبە ەتەدى بۇگىندە قارت قالامگەر.
«مىنە، وسى ءبىر قۋانىشتى ساتتەن باستاپ كوكشەتاۋ قايتا تۇلەدى. قالاداعى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سيپاتتاعى نىساندار قالپىنا كەلتىرىلىپ، كۇندەلىكتى تۇرمىسقا قاتىستى تۇيتكىلدى ماسەلەلەر شەشىمىن تابا باستادى. قازىرگى «كوكشەتاۋ» مادەنيەت سارايى كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتىپ، قازاق دراما تەاترى ومىرگە كەلدى. اسىرەسە، قالا تۇرعىندارى ءۇشىن ومىرلىك ماڭىزدى نىساندار: جىلۋ، سۋ، ەنەرگەتيكا كاسىپورىندارىنىڭ جۇمىسى مىقتاپ قولعا الىندى. ەڭ باستىسى، جۇمىسسىزدىق قىسقارىپ، زاۋىت، فابريكالار ەڭسە كوتەردى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ قامقورلىعى مەن قولداۋىنىڭ ارقاسىندا اقمولا وبلىسى ەكونوميكانىڭ ءار سالاسى بويىنشا ۇزدىكتەر قاتارىنا قوسىلدى. مۇنىڭ ءوزى كوكشەتاۋلىقتار تاراپىنان ەرەكشە ەڭبەك ورلەۋىن تۋعىزدى. بار كۇش-جىگەر الەۋمەتىك ينفراقۇرىلىمدى جەتىلدىرۋگە، ەكونوميكانىڭ ارتتا قالعان سالالارىن دامىتۋعا اۋدارىلدى. ناتيجەسىندە كوكشەتاۋ قالاسىمەن بىرگە وبلىسىمىزدىڭ بارلىق ايماقتارىندا دا تىڭ وزگەرىستەر بايقالدى. دالىرەك ايتساق، وبلىس ورتالىعى كوكشەتاۋ قالاسىندا قىسقا مەرزىمدە ونداعان كوپقاباتتى ءساندى دە ءزاۋلىم ءۇي مەن عيمارات بوي كوتەردى. شاعىن الاڭدار، سۋاعارلار، توزىعى جەتكەن كوشەلەر، تروتۋارلار جوندەلىپ، گۇلزارلار كوبەيدى»،–دەيدى ەڭبەك ارداگەرى ا.ءابۋتالىپ ۇلى.
وسى جىلدار ىشىندە حالقىمىزدىڭ اياۋلى پەرزەنتتەرى قانىش ساتپايەۆ، تالعات بيگەلدينوۆ پەن مالىك عابدۋللينگە ەسكەرتكىشتەر ورناتىلدى. قالاعا ءسان بەرەتىن شاعىن ساۋلەتتىك ەسكەرتكىشتەر مەن سۋبۇرقاقتار جاسالدى.
ناۋان حازىرەت اتىنداعى جاڭا مەشىت مۇسىلمان جاماعاتقا ەسىگىن ايقارا اشتى. سونداي-اق، ورتالىق ساياباق، «ماڭگىلىك الاۋ» ماڭى اباتتاندىرىلدى. كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، جەرلەسىمىز مالىك عابدۋللينگە ەڭسەلى ەسكەرتكىش ورناتىلدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، سۇيىكتى قالامىز كوكشەتاۋ شيرەك عاسىردا كوزتارتار كورىكتى دە تازا شاھارعا اينالدى.
شيرەك عاسىر ىشىندە استاناعا سالىنعان جول ايدارىڭنان جەل ەستىرىپ، كوڭىلىڭدى سەرگىتەر جىلدامدىق، كوز قۋانتار كورىنىستەرگە كۋا بولىپ وتىرعاندىعىن دا قۋانا ايتادى ەڭبەك ارداگەرى.
«ساپالى دا جايلى، ءقاۋىپسىز دە قولايلى جول كوكشەتاۋدىڭ مەرەيىن ءوسىردى، حالقىنا كوپ جەڭىلدىك اكەلدى. ارى-بەرى اعىلعان كولىك. قازاقتىڭ سايىن ساحاراسىنا شۋاعىن شاشقان ايبىندى ارۋ شاھار مەيىرىمىن توگىپ، جاقىنداي تۇسكەندەي. بۋرابايداي كۋرورتتى ايماق ىرگەسىنەن ورىن تەپكەن، جاسانىپ-جاڭعىرعان كوركەم كوكشەتاۋ استاناداي اسەم قالاعا سەرىك بولۋعا ابدەن لايىق. وعان كىمنىڭ داۋى بار؟!»، –دەيدى ا.ءابۋتالىپ ۇلى.
         سوناۋ جىلدارى... «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىنە «كوكشەتاۋ – سپۋتنيك استانى» دەگەن ماقالا جاريالانىپ، وعان الدەكىمدەردىڭ: «جىلۋ، جارىقسىز، جۇدەپ-جاداپ جاتقان، ءبىر بۇيىردەگى بۇيىعى كوكشەتاۋلارىڭ قالايشا استاناعا سەرىك بولماق؟» دەپ مىسقىلداعان. وعان وكپەلەيتىن دانەڭە جوق، سول كەزگى سيقىمىز راسىندا دا ءماز ەمەس-تى. وزگە تۇگىلى ءوزىمىز دە ولاي بولارىنا سەنبەستەي ەدىك. جىلۋسىز قالعان جۇرت كوپ قاباتتى ۇيلەردىڭ اس ۇيىنە تەمىر پەش قويىپ، مۇرجاسىن تەرەزەنىڭ جەلدەتكىشىنەن شىعارىپ، اۋلالاردا قازان كوتەرىپ، كۇيەلەش-كۇيەلەش بولىپ كۇيبەڭگە كوشكەن. كوشە-كوشەنىڭ ءبارى جايما بازارعا اينالىپ، دۇنيە-مۇلىك تۇگىلى، پاتەرلەردىڭ ءوزى قۇنسىزدانىپ قالماپ پا ەدى؟ كوكشەتاۋلىقتار ءۇش، ءتورت بولمەلى ۇيلەرىن ارزانعا ساتا الماي الەك بولعان. جۇمىس جوق، تابىس جۇتاڭ تۇرعىندار شارشى مەترى ۇلكەن ۇيلەر ءۇشىن اقشا تولەۋدەن ات تونىن  الا قاشاتىن.
         «قازىرگى كوكشەتاۋىمىز قانداي!..جولدارى جۇيتكىپ، كوشەلەرى جارقىرىپ، جاسانىپ تۇرعان جوق پا؟! بۇرىن كەلگەن قوناققا نەنى كورسەتەرىمىزدى بىلمەي قينالاتىنبىز. ەندى قاي عاجايىبىن كورسەتەتىنىڭدى بىلمەيسىڭ! ءانى، جاڭا مەشىت، ءانى، مالىك باتىردىڭ ەسكەرتكىشى، ءانى، «دوستىق ءۇيى»، ءانى، كىرەبەرىستەگى جاڭا قاقپا!»، –دەپ تەبىرەنەدى ا.ءابۋتالىپ ۇلى.
         ماماندىعى ەكونوميست بولا تۇرا، كەزىندە كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ جاۋاپتى قىزمەتتەرىن جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەي ءجۇرىپ اتقارسا دا، سول كەزدىڭ وزىندە ايدوس ءابۋتالىپوۆ دۋالى اۋىز قاريالاردان وتكەننىڭ اڭگىمەسىن، ەلدىڭ تاريحىن، ءوڭىردىڭ شەجىرەسىن جازىپ الىپ، جادىندا ساقتاعان. وسىنداي مۇقياتتىلىق ونىڭ قورجىنىن تولتىرىپ، كوڭىل كوكجيەگىن كەڭەيتىپ، بىلىم-بىلىگىن جەتىلدىرە تۇسكەن. بۇگىندە سەكسەندەي بيىكتىڭ سەڭگىرىنە كوتەرىلگەن قارت قالامگەردىڭ قازىرگى قىسقا كۇندە قىرىق قۇبىلعان قۇپياسى مول قاتال زامان اعىمى وتىندە اسىرەسە، جاس ۇرپاققا ومىردەن تۇيگەن-بىلگەندەرى جايلى ايتارى از ەمەس.
«ابىلايدىڭ اق تۋىن تىككەن قاسيەتتى كوكشە ءوڭىرىنىڭ كوركەيۋى كوڭىلىمىزدى مارقايتادى. البەتتە جاقسىلىق وڭايلىقپەن كەلمەيتىندىگى بەلگىلى. ەڭبەك ەتكەن ءار ادام ءوز ءىسىنىڭ شەبەرى بولۋعا تىرىسىپ، ەلىمىز، حالقىمىز ءۇشىن ادال تەر توگىپ جۇمىس اتقارسا، ىنتىماق-بىرلىكتە بولسا، ىرىس پەن جەڭىس ەشقايدا كەتپەيدى. جەر جۇزىندە نەبىر جانتۇرشىگەرلىك قىرعىن، لاڭكەستىك، اشتىق، ارانداتۋشىلىق بەلەڭ الىپ، ادامزات باسىنا قارا بۇلتتاي قاۋىپ-قاتەر ءتونىپ كەلە جاتقاندا مامىراجاي بەيقام قول قۋسىرىپ وتىرا بەرمەۋ كەرەك. ءتۇرلى تەرىس پيعىلدى ىس-ارەكەتتەردىڭ سىرتتان كەلۋىنە قارسى توسقاۋىلدار قويىپ، قۇيتىرقى ساياساتتاردىڭ قاقپانىنا جاستارىمىزدىڭ جازاتايىم ءتۇسىپ قالماۋىنا توسقاۋىل بولۋ كەرەكپىز»،–دەپ وي تۇيەدى ا.ءابۋتالىپ ۇلى.

اقمارال ايعارا، Bnews.kz