گۇلشارات جۇبايەۆا اكتريسا، حورەوگراف، «شابىت-شوۋ»  بي ۇجىمى مەن  «شابىت» شەبەرحاناسىنىڭ ديرەكتورى،  جاس كاسىپكەر.  بۇگىندە ءبىر ەمەس، بىرنەشە سالانىڭ باسىن بىرىكتىرىپ،  ۇلتتىق ناقىشتا كورپە-جاستىقتار، قىز جاساۋلارىن تىگۋمەن  اينالىسادى.  "ىڭكار جۇرەك" كوپ سەريالى مەلودراماسىمەن حالىققا كەڭ تانىلعان. تالاي قاراكوزدەرىمىزگە وزىندىك جەكە ستيلىمەن، پىسىقتىعىمەن، ونەرىمەن ۇلگى بولىپ جۇرگەن گۇلشارات حانىم   «قامشى» پورتالىنا شاعىن سۇحبات بەردى. 

 — گۇلشارات حانىم كەيىنگى كەزدە  تەلەسەريالدار مەن كينولارعا ءجيى ءتۇسىپ ءجۇرسىز. جەكە بي ۇجىمىڭىزدا بار. الەۋمەتتىك جەلىنىڭ بەلسەندى قولدانۋشىسىسىز.  وقىرماندارىمىزعا  ءوزىڭىز جايلى ايتىپ وتسەڭىز؟

— مەن 1985 جىلى، 12 شىلدە دە  وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ، قاراقالپاقستانعا قارايتىن اۆتونومياسىنداعى نۇكىس قالاسى، قالقابات دەگەن اۋىلدا تۋىپ-وسكەنمىن. سول جەردە 5ء-شى سىنىپقا دەيىن وقىپ، كەيىننەن نۇكىس قالاسىنا كەلىپ، مۋزىكالىق ۋچيليششەنىڭ حورەگرافيا  ءبولىمىن ءتامامداپ، تاشكەنتتە زاڭ كوللەدجىن ءبىتىرىپ، 2001 جىلى اتىراۋعا كوشىپ كەلدىك. سوسىن وقۋىمدى سىرتقى بولىمگە اۋىستىرىپ، ح.دوسمۇحامەدوۆ اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ زاڭ فاكۋلتەتىن بىتىرگەنمىن. نەگىزگى ماماندىعىم زاڭگەر، ءبىرىنشى ماماندىعىم بيشىلىك. حورەوگرافيا ماماندىعىن قىزىل ديپلوممەن اياقتاعانمىن.  اكەم تاريحشى ءمۇعالىم، انام اگرونوم، كولحوزدا ءبىراز جىل اگرونوم بولىپ جۇمىس ىستەگەن. كەيىن تاعى ءبىر كاسىبى تىگىنشىلىك ماماندىعى بولعاننان سوڭ، 40 قىز جۇمىس ىستەيتىن تىگىن سەحىن اشقان.  وتباسىمدا 7 بالا بولاتىنبىز، 4 ۇل، 3 قىز. وكىنىشكە وراي ءتورت ۇلىمىز ءتۇرلى سەبەپتەرمەن دۇنيەدەن ءوتتى. اعام ومىردەن وتكەن سوڭ ءۇيدىڭ ۇلكەنى مەن بولىپ قالدىم. ءقازىر ارتىمدا ەكى ءسىڭىلىم بار. ورالماندىق كۆوتامەن كەلىپ، اتىراۋعا ءسىڭىپ قالدىق. ءبىزدى شەتتەن كەلدى دەپ، ۇلتىمىزعا قاتىستى ءتۇرلى اڭگىمەلەر ايتىپ جاتاتىندار بار. وسى ورايدا ايتا كەتەيىن، اكە –شەشەمنىڭ ۇلتى قازاق، كىشى ءجۇز رۋىنان بولامىز.  

— گۇلشارات حانىم، ءسىزدى ءقازىر حالىق  اكتريسا رەتىندە عانا ەمەس،  حورەوگراف، ديزاينەر، «شابىت»   ءۇيىنىن ديرەكتورى رەتىندە تانيدى. وعان قوسا كەلىن بولۋ، جار الدىنداعى، بالا الدىنداعى كۇندەلىكتى مىندەتتەرىڭىز بار دەگەندەي. وسىنىڭ بارىنە قالاي ۇلگەرىپ ءجۇرسىز؟

«ايەل قىرىق شىراقتى» دەمەي مە، بارىنە ۇلگەرۋگە بولادى. بالالارىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن، ماتەريالدىق، مورالدىق قاجەتتىلىكتەرىمىز بەن تۇراقتىلىعىمىز ءۇشىن بارىنە ۇلگەرىپ، تىرىسۋىمىز كەرەك. ءقازىر زامان اعىمىنىڭ ءوزى سولاي، ءبىر جەردە تۇرىپ قالۋعا بولمايدى.  ەكىنشىدەن بالا-شاعاما كوپ ۋاقىت بولۋگە تىرىسامىن. بالالارعا كوبىرەك مەيىرىم بەرىپ، تالىم-تاربيەسىن قاداعالاساق ەرتەڭگى بولاشاعىمىز سولار عوي، سول ءۇشىن بالاعا سالىنعان ينۆەستيسيا ول قاشاندا قايتادى. سوندىقتان بار ۋاقىتىمدى، كۇش-جىگەرىمدى بالالارعا سالىپ ءجۇرمىن، جالپى مەنىڭ ومىرلىك ۇستانىمىم سولاي. ءارتۇرلى جۇمىستىڭ باسىن الىپ ءجۇرمىن دەسەم دە بولادى، «شابىت» بيشىلەرى، جۇرگىزۋشىلەرى، اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرى، تاپسىرىس الۋشىلارىمىز بار، توي-تومالاقتى ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارى بار. ونىڭ ۇستىنە وسى جىلدان باستاپ «اس بولسىن» جىلجىمالى اسحاناسىنىڭ جۇمىسىن قولعا الىپ، جۇرگىزىپ جاتىرمىز. قولىمىزداعى تەلەفونعا دا تىنىم جوق، وعان دا قۇدايعا شۇكىر. جۇمىس ءبىر جولعا تۇسكەندە كومەكشى قىزدارىمنىڭ قولىنا مىندەتتەرىن تاپسىرامىن، سەبەبى كوپ ۋاقىتىمدى وتباسىما بولگىم كەلەدى.

— الەۋمەتتىك جەلىنىڭ بەلسەندى قولدانۋشىسىسىز. ينستاگرامدا 60 مىڭعا جۋىق وقىرماندارىڭىز بار ەكەن. جەكەڭىزگە ءتۇرلى سارىندا حاتتار كەلىپ جاتاتىن بولار. جالپى، قازىرگى قازاق ايەلدەرىنىڭ، قازاق قىزدارىنىڭ باستى پروبلەماسى نەدە؟

— دايرەكتكە حاتتار كوپ كەلىپ جاتادى، سولاردىڭ ىشىندە قارجىلاي كومەك سۇرايتىندار وتە كوپ. توقسان پايىزى اقشا سۇرايتىندار. مەنەن كومەك العىسى كەلگەندەرىنە شۇكىر، قۋانامىن. ءبىراق مەنىڭ جالعىز، ولاردىڭ كوپ ەكەنىن ەسكەرۋ كەرەك. بىرەۋ پاتەراقىمدى تولەي الماي وتىرمىن، ەندى بىرەۋى نەسيەمدى تولەي الماۋدامىن، تاعى بىرەۋى كۇيەۋىم جۇمىس ىستەمەيدى، بالامنىڭ ۇستىنە كيەتىن كيىمى جوق دەپ جازادى. شىنىمەن بالاسى اۋىرىپ، اۋىر جاعدايدا بولىپ جاتقان، ءولىم مەن ءومىر ءۇشىن ارپالىسىپ جاتقان، ەشقانداي شاراسى قالماعان  ادامدار بولسا شاما جەتكەنشە كومەكتەسۋ كەرەك-اق دەپ ويلايمىن. ال ەندى ءبىر ايەل بار مىسالىعا،  اتپالداي ازاماتى، ءتورت بالاسى بار. بالاسىنىڭ دياگنوزىن جىبەرىم، مەنەن قايتا-قايتا اقشا سۇرايدى. ول قاتتى ءبىر دياگنوز دەپ ايتپاس ەدىم.  ەر-ازاماتى بار ەكەن، قارشاداي قىزبىن، ماعان دا وتباسىمنىڭ اۋزىنان جىرىپ بەرۋ قيىن. شەت ەلدە ۇلكەن وتا جاساتاتىن جاعداي بولىپ جاتسا، ءبىر ءسارى. جاي عانا جەڭىل اۋرۋلار ءۇشىن قارجى اۋدارۋدى وتىنەتىندەرگە تاڭ قالامىن. ماعان دا قارجى تابۋ  وڭاي ەمەس. مەن ءبىر كەشكە تورت-بەس مىڭ دوللارعا شىعىپ جۇرگەن ءانشى ەمەسپىن، قاتارداعى ەكى قول، ەكى اياعى بار، ەكى بالانىڭ اناسى، بىرەۋدىڭ كەلىنى، بىرەۋدىڭ جارى بولىپ جۇرگەن قاراپايىم قىزبىن. كۇنىمەن –تۇنىمەن كوز مايىمدى تاۋىسىپ، پەردە تىگىپ، ولاردى ۇيدى-ۇيگە بارىپ ءىلىپ، كۇن سالقىندا باراحولقا سكلادتارىن ارالاپ ءجۇرىپ، اۋىر-اۋىر ماتا تاسىپ، ساۋدالاسىپ ءجۇرىپ  تاپقان اقشامدى اتپالداي ازاماتى بار ايەلدەر ءۇشىن، بىرەۋدىڭ نەسيەسىن تولەۋ ءۇشىن جۇمساعىم كەلمەيدى. ساداقا دەگەن مۇقتاجعا بەرىلەدى، جاتىپ ىشەرگە ەمەس. توقسان پايىز قاراجات سۇرايتىندارعا قاراپ، اقشانىڭ جەتىسپەۋشىلىگى ما دەپ قويامىن. بۇل جەتىسپەۋشىلىك، اقشانىڭ جوقتىعىنىڭ ءوزى قازىرگى قازاق ايەلدەرىنىڭ  ۇلكەن الەۋمەتتىك پروبلەماسى بولىپ تۇرعان سياقتى. سوندىقتان قازاقتىڭ  كەيبىر قىزدارى،  كەيبىر انالارى ءوز پروبلەمالارىن دۇرىس شەشۋدى، ەڭبەكتەنۋدى، ەكى اياقتى سوزىپ قويىپ جاتپاۋدى ۇيرەنسە ەكەن.  ەلگەزەك، پىسىق بولۋعا بەيىمدەلسە ەكەن!

— ءقازىر مەكتەپتە ءجۇرىپ بالا كوتەرىپ، دارەتحاناعا ءسابيىن تاستاپ، ءبىرىنىڭ شاشىن ءبىرى جۇلىپ جۇرگەن قىزدار ەشكىمدى  تاڭ قالدىرمايدى. قازاق قىزدارى بىرەسە باتىسقا ەلىكتەدى، بىرەسە ورىسقا ەلىكتەدى، ءقازىر ارابتارعا ۇقساۋ پروسەسى ءجۇرىپ جاتقان سياقتى.  ورانىپ العان قازاقتىڭ قىزدارى كوبەيىپ كەتتى. ءسىزدىڭ شە بۇل دۇرىس پا؟

— ەشكىم جامان بولعىسى كەلمەيدى. اركىمنىڭ ءوز اقيقاتى بار. كىمگە ەلىكتەسە دە ول ءوزىنىڭ ءومىرى. دەگەنمەن، كوزىن عانا كورسەتىپ، قارا جامىلىپ جۇرەتىندەردى قۇپتامايمىن. بەت-جۇزىن وراپ جۇرگەندەرگە قاراۋدىڭ ءوزى سەنىمسىزدىك، قورقىنىش تۋدىرادى. مەملەكەت زاڭمەن بەكىتكەن جولمەن جۇرگەن دۇرىس بولار. ءبىز حانافي ءمازحابىن ۇستاناتىن مۇسىلماندارمىز عوي، شاريعاتتا مەملەكەت باسشىسىنا باعىنۋ كەرەك دەيدى، دەمەك سول ءتارتىپتى دىندە دە  ۇستانۋ كەرەكپىز. مەن ناماز وقيمىن، مۇسىلمانمىن، سەن كاپىرسىڭ دەپ شىن مۇسىلمان ەلدەن ەرەكشەلەنبەس. ونى دۇرىس-بۇرىس دەپ باعا بەرەتىندەي ءدىني ساۋاتىم تولىق ەمەس، ءقازىر ءدىن تۋرالى ايتساڭ، باسىڭ بالەگە قالاتىن زامان عوي. دەسەدە،  قارا كيىم كيىپ، بەتتى تۇمشالاۋدى ءوز باسىم دۇرىس دەپ سانامايمىن.

— 21ء-شى عاسىرداعى قازاق ايەلىنىڭ ەتالونى دەپ كىمدى ايتار ەدىڭىز؟

— قازاق ايەلىنىڭ ءارقايسىسى ءبىر-بىر  ەتالون. ءارقايسىسىنا قاراپ عاشىق بولاسىڭ. مەن ءبىر ەرەكشە جاقسى كورەتىن كىسى بار، ەسىمى سۆەتلانا جالمۇحامبەت قىزى. ول كىسىنىڭ سويلەۋى، قاراپايىمدىلىعى، ءوزىن-وزى ۇستاۋى ماعان وتە قاتتى ۇنايدى.  ايتار بولسام ءبىراز كىسىلەر بار عوي. مىسالىعا، زەينەپ احمەتوۆا اپامىزدى ايتساق بولادى،  ءلايلا سۇلتان قىزى سىندى نەبىر مىقتى جۋرناليست اپايلارىمىزدا  زاماناۋي قازاق ايەلىنىڭ قانداي بولۋى كەرەك ەكەنىن كورسەتىپ ءجۇر.  كوپ ادامنىڭ ەسىمى ءدال ءقازىر ويىما تۇسپەي وتىر، ءبىراق ونداي ۇلگى بولار قازاق ايەلدەرى ءبىزدىڭ ورتامىزدا وتە كوپ.

— ءسىزدى ەلىمىزدەگى قانداي پروبلەما  قاتتى تولعاندىرادى؟

— ەلىمىزدە پروبلەما كوپ قوي. سونىڭ بىرەگەيى رەتىندە پاتەر جالداپ جۇرگەن، نەسيە تولەپ جۇرگەن قاراكوز قازاقتارىمىزدىڭ جاي-كۇيى تولعاندىرادى.  البەتتە، مەن  ايتقاننان ەشتەڭە وزگەرە قويماس. ءبىراق، ءار قازاقتىڭ باسىندا ءۇيى، قولىندا ەڭبەكپەن كەلگەن نانى، كىشكەنتاي بولسىن اينالدىرار كاسىبى بولسا ەكەن. اركىم ءوز وتباسىنداعى پروبلەمانى دۇرىس شەشە السا، ەلىمىزدە پروبلەما بالكىم ازاياتىن شىعار.

— ءبىزدىڭ ءداستۇرلى سۇراعىمىز، گۇلشارات حانىم قولىندا بيلىگى بار شەنەۋنىك بولسا ەڭ الدىمەن ءبىزدىڭ ەلدە نەنى وزگەرتەتىن ەدى؟

— سۇراعىڭىز كۇشتى ەكەن! (كۇلىپ) شەنەۋنىك بولۋ ءۇشىن دە ءبىراز ەڭبەك ەتۋ كەرەك. ەگەر، قولىندا بيلىگى بار ادام بولا قالسام، جەڭىل ونەركاسىپتى دامىتاتىن ەدىم. قايتا وڭدەۋدى قولعا الىپ، وتاندىق ونىمگە دەمەۋ كورسەتىپ، ونىڭ دامۋىنا بارىمدى سالار ەدىم.  ءتۇرلى زاۋىت، فابريكالار اشار ەدىم. كوپ نارسەنى شەت ەلدەن الامىز، سونىڭ ءبارىن ءوز ەلىمىزدە شىعاتىنداي جاعداي جاسار ەدىم.

 — قازاق قىزدارى ءقازىر كىمدى ۇلگى تۇتىپ، كىمنەن ونەگە الۋى ءتيىس؟

— وتە قيىن سۇراق. اركىمنىڭ ءوز ويى، ءوز تانىم-  تاربيەسى، وزىندىك مىنەزى بار. ءار ادام وزىنشە ءبىر تۇلعا. انادان ۇلگى ال، مىنادان ۇلگى ال دەپ ايتا المايمىن. ەرتەڭ مەن ايتقان ادامنىڭ جامانات قىلىعى شىعىپ قالىپ جاتسا، ۇياتتى بولعىم كەلمەيدى. ءار ادام اقىلعا سالىپ، بولاشاق ءۇشىن كوبىرەك  ەڭبەك ەتسە، سونىڭ ءوزى ونەگە! جاقسى ادامنىڭ، جاقسى كىسىنىڭ ءبارى ءار ادام ءۇشىن ونەگە بولۋى ءتيىس سياقتى.

— ءسىزدىڭ كۋميرىڭىز كىم؟

— كۋمير مەندە جوق ەكەن. ادام بىرەۋگە ۇقساعىسى كەلگەندە سول ادامعا ەلىكتەۋگە، ۇناۋعا تىرىسادى. ال مەن ەشكىمگە ۇقساماۋعا تىرىسامىن. ءوزىمنىڭ ىشكى تۇيسىگىممەن جۇمىس ىستەپ، ەشكىمگە ەلىكتەمەي، ءوز باعىتىمدى ۇستاپ جۇرگىم كەلەدى.

— موتيۆاسيانى قايدان الاسىز، وسىنداي امبەباپ بولۋدىڭ سىرىمەن بولىسسەڭىز؟

— ماعان موتيۆاسيا بەرۋشى ادام – انام. امبەباپ بولۋدا دا انامنىڭ ەڭبەگى جاتىر. انام ءوزى وتە قاتال بولاتىن، ءالى دە قاتال. كىشكەنە ىستىعىم كوتەرىلىپ جاتىپ قالسام، تۇر، جاتپا، تازا اۋادا ءجۇرىپ كەل دەيدى. ءوزى ءومىردى وتە قاتتى سۇيەتىن ادام. سوندىقتان، مەنىڭ ءبىرىنشى كۇش بەرۋشىم سول كىسى. امبەبەپ بولۋ ءۇشىن كوپ نارسە كەرەك ەمەس. ەڭبەك پەن ىزدەنىس كەرەك. بالالارىمنىڭ بولاشاعى ءۇشىن دەپ جاساساڭىز، ءبارى دە قولىڭىزدان كەلەتىن بولادى.

— بولاشاقتا كيىم توپتاماسىن شىعارۋ ويىڭىزدا جوق پا؟

— كيىم توپتاماسىن شىعارۋ ويىمدا بار. بۇل مەنىڭ بۇرىننان كەلە جاتقان ارمانىم. تاشكەنتتە ارحيتەكتۋرا جانە ديزاين بولىمىنە وقۋعا ءتۇسىپ، اقىلى ءبولىم بولعان سوڭ، وقۋعا اقشام جەتپەي، تاستاپ كەتكەنمىن. ەندى سول ارمانعا جاقىنداپ كەلە جاتقان سياقتىمىن، سونىڭ ۇستىندە جۇمىس ىستەپ كەلە جاتىرمىن.  قۇداي قالاسا، الداعى ۋاقىتتا ول جۇمىستىڭ ناتيجەسىن  كورە جاتارسىزدار! 

— اڭگىمەڭىزگە راحمەت! 

سۇحباتتاسقان: ايجان قالييەۆا