ق ر پارلامەنتى سەناتىنىڭ ءتوراعاسى قاسىم-جومارت توقايەۆ «قازاقستان» ءسوزىنىڭ اعىلشىن تىلىندە “QAZAQSTAN” دەپ دۇرىس جازىلۋى ماسەلەسىن كوتەردى. بۇل وتە ورىندى باستاما، تولىق قولدايمىن. بۇل ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ اتىنىڭ حالىقارالىق قاۋىمداستىقتا 90 جىل بويى “KAZAKHSTAN” دەپ جازىلىپ كەلگەن قاتەلىگىن جويادى. مۇنى دا تاۋەلسىزدىكتىڭ جەمىسى دەپ بىلگەنىمىز ءجون. ويتكەنى تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا ءبىز ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزعا قول جەتكىزىپ ولاردى الەمگە تانىتىپ وتىرمىز.

كەزىندە “Kazakhstan” دەگەن اتتى شەتەلدەرگە ءبىز ءوزىمىز تاراتقان جوقپىز. بۇل اتتى العاش رەت كەڭەس ۇكىمەتى 1924 جىلى “كازاح” دەپ قولدانعان ەكەن جانە الەم ەلدەرى، ول كەزدە قازاقستاننىڭ ءوزىنىڭ شەتەلدەردە ديپلوماتيالىق جانە باسقا وكىلدىكتەرى بولماعاندىقتان، ماسكەۋ ارقىلى قازاق حالقىنىڭ اتىن “kazakh” دەپ جازا باستاعان. وسىعان قاراپ اعىلشىندار ەلدىڭ اتىن دا “Kazakhstan”، نەمىستەر بولسا “Kasachstan” دەپ وزدەرىنىڭ تىلدەرىنە نەگىزىندە دۇرىس ترانسكريپسيالاعان. وكىنىشكە وراي كەڭەس وداعىنىڭ قۇرامىندا بولعان كەزدە قازاقستاندىقتار دا شەتەلدەردە ءوز ەلىنىڭ سولاي جازا بەرگەن. ولاي ەتپەۋگە لاجى دا جوق ەدى. ال تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن مۇمكىن سول قاتەلىككە كوز ۇيرەنگەندىكتەن بولسا كەرەك، مۇنى تۇزەتۋگە ءبىر ۇمتىلىس بۇگىنگە دەيىن بولماعان ەدى. شىنتۋايتىنا كەلسەك، قازاقتىڭ جەر-سۋ اتاۋلارى مەن تاريحىنا قاتىستى باسقا ءبىر قاتار ەسىمدەر شەتەلدەردە قاتە جازىلۋدا جانە جاڭساق پىكىرلەر دە كىتاپتاردا ورىن الۋدا. مىنە سوندىقتان دا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تۋىسقان ەلدەرمەن بىرىگىپ تۇركى اكادەمياسىنىڭ اشىلۋىنا مۇرىندىق بولعان ەدى. ەلباسى سول ارقىلى قازاق جانە وزگە تۇركى حالىقتارىنىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىن زەرتتەپ ولاردى الەم ەلدەرىنە دۇرىس تانىستىرۋدى كوزدەگەن ەدى.

نەگىزى ورىستار تاريح بويىنشا قازاقتىڭ اتىن قاتە جازىپ كەلەدى. “كازاح” دەپ جازۋدان بۇرىن قازاقتى قىرعىزدار مەن شاتاستىرىپ وعان “كيرگيز”، “كيرگيز-كازاك”، “كيرگيز-كايساك”، ال قىرعىزدارعا بولسا “قارا قىرعىز” دەگەن ەدى. ءتىپتى 1920 جىلى قۇرىلعان “كەنەستىك اۆتونوميالىق سوسياليستىك رەسپۋبليكاسى”نىڭ اتىنىڭ دا “قىرعىز كەنەستىك اۆتونوميالىق سوسياليستىك رەسپۋبليكاسى” بولىپ كەتكەنى تاريحتان بەلگىلى. ءسويتىپ قازاق رەسپۋبليكاسى، ءتورت جىل قىرعىز رەسپۋبليكاسى اتانىپ ءجۇردى. 1924 جىلى ءساۋىر ايىندا كەڭەستىك ۇكىمەت قۇرامىنا كىرگەن الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ارقاسىندا ورىستار قازاقتىڭ اتىن قاتە جازعاندارىن مويىنداپ مەملەكەتتىن اتىن “قازاق كەنەستىك اۆتونوميالىق سوسياليستىك رەسپۋبليكاسى” دەپ قالپىنا كەلتىردى. ءبىراق سوندا دا قازاققا قازاق دەي الماي “كازاح” دەپ كەتكەن. ءسويتىپ ورىستار قازاقتىڭ “قارا قىرعىز” ەمەس “قازاق” ەكەنىن بىلگەننەن دەيىن قىرعىزعا قىرعىز دەگەن. ءبىراق ونى دا “كيرگيز” دەپ قاتە جازعان. ول دا بەرتىنگە دەيىن اعىلشىن تىلىندە “kirgiz” دەپ جازىلىپ كەلدى. قىرعىزدار تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ناۋقاڭ كوتەرىپ ونى اعىلشىن تىلىندە “kyrgyz” دەپ دۇرىس جازىلۋىن قامتاماسىز ەتتى.

قازاقستان دا تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن كەڭەس ۋاقتىندا ورىس تىلىندەگى اتاۋى مەن الما-اتا دەپ الەمگە تانىلىپ كەتكەن الماتىنىن اتىن 1993 جىلى قالپىنا كەلتىرىپ ونىڭ اتىنىڭ اعىلشىن تىلىندە “Almaty” دەپ جازىلۋىن قامتاماسىز ەتتى.

ەندى قازاقستاننىڭ دا ءوزىنىڭ اتىن اعىلشىن تىلىندە “qazaq” جانە “Qazaqstan” دەپ دۇرىس جازىلۋىن تالاپ ەتۋى وتە ورىندى. بۇل باستاما كەش جاسالعان، ءبىراق ەشتەن كەش جاقسى دەگەندەي كەشتە جاسالسا دا ورىندى جاسالعان. بۇل باستامانى كوتەرگەن ق ر پارلامەنتى سەناتىنىڭ ءتوراعاسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ەلدىڭ اتىنىڭ اعىلشىن تىلىندە جانە وزگە الەم تىلدەرىندە دۇرىس جازىلۋىنا مۇرىندىق بولعانى ءۇشىن كەلەشەكتە بۇكىل قازاق حالقىنىڭ العىسىنا بولەنەرى ءسوزسىز.

ءابدىۋاقاپ قارا

ميمار سينان كوركەم ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ

پروفەسسورى، تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى