جاركەن اعا، اسسالاۋماعالەيكۋم! ءسىزدىڭ ولەڭ جازۋ ەكپىنىڭىز جانە ونىڭ شىنايىلىعى مۇلدە بولەك. ءوزىم ونىڭ سەبەبىن ءسىزدىڭ تاعدىرىڭىزبەن بايلانىستىرىپ ويلامىن.
ءوز ءومىرىڭىزدى مۇمكىندىگىنشە ءبىر شولىپ، اسىرەسە «ورەدەن ىرىمشىگىن اپ قاشاتىن، اعاتاي جانقالتاڭدا قۇرتىڭ بار ما؟» دەپ جىرلاعان كەزدەردەگى تۋعان جەر مەن اتاجۇرت، جۇڭگو مەن ورىس وتراسىندا ارپالىسقان كەزدەرىڭىزدەن ۇزىك اڭگىمە بولسا دا ايتىپ بەرسەڭىز ەكەن!
اۋەلى اقىننىڭ تاعدىرىمەن تانىس بولۋ كەرەك، تاعدىرىمەن تانىس بولماساڭ سۇراق قويما. اقىننىڭ تاعدىرى دا، پوەزياسى دا – ءوزى. اقىن قاشاندا باسىنان نە ءوتتى، نە كەتتى، ياعني، ءوزىن جىرلايدى. ءبىزدىڭ قازاقتىڭ تاعدىرى اۋىر حالىق قوي، ءتۇرلى سەبەپتەرمەن شەت جەرگە كوشىپ كەتتى، مۇنىڭ ءوزى قازاق ادەبيەتىنىڭ بۇگىنگى بيىككە كوتەرىلۋىنە وزىندىك ىقپالى بولدى، مەنىڭ تاعدىرىم قىتايدىڭ «مادەنيەت زور توڭكەرىسى» دەگەن الماعايىپ زامانعا تۋرا كەلدى، سوندا توڭكەرىلىپ ءجۇرىپ توڭكەرىلىپ قالدىق، سوسىن اتا جۇرتتى تابۋ كەرەك بولى. سەبەبى، جاڭاعى توڭكەرىستەن كەيىن وندا ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىك بولماي قالدى. سوسىن وسىندا كەلدىك، 40 جىل بولدى، جامان بولعامىز جوق، كىتاپتارىم شىعىپ جاتىر، بارلىق سىيلىقتاردى الدىم. تەك مەمسىيلىقتى الۋ قيىنداۋ بولادى ەكەن، وسى جولى وعان دا جوعارى داۋىسپەن ءوتتىم. ءبىراق بۇل سىيلىقتى بەرسە دە ريزامىن، بەرمەسەدە ريزامىن. ءبىز اتا جۇرتىمىزدى اداسپاي تاپتىق، سوندىقتان، ءبىز باقىتتى ادامبىز. شەكارادان جاباق دەگەن شالدىڭ ارتىنا مىنگەسىپ ءوتتىم، بالا كۇنىمدە تۇك سالماق جوق، كىپ-كىشكەنتاي بالا بولدىم. جەتى اتىمىز بار ەدى، جولدا جۇرىسكە جاراماي قالدى، سوسىن جاباق اقساقال: «اتتاردى جىبەرىڭدەر، ءوزى ەلدى تاۋىپ الادى» دەپ جىبەرتتى. سوندا بىزگەن بىرگە ءۇش يت ەرىپ شەكاراعا دەيىن كەلدى دە، ءۇرىپ، ۇلىپ قايتادان ارتقا قايتىپ كەتتى، سودان بەرى ءيتتى قاتتى جاقسى كورەمىن.
جاركەن اعا، ءبىر ولەڭىڭىزدە «الدىمدا مۇقاعالي ماقاتايەۆ، سوڭىمدا ەسەنعالي ءراۋشانوۆ» دەپسىز، وسىنى جاس جاعىنان ايتتىڭىز با، الدە تالانت، ولەڭ جاعىنان با؟ ءتىپتى قىرعىسىعىپ نەمەسە ازىلدەپ جازدىڭىز با؟ ال قازاق ادەبيەتى شىن مانىندە ۇشەۋىڭىزدى بىر-بىرىمەن يىق تىرەسكەن دارا-دارا شىڭ دەپ ەسەپتەيدى. ءسىز ەسەنعايعا ەكى ولەڭ ارناپسىز، ول كىسى سىزگە ولەڭ جازدى ما؟
بۇنى تالانت جاعىنان ايتتىم، ەسەنعالي جاسى جاعىنان دا مەنەن كىشى، ولەڭنەن دە وزىپ كەتە المايدى، مەن، جالپى ەشكىمدى الدىما تۇسىرگىم كەلمەيدى، ال، وزىپ كەتسە قۋانام!
ەسەنعاليدى قاتتى جاقسى كورەم، ول – ناعىز تالانت. تالانتتى تالانت قانا سىيلايدى.
قاراعان بۇتانىڭ تۇبىنەن،
ۇيقىسى قانىپ تۇنىمەن،
ورعىپ شىققان قويانداي،
ورعىپ-ورعىپ جۇگىرەم، – دەپ باستالاتىن تۋعان جەرگە بارعاندا جازعان ولەڭىمدى ەسەنعالي تۇتاس جاتقا بىلەدى. ال ول مەن تۋرالى جازىپ ءجۇر مە، جازباي جۇرمە بىلمەيىم، سۇرامايمىن دا، جازسا ءبىر كۇنى ەستيتىن شىعارمىز.
جاركەن اعا، مەن ءسىزدىڭ 23 ولەڭىڭىزدى جاتقا بىلەدى ەكەم، ونى جاتتايىن دەپ جاتتاعام جوق، ءوزى ميىمدا قالىپتى. مەن عانا ەمەس ماڭايىمداعى بالالار دا بىلەدى. اسىرەسە تۋعان جەر، تۋعان ەل تۋرالى ولەڭدەرىڭىزدى. سىزگە تەك جاقسىلىق تىلەيمىن. ءوزىم جولىققان ەمەسپىن. ءبىر-اق ءسىز بار قازاق پوەزياسىن مەنىڭ ءومىرىمنىڭ ءبىر بولشەگى. ءالى شەكارا اسا الماي جۇرگەن جايىم بار.
ءقازىر كوشى-قون تۋرالى ءتۇرلى اڭگىمە بار، جالپى قوعام ارالاسىپ كەتتى، بۇكىل الەم قۇدا مەن قۇداعيداي. سونداي كەزدە ءبىر داعدارىس بولۋى – زاڭدىلىق، كوشتىڭ توقتاعانى راس، مەنىڭ دانىشپاندىعىم جوق، اقىن عانامىن عوي، بولجامىم بويىنشا شەكارا ەشقاشان جابىلمايدى، ءوزىڭ ەبىن تاپتا كەل، وتانىڭدى، اتا-جۇرتىڭدى كور، جاركەن اعاڭدى ىزدەپ كەلىپ جولىق، جەڭگەڭنىڭ قولىنان شاي ءىش.
ءسىزدىڭ ن.ورازالين تۋرالى پىكىرىڭىزدى بىلگىم كەلەدى، مەنىڭشە مىقتى ۇيىمداستىرۋشى، باسشى شىعار، ءبىراق شىعارماشىلىق تۇرعىدان «اناۋ» ايتقانداي مىقتى ەمەس، كەلىسەسىز بە؟
كەز كەلگەن شىعارماشىلىق ادام – وت، سوعان نۇرلاننىڭ ورتەنىپ كەتپەي جۇرگەنىنە تاڭعالام. قازاق «سۋ ىشكەن قۇدىعىڭا تۇكىرمە» دەگەن، مەن ەشكىمدى جاماندامايمىن، وسى جۇرتتىڭ نۇرلاندى جاپپاي جاماندايتىنىن تۇسىنبەيمىن. جۇمىس جاساپ جاتىر، ريزامىن!
جاركەن اعا، ستاكانمەن ماڭگىلىكگە قوشتاسۋ ويىڭىز دا بار ما؟ ءدىن تالاپتارىن قانشالىقتى ورىندايسىز؟
وسى سۇراقتى قويىپ وتىرعان ادامنىڭ ءدىني ءبىلىمىنىڭ جوعارىلىعىنا سەنبەيمىن، مۇنداي سۇراقتى وڭاشادا قويۋ كەرەك. مەن ءدىن تۋرالى كوپ بىلەم، وقىعام، كەز كەلگەن ادامعا ساعاتتاپ سويلەپ بەرۋگە دايىنمىن، قۇران سۇرەلەرىن دە جاتقا بىلەم.
اراق – اپات، تالانىت – اپات، ەشكىمنىڭ اتىن اتاماياق قويايىن. بىرەۋلەردىڭ ايتۋىنشا اراقتان ولگەن اقىندار بار ەكەن، ولاي ەمەس، ولار كۇيىكتەن، تالانتىن تانىماعاندىقتان ءولدى. قىسقاشا وسى.
جاركەن اعا، مەن ءسىزدىڭ ءولڭىڭىزدى ءسۇيىپ وقيمىن، وسى جولى مەملەكەتتىك سىيلىق الۋڭىزعا تىلەكتەسپىن! سۇراعىم: جاستاردان كىمدەردىڭ شىعارماشىلعىن جوعارى باعاايسىز؟ قانداي ولەڭى، قانداي كىتابى ءۇشىن، جالپىلاما سوعا سالىپ جۇرمەڭىز؟
وسى سۇراقتى قويعان ادام ماعان تانىس سياقتى. تالانىتتى باۋىرلارىم وتە كوپ، قايسىسىنىڭ ەسىمى اۋىزعا ءىلىنسىن. ءبىرىن ايتسام، ءبىرى قالىپ كەتەدى، سوندىقتان بۇل سۇراقتىڭ جاۋابىن، جازعان ماقالالارىمنان الىپ السىن.
وتباسىڭىز تۋرالى ايتىپ وتسەڭىز؟ بالاڭىزدى ءورىستىلدى دەپ ەستىدىم، سول راس پا؟
ول مەنىڭ قىسىرەتىم، ورىس ءتىلدى ەمەس ول، قازاق ءتىلدى. قايداعى سۇراقتى قويىپ ادامنىڭ كوڭىلىن ەلجىرەتەسىڭدەر. مەنىڭ ەكى بالام بولدى، ولار اتا جۇرتتان تاپقان ەكى ۇلكەن تابىسىم ەدى. ءبىرىن قۇداي الىپ كەتتى، ەكىنشىسىنەن ەكى نەمەرە ءسۇيدىم، سولاردى بايلىق، كوبەيدىك دەپ سانايمىن. ۇيدەگى جەڭگەلەرىڭ ءالى كۇنگە دەيىن الدىمنان كەسىپ وتپەيدى، ونسىز داستارقاندا شاي ىشە المايمىن، قازاق وتباسىنىڭ بەرەكەسى بولسا مەنىڭ وتباسىمداعى بەرەكەدەي بولسىن!
قابدەش، مۇحتار، سوفى، دۋلات، تەمىرحان ت.ب اعالارىمىز ۇلتتىق ماسەلەلەرگە ءۇن قوسىپ جاتادى، ءسىز نە ءۇشىن سونداي كەزدە مىنەز، ازاماتتىق ۇستانىم كورسەتپەيسىز؟ قانداستار ماسەلەسىندە دە اتالى ءسوز اياتىن جاستاسىزعوي؟
اقىن اقىن قالپىندا قالۋ كەرەك، مەن ساياساتتى وسى كىسىلەردەن ارتىق بىلمەسەم، كەم بىلمەيمىن. ويتكەنى، ساياساتتى ءومىر ۇيرەتەدى. مىنا سۇراق، قيسىق سۇراق ەكەن، مەن قابدەش اعامنان ارتىق ايتا المايمىن، ال، تەمىرحانمەن ءسوز تالاستىرۋعا بولادى، ول اشىعىن ايتادى. ءبىز ناعىز اقىندار ەشتەڭەگە سىيمايمىز، بۇزىپ وتكىمىز كەلەدى. قاپتاعان ۇيقاس بىزگە ءسوز ەمەس.
رۋىڭىز قانداي وسى ءسىزدىڭ؟
رۋىڭدى ۇرمايمىن، ەڭ باستىسى – قازاقپىن، ابىلايدىڭ باس باتىرى باتىر باياننىڭ ۇرپاعىمىن.
ولەڭىڭىز كەرەمەت، ءبىراق، اتىڭىزدى ادەبيەتشىلەردەن باسقا جۇرت بىلە بەرمەيدى، نەگە؟
مەن ءوزىمنىڭ اقىن ەكەنىمدى كىمگە بارىپ ايتامىن. كوبىندە جالعىز جۇرەم، بىلەتىندەر بىلەدى، بىلمەيتىندەرگە كەرەك ەمەس شىعارمىن، ءوزى ءبىلسىن.
جاركەن اعا، شەتتە تۇراتىن قازاق قانداستارىڭىزعا كەلىپ كەزدەسىپ، شىعارماشىلىق كەش قتكىزۋ ويىڭىزدا جوق پا؟
بار، كوپتەگەن ازاماتتار كىتابىڭىزدى شىعارىپ بەرەمىز دەپ ولەڭدەرىمدى الدى، قالاماقى المايمىن دەپ قولحات تا جازدىردى، سول جاقتىڭ زاڭى سولاي بولسا كەرەك. ارتىنان جوق بولدى، مەن قىتايدان جاس كەزىمدە كەتتىم، ءقازىر ەشكىمدى تانىمايمىن، كىمگە بارىپ جالىنامىن اقساقال باسىممەن.
كوكە، وسى جولى مامسىيلىق بەرمەسە دە مۇڭايماڭىز، سەبەبى، ءسىزدىڭ اقىندىڭىعىڭز كوزى تىرىلەردىڭ ىشىندە العاشقى ۇشتىككە ەنەدى. ولار، سەرىك ءاقسۇڭقار، تەمىرحان مەدەتبەك، جاركەن بودەش.
مىناۋ وقىپ جۇرگەن ادامنىڭ ءسوزى ەكەن، مەنىڭ تالانتتى ادامدارعا ەشقانداي قارسىلىعىم جوق، تاكاپار ەمەسپىن. مەن كەشە عانا شەكارادان قاشىپ وتكەم، بۇگىن مەمسىيلىققا تالاسىپ جاتىرمىن، مەنى باعالاپ وتىرعان اتاجۇرت، مەملەكەت، ادەبيەتتى تۇسىنەتىندەر ت.ب. سولارعا راحمەت.
ەلۋدەن اسىپ، شابىتى قايتىپ قارابايىر تۇرمىس كەشىرىپ جۇرگەن سايىپقىران اقىندار قانشاما؟! ال ونىڭ جانىندا ءسىز «اقىندىق جاسپەن ولشەنبەيدى» دەگەن قاعيدانى دالەلدەپ كەلە جاتقان بىردەن-بىر اقىنسىز دەسەك تە بولار. وعان كۋا جاۋھار جىرلارىڭىز بەن كۇننەن-كۇنگە ادىمىڭىزدىڭ الىسقا سەرمەلۋى، ال وسى كۇيگە ءسىزدى نە جەتەلەيدى؟!؟.
كەشە كەڭەس ۇكىمەتىندە سەنزۋرا دەگەن بولدى، نە جازعانىمىزدى قاداعالاپ وتىراتىن. قالاي تاۋەلسىزدىك كەلدى، مەن سولاي اعىلدىم. كوگالدى سۋارۋ ءۇشىن سۋدى باسىنان بۋىپ، توسىپ، كەرەكتى كەزىندە عانا جىبەرىپ وتىرادى، سولاي توسىلىپ وتىرعان شابىت ەركىندىك كەلگەندە كوسىلە ءتۇستى، ول – تاۋەلسىزدىك.
اسسالامۇعالايكۇم! ءوزىڭىز بىلەسىز، بارلىق جاعىنان ەڭ جاقسى كورەتىن اعامسىز. اللاھتان ەندىگى مەملەكەتتىك سيلىقتىڭ سىزگە بەرىلۋىن تىلەيمىن. بۇل ىنىلىك كوڭىلىم عوي. ادامدىق نيەتتەن ءسىزدىڭ اللاھ پارىزدارىن وتەۋىڭىزدى وتىنەر ەدىم.
قۇل-كەرىم باۋىرىمدى جاقسى تانيمىن، جاقسى اقىن، مەن مىنە 70-كە تاياپ قالدىم. مەن شىنىمدى ايتايىن، نامازعا جىعىلمايمىن، ءبىراق، كەرىم ەكەۋىمىز كوپ نارسەنى تەڭدەي بىلەمىز. قۇل-كەرىم ايتتى ەكەن دەپ ەرتەڭ-اق جىعىلۋىما بولاتىن ەدى، ءبىراق اقىندىق دەگەن تىلسىم كۇش وعان كۇش بەرمەيدى. كەرىم وتە تالانتتى اقىن، ءبىراق، مەن ول سياقتى ءبىر تاقىرىپتا جازبايمىن. ءبىر كەزدەرى ءا.كەكىلبايەۆ ەكەۋمىزدى «اعىلىپ كەلە جاتقان اقىندار» دەپ ماقتاعان، ول كورەگەندىكپەن ايتتى، ءابىشتى پاتشانىڭ قولىن ءسۇيدى دەپ كىنالايمىز، ول بولمايدى، نە بوپتى، باستىسى – ول تالانت، ەكىنشى ءابىشتى ءبىز تۋعىزا المايمىز، سوندىقتان باعالاۋىمىز كەرەك.
جۇڭگو قازاقتارىنا قايسى كىتاپتارىڭىز كەلدى ؟ شەتەلدەن ورالعان ورالمان قازاقتارىڭىزعا جىرمەن شابىت بەردىڭىزبە ؟ قازاقستاندا اقىننىڭ قادىرىن قانشالىقتى باعالايدى دەپ بىلەسىز ؟
جوعارىدا ايتتىم شىعارىپ بەرەمىز دەپ الىپ كەتەدى، شىقپايدى، كوڭىلىمدى اۋلاۋ ءۇشىن ايتا ما، تۇسىنبەيمىن. باياعىدا سوندا شىققان «ۇركەر» دەگەن جيناققا ولەڭدەرىم ەنگەنىن بىلەمىن.
بۇل تاقىرىپتى مەنەن كوپ جىرلاعان ادام جوق. پوەزيامنىڭ نەگىزگى ارقاۋى سولار، سونىمەن ماقتانام، «اساپاننان قازاق جاۋىپ تۇر» پوەمام شىقتى جاقىندا.
بۇل ۇلكەن سۇراق. پوەزياسىز ەل ەل بولمايدى، بۇكىل قازاقتى رۋحانىي جاقتان ۇستاپ تۇرعان – پوەزيا. پوەزيا جوق دەگەنگە سەنبەيمىن، تەك وقۋعا جاستاردى تاربيەلەۋىمىز كەرەك. ماسەلەن، مەن ءوز بالاما ءوز كىتابىمدى وقىتا الماي وتىرمىن. ءبىزدىڭ كەمشىلىگىمىز – وسى.
قىتايداعى جاس بۋىن – جاۋقازىندار اتىنان ءبىرقانشا سۇراقتار قويا كەتەيىن : 1. قىتايداعى قازاق پوەزياسىن قالاي باعالايسىز ؟ ول جاقتاعى قازاق اقىندارىنان كىمدەردى قۇرمەت ەتەسىز ؟ 2. پوەزيا جانە اقىندىق شابىت تۋرالى تۇسىنىگىڭىزدى بايانداي كەتسەڭىز؟ 3. پوەزياڭىز تۋرالى جازىلعان سىن ماقالالارعا كوڭىلىڭىز تولا ما ؟ قىتايدان بارعان بولات بوپاي ۇلى، اردىق نۇرعازى ۇلى دەگەن قالامگەرلەر ءسىز تۋرالى قالام تارتىپ جۇر . قازاقستانداعى ادەبي سىنشىلار مەن قىتايدان بارعان ادەبي سىنشىلاردىڭ پوەزياڭىز تۋرالى تالداۋىندا قانداي الشاقتىقتار بار دەپ سانايسىز؟ 4. قازاقستانداعى جاس بۋىن اقىنداردان كىمدەردەن زور ءۇمىت كۇتەسىز؟ قانداي ەرەكشەلىگىمەن ؟
مۇندا ءبىر نارسەنى ايتايىن، ونداعى قازاقتار بىرىنشىدەن ءتىلدى جاقسى بىلەدى، ەكىنشىدەن تاعدىردى بىلەدى. ءقازىر قولىمدا ەشقايسىسىنىڭ كىتابى جوق، وتىرىك ايتۋعا بولمايدى، گازەتتەردە شىققان ولەڭدى اركەز وقىپ تۇرامىن، وتە مىقتى.
بۇل سۇراق تالايدىڭ باسىن قاتىرعان. ءبىراق اباي ءبىر-اق شۋماق ولەڭمەن جاۋاپ بەرگەن :
ولەڭ – ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى،
قيىننان قيىستىرار ەر داناسى.
تىلگە جەڭىل، جۇرەككە جىلى ءتيىپ،
تەپ-تەگىس جۇمىر كەلسىن اينالاسى.
بولات بوپاي مەنىڭ پوەزيامدى ولەڭ سياقتى جازدى، ونى بىرەۋ ءتۇسىندى، بىرەۋ تۇسىنگەن جوق، وتە ريازمىن. ارداق «سەزىم ماڭگى گۇلدەپ تۇرادى» دەپ تالداعاندا، رايزا بولعاندىقتان الدىنا بارىپ سالەم بەردىم، وقىماعانى جوق، بىلەتىنى وتە كوپ ەكەن. ءوزىڭ بىلەسىڭ تەمىرحان مەن تۋرالى ۇلكەن ماقالا جازدى. «جاركەننىڭ قىرىق قىرى بار اقىن، مەن ونىڭ ءبىر عانا قىرىن اشا الدىم، ول – تۋعان جەرگە دەگەن ساعىنىشى» دەدى، بۇل دەگەنىڭ سۇمدىق ءسوز ەمەس پە؟ قۋانىشباي قۇرمانعالييەۆ دەگەن سىنشى بار، وتە ءبىلىمدى جىگىت، كولەمدى ماقالا جازدى، سوسىن «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ پرەزيدەنتى ساۋىتبەك ءابدىراحمانوۆ تا پوەزيام تۋرالى جازدى، مەنىڭ ءبىر ولەڭىمدە بار ەكەن، «مەن اقىن ەمەسپىن، تاعدىرىم اقىن» دەگەن، ول سوعان قاراپ، سەن ناعىز اقىنسىڭ دەگەن باعا بەردى. مەن وسىنداي باعالاۋدان كەيىن وزگەلەردىڭ ماقتاۋىنا ءزارۋ ەمەسپىن.
مەنىڭ نامىسىمدى قوزعايتىن ءبىر ءسوز بار، ەرتەن ول جاقتاعى ەل، وسىنان قاشىپ كەتكەن اقىنعا قازاقستان مەمسىيلىق بەرىپ جاتىر ەكەن دەسە، ودان ارتىق باقىت بار ما؟!
قاتارلاستارىڭىز دۇركىرەتىپ مەرەيتوي توي وتكىزىپ جاتادى، ءسىز ويتپەيسىز؟ قولداۋشىلار جوق پا؟ جاعداي جوق پا؟
ەلدى اۋىرەلەگىم كەلمەيدى.
«جاڭاوزەن كوتەرىلىسى» تۋرالى پىكىرىڭىزدى بىلگىم كەلەدى؟
ول ۋاقىتتىق نارسە. «جاڭاوزەننىڭ اسپانى بۇلتتانىپ تۇر، قار جاۋا ما بىلمەيمىن زار جاۋا ما» دەپ ولەڭ جازدىم. تاۋەلسىزدىك تۋى قۇلاپ كەتپەسە ءبارى تەڭشەلەدى. ۋاقىتتىق تاقىرىپتارعا بارماۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. ماسەلەن، قىتايداعى «مادەنيەت زور توڭكەرىسى» ءوتىپ كەتتى عوي، جاڭاوزەندە سولاي ءوتىپ كەتەتىنىنە ءوزىمدى سەندىرگىم كەلەدى.
التى الاشتىڭ اقساقالى بولار جاسقا كەلدىڭىز، ءۇنىڭىزدى تاۋەلسىز باسىلىمداردا ايتا جۇرسەڭىزشى؟
«قامشى» پورتالى سياقتى كەلىپ جاتسا ايتامىز، مەن كىمگە بارىپ جاركەن ەدىم دەپ ايتامىن.
ازىرلەگەن قۇمار جۇماحان
سۋرەتتى تۇسىرگەن نۇرعيسا
پىكىر قالدىرۋ