«جەلتوقسان 86-9»
اشتىق جاريالاعانداردىڭ تالاپتارى
1994 جىلدىڭ كوكتەمى. قىسقى ازىعىڭدى كوكتەمنەن جينا دەگەن ناقىلدى ۇستانعان ايەلىم - روزا ەكەۋمىز «ۆرەميانكامىزدىڭ» الدىندا جەر قوپارىپ، باقشامىزبەن اينالىسىپ جاتقانبىز. كوپتەن ۇيىمىزگە قوناققا كەلمەي كەتكەن قادىر مەن جامبىل ەرتەڭ ەسكى الاڭنىڭ الدىندا وتكىزىلگەلى جاتقان ميتينگ جايىن ايتا كەلىپتى. ۇيىمداستىرۋشىلارى كىم دەگەنىمە، بارلىق ۇيىمدار بولادى، ءبىزدىڭ جىگىتتەر بىلتىر قۇرىلعان جاڭا كوميسسيانىڭ جۇمىستارىنا كوڭىلدەرى تولمايتىندارىن ايتىپ، ءبىرازى اشتىق جاريالايتىندارىن مالىمدەيتىن كورىنەدى. جەرگە قاتىستى ماسەلەلەر كوتەرىلىپ جاتقانعا دا ۇقسايدى. مەن ەرتەڭ سول جەردە كەزدەسەتىنىمىزدى ايتىپ، قوناقتارىمدى شىعارىپ سالدىم. ەرتەسىندە ون كەزدەرىندە الاڭعا كەلسەم، مىڭ جارىمداي ادام جينالىپ قالعان ەكەن. سىرتتى الا، پەريمەترمەن ميليسيونەرلەردىڭ دە قاپتاپ جۇرگەندەرىن بايقادىم. جيىن ءبىر ساعاتتان استام ۋاقىت بولدى. ميتينگ ۇيىمداستىرۋشىلارى ابرايەۆ پەن نالىبايەۆ وسىمەن جيىنىمىز، ميتينگىمىز ءبىتتى دەگەنى سول ەدى، دايىن تۇرعان ميليسيونەرلەر مەن ومون جۇرتتى جاپپاي اۆتوبۋستارعا تىقپالاي باستادى. ەكى-ۇش اۆتوبۋسقا جيىلعان شەرۋشىلەردى «سەليننىي» كينوتەاترى جانىنداعى ميليسيا بولىمشەسىنىڭ جوعارعى قاباتتاعى زالىنا كىرگىزىپ جاتىر. ميليسيانىڭ باسشىسى قورقىتا، ۇركىتە سويلەپ، اكىمشىلىك قۇقىق بويىنشا ءبىرتالاي باپتاردىڭ بۇزىلعانىنا بايلانىستى جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلاتىندىعىمىزدى جايىپ سالدى. بۇندايدى كۇتپەسە كەرەك، جاسى ۇلكەندەردىڭ بىرەۋىنىڭ جۇيكەسى سىر بەرىپ، ءبىرىنىڭ قان قىسىمى كوتەرىلىپ، ءبىرى ەستەرىنەن تانىپ جاتتى.
جەلتوقساندىقتاردىڭ ىشىندە امانجولدىڭ (سول كەزدەگى ءتوراعامىز) بولماعانى تاڭ قالدىردى. قالايدا شىعىپ كەتۋدىڭ جولدارىن ويلاستىرا باستاعانىم سول ەدى، «مىنا جەردە اشتىق جاريالاۋ تۋرالى ءوتىنىش جازباعاندار بار ما؟» - دەگەنىن پايدالانا، مەن ورنىمنان تۇرىپ، ءوتىنىش جازباعانىمدى ايتتىم. وندا بوسسىڭ دەپ قويا بەرگەنى. شىعا سالىسىمەن، بىردەن «دەموكراتيا ۇيىنە» تارتتىم. كابينەتتىڭ ەسىگى اشىق، امانجولدىڭ قارا ديپلوماتى تەرەزە الدىندا جاتىر، ءوزى جوق. ءبىراز كۇتىپ وتىردىم. كەلمەگەن سوڭ ديپلوماتتى قولىما الىپ قاراسام، اۋزى اشىق ەكەن، «جەلتوقسان» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ءمورى دە ىشىندە. ءبىر جاعدايدىڭ بولعانى انىق، ونىڭ قالاي وربىگەنى جايىن ءبىلۋ مەن ءۇشىن ازىرگە جۇمباق بولاتىن. دەرەۋ جان –جاققا تەلەفون شالىپ، جىگىتتەردى جيناي باستادىم. الدىمەن، ەسىمبايەۆ قادىر مەن مۋزافاروۆ الىبەك كەلىپ جەتتى. بولعان جاعدايمەن ولاردى تانىستىرىپ، جەدەل باسقارۋشى توپ قۇرىپ، ونى ۇشەۋمىز باسقاراتىن بولىپ كەلىستىك. ءمور مەن ديپلوماتقا الىبەك جاۋاپ بەرەتىن بولدى. امانجول ءىز ءتۇزسىز جوق بولىپ كەتتى.
جەر جەردەگى جەلتوقساندىقتارعا ءۇشبۋ حابار تاراتىلىپ، «دەموكراتيا ۇيىنە» تەز ارادا جينالۋ كەرەكتىگى جەتكىزىلدى. سول كەزدەگى جەلتوقساندىقتاردىڭ اۋىزبىرشىلىگى مەن ءوزارا قارىم-قاتىناستارى جوعارعى دەڭگەيدە بولاتىن. ەرتەسىندە-اق جيىرماداي جەلتوقساندىقتاردىڭ باسى قوسىلدى. كەشەگى وتكەن ميتينگىنىڭ ءمانىسى تالقىلانىپ، بىرىنە ايىپپۇل، ون، ون بەس كۇنگە قامالعان قارابايەۆ شورا، تايجۇمايەۆ جامبىل، داۋلەتوۆ جەڭىستەر جايىندا ءسوز بولىپ، وعان «اياق» جاساپ، حابارلارىن الىپ كەلۋ قادىرعا جۇكتەلىپ، ول «لوباچيەۆسكييدەگى بيچ.پريەمنيككە» بىردەن اتتانىپ كەتتى. قۇزىرلى ورىندارعا ارنايى حات-حابار، تالاپ پەن تىلەكتەردى جەتكىزۋدى مەن موينىما الدىم. ۋاقىتشا «جەلتوقسان» قوعامدىق بىرلەستىگىن باسقارۋ قادىر، الىبەك ۋشەۋمىزگە جۇكتەلدى. تۋسكە جەتپەي قادىر قاماۋدا جاتقان جىگىتتەرمەن «اياق» ورناتىپ، قال-جاعدايلارىن، «كسيۆالارىن» الىپ كەلىپتى. وقىپ، تانىسقاننان كەيىن، «اشتىق» اكسيالارىن سول جەردە جالعاستىرىپ جاتقان جىگىتتەردى شىعارىپ الۋ ءۇشىن، ولاردى قولداۋ اكسياسى «دەموكراتيا ءۇيىنىڭ» ىشىندە جالعاساتىن بولىپ شەشىلدى. جىگىتتەردىڭ ىشىنەن سول كۇنى دەنساۋلىقتارى مەن جاعدايلارىنا بايلانىستى ءتورت جىگىت – مەيىربەك ەركىنبەك، وتاربايەۆ كەنجە، ەسبوسىنوۆ امانقوس جانە جەلتوقسانعا كۋيەۋ بالا بولىپ كەلەتىن جەزقازعاندىق باۋىرجان (سەركەنوۆا اناردىڭ جولداسى) اشتىق اكسياسىن باستايتىن بولدى. جانىمىزداعى «نيكولسكيي» بازارىنان بازارلىق الىپ كەلىپ داستارحان جايىلىپ، «ءبىر اتانىڭ بالالارىنداي»- جەلتوقساندىقتار بىر-بىرىمىزگە ءسوز بەرىسىپ، جەڭىستى كۇنگە دەيىن ءبىراۋىزدى بولاتىنىمىز شەگەلەندى. ءتاڭىرىم وسى بازاردا كەزىندە ءبىر كۋرستا وقىعان «مەستنىي» ەلۋبايەۆ ەربول باۋىرىمدى كەزدەستىرىپ، ءبىرتالاي كومەگى ءتيدى. ءبىر جارىم اي بويى ىشەتىن، جەيتىن تاماق پەن تاعامداردى سودان الىپ كەتىپ تۇراتىن بولدىم. اللا رازى بولسىن! كەشكىسىن «جاتىن ورىندار» جەتكىزىلىپ، اشتىقتاعىلاردىڭ قاسىندا بولاتىن كەزەكشىلىكتى قادىر اتقاراتىن بولىپ، ءۇيدى ۇيىمىزگە تارقاستىق.
كەلەسى كۇنى مەن، سودان كەيىن الىبەك تاۋلىك بويى كەزەكشىلىكتى، بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتى ۇشەۋمىز كەزەكتەسىپ اتقاراتىن بولدىق. ەرتەسىندە قۇزىرلى ورىندارعا تالاپ پەن تىلەكتەرىمىز جازىلعان حاتتار جەتكىزىلىپ جاتتى. ارنايى الماتى قالاسىنداعى «قىزىل كرەست» ۇيىمىنا جازىلعان حاتتى تابىستاۋ الىبەككە جۇكتەلدى. «باسشىسىمەن فاميليالارىڭ ءبىر ەكەن، تۋىسىڭدى وسى ۋاقىتقا دەيىن نەگە جاسىرىپ كەلگەنسىڭ»،- دەپ قالجىڭداپ قويۋدى دا ۇمىتپادىم. تۇسكە جەتپەي قالانىڭ ىشكى ساياسات بولىمىنەن، مەديسينا ورتالىعىنان دارىگەرلەر دە كەلىپ جەتتى. دارىگەرلەر كەنجە مەن امانقوسقا اشتىقتى جالعاستىرۋ اعزالارىنا وتە زيان بولاتىنىن تاعى دا ەسكەرتتى. امانقوستىڭ تۇرمەدەن كەيىن اسقازانى، كەنجەنىڭ وكپەسى اۋىراتىن. ولار اشتىقتى ءوز ەرىكتەرىمەن جانە قويىلعان تالاپتار ورىندالمايىنشا جالعاستىراتىندارىن تاعى قايتالادى. ءدال وسى كەزدە اشتىق جاريالاۋ تۋرالى وتىنىشتەرى مەن تالاپ-تىلەكتەرىن جەتكىزىپ، دارىگەرلەرگە «الدىن الا» تەكسەرىلىپ، قاسەنوۆ رۇستەمبەك پەن رامازانوۆ اماندىق اكسياعا قوسىلدى. كەلەسى كۇنى شىمكەنتتىك يسابەكوۆ ءسابيت كەپ اشتىققا كىردى. ءبىر جەتىدەن كەيىن جەدەلجاردەم كولىگى الىپ كەتىپ، ءبىر اي ەمحانانىڭ توسەگىنە بايلاندى. اشتىقتىڭ ىشىندە، ەشقانداي ءنار تارتپاي، تەك قانا سۋ ىشۋگە بولاتىن تۇرىنە توقتاعان ەدىك. ءسويتىپ، ىشتە ۇشەۋى، سىرتتا التاۋى باستاعان جەلتوقساندىقتاردىڭ اشتىق اكسياسى باستالىپ كەتكەن ەدى. قالا ومىرىندە بۇنداي ارەكەتتەردى كورمەگەن اكىمشىلىك پەن ءارتۇرلى قۇزىرلى ورىندار، ەرىكسىز بىزدەرمەن، قويعان تالاپتارىمىزبەن تانىسۋلارىنا، كەيىننەن ساناسۋلارىنا تۋرا كەلدى.
ءۇشىنشى كۇنى جوعارعى كەڭەستىڭ دەپۋتاتى - جاسارال ءقۋانىشالين اعامىز، ايسۇلۋ قادىربايەۆا اپايىمىز باستاعان «ازات» قوزعالىسىنىڭ ازاماتتارى اشتىق جاريالاپ جاتقان جەلتوقساندىقتاردىڭ قال-جاعدايلارى مەن تالاپ تىلەكتەرىمەن تانىسىپ، اكسيانى سەيتتاي ادەنوۆ اقساقالىمىز قولدايتىنىن ءبىلدىرىپ، جاقىن ارادا قوسىلاتىنىن ايتتى. «دەموكراتتار ۇيىندە» ورنالاسقان ءارتۇرلى مەملەكەتتىك ەمەس قوعامدىق ۇيىمدارمەن، ءتۇرلى دياسپورالاردىڭ مادەني-ورتالىقتارىنىڭ جەتەكشىلەرى دە قۇلاقتانىپ، تۇسىنىستىكپەن قارايتىندارىن ءبىلدىرىپ جاتتى. بارلىق جەلتوقساندىقتارعا ۇندەۋ تاستالىپ، جەر-جەردەگى جىگىت پەن قىزدارىمىزعا حابار جىبەردىك. ءبىر دە بىرەۋىنىڭ قالماي قاتىسۋىنا، بولماسا، قارجىلاي قولداۋلارىن كورسەتۋدى سۇرادىق. قىزدارىمىز: كلارا، گۇلنار ابىلقايىروۆا، گۋلۆيرا پانينوۆا، قايىپقان يمانبايەۆا، ەسپەمبەتوۆا قانشايىمدار قولداپ، جىگىتتەرىمىز: يمانبايەۆ ەرمەك، جۇماجانوۆ ەرىكجان ، وتكىرحان مۇلكىبايەۆ، حاسەن اعامىز، تۇگەلباي تاشەنوۆ، قايىرگەلدى كۇزەمبايەۆ، رۋزييەۆ ابايدۋللا،ابدىرەيەۆ ەلامان، شىنىبايەۆ نۇرماندار قوماقتى ۇلەستەرىن قوستى. كەزىندە دىنمۇحامبەت احمەت ۇلى قونايەۆتىڭ «سوپروۆوجدەنيەسىنىڭ» باسشىسى بولىپ، سوتتالىپ، كەيىننەن تولىق اقتالعان – مىرزا يليچ اكۋيەۆ اعامىز دا ءوزىنىڭ ۇلەسىن تاستاپ كەتكەن ەدى. ءتىپتى، مۇحتار اعامىزدىڭ «حاتشىسى» ءلايلىم جۇمىستان كەيىن دوس قىزدارىمەن كەلىپ، اشتىقتا جاتقان جىگىتتەرىمىزدىڭ كوڭىلدەرىن كوتەرىپ رۋح بەرىپ كەتەتىن. كەيىننەن بىزدەرگە نيەتتەس نەسىپكۇل دە اشتىققا وتىردى. بۇنداي «جالپىجەلتوقساندىق» اكسيا بۇرىن سوڭدى بولماعان ەدى. ءتورتىنشى كۇنى جىگىتتەرىمىزدىڭ شىعاراتىنىن ەستىپ، قاجەتتى قامعا كىرىسىپ كەتتىك. ولاردى قارسى الىپ، مونشالارىنا اپارىپ، ءبىر قابات كيىمدەرىن جاڭارتۋ، انا جاقتان قالىپ قويعان «جازىلماعان» زاڭدىلىعىمىزدى دا ابىرويمەن اتقارىپ كەلگەننەن كەيىن، تايجۇمايەۆ جامبىل وسىنداعى اكسيانى جالعاستىراتىنىن بولىپ، جىگىتتەرمەن قالىپ قويدى. وتاربايەۆ كەنجە مەن ەسبوسىنوۆ امانقوستى دارىگەرلەر دەنساۋلىقتارىنا بايلانىستى «گوسپيتاليزاسياعا» الىپ كەتتى. ولاردىڭ ورنىن شاباروۆ التاي، ءابدىقادىروۆ بەرىكبول مەن نەسىپكۇل قارىنداسىمىز الماستىردى. «گوسپيتاليزاسياعا» كەتىپ جاتقان جىگىتتەرىمىزدىڭ ورنىن جاڭادان جىگىتتەرىمىز باسىپ، كەيىننەن سەيىتتاي اعامىز قوسىلىپ، جالپى اشتىق اكسياسى قىرىق بەس كۇنگە سوزىلدى.
بيلىك قويعان تالاپتارىمىزدىڭ ورىندى ەكەنىن مويىنداپ، سول جىلى قالالىق اكىمشىلىكتەن ون پاتەر بولىنەتىنىن، كەيىننەن، ءار دەڭگەيدەگى باسشىلار قويىلعان تالاپتاردىڭ ورىندالاتىنىنا ۋادەلەرىن ۇيىپ-توگىپ بەرىپ جاتتى. اشتىقتىڭ سوڭعى كۇندەرىندە راسىلحان مەن امانجول دا قوسىلعان ەدى. ءسويتىپ، ءبىز اشتىقتى توقتاتتىق. اشتىق بارىسىندا ادام اعزاسىنىڭ كەرەمەت قاسيەتتەرىنە تاڭقالماسقا شارام قالماپ ەدى. ولاي دەيتىنىم، العاشقى كۇننەن اشتىققا دوڭگەلەكتەنىپ كىرگەن مەيىربەك ەركىنبەگىمىز، اياعىندا، جىپتىكتەي اپ-ادەمى بولىپ شىعا كەلگەنىن كورگەندە، بارشامىز ريزا بولىپ قولىن العان ەدىك. ءتىپتى، جاسارىپ كەتكەندەي بولىپ تا كورىنگەن ەدى. ەڭ باستىسى: تۇرمە مەن ەتاپتاردا كورگەن قيىندىقتار مەن دەنساۋلىقتارىنىڭ جاعدايلارى؛ ءۇي-ىشى وتباسى جاعدايلارىندا بولىپ جاتقان ءارتۇرلى قيىندىقتار مەن كيكىلجىڭدەرگە قاراماستان؛ الاڭدا ار مەن نامىستى بيىك كوتەرگەن ازاماتتارىمىزدىڭ بەيبىت ومىردە دە، ازاماتتىق قوعام قالىپتاستىرۋ جولىندا ەرلىك پەن بىرلىكتىڭ ولشەۋسىز ۇلگىسىن كورسەتكەندەرىن ءالى كۇنگە دەيىن ماقتان تۇتامىن. «ءبىر اتانىڭ بالالارىنداي» بولىپ كەرىنەتىن، سول كەزدەگى «جەلتوقساندىق بىرلىك پەن بىرىزدىلىكتى» جانىمنان تاپپاي قالعان كەزدەرىمدە، كەيىننەن، ءۇي ىشىنەن قوس تىككەن جەلتوقساندىق ۇيىمداردىڭ باسشىلارى ءبىر بىرىمەن بولماشى دۇنيەلەرگە بولا «ىرىلداسىپ» جاتقاندارىن ەستىپ قالعان كەزدەرىمدە، كوك بورىدەي ايعا قاراپ ۇلىپ قويا بەرگىم كەلىپ كەتەدى.
جارقىن بەتبۇرىسىمىزدىڭ جويقىن بەتاشارى، قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن، قازاق ۇلتىنىڭ گۇلدەنۋى ءۇشىن، ونىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىنىڭ بارىنشا وركەن جايۋى ءۇشىن ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت بولگەن ازاماتتاردىڭ بارلىعىنا دا اسا قىمبات، اسا قاسيەتتى – «جەلتوقسان 86» مەن جەلتوقساندىقتاردىڭ ءومىر بەلەسىندەگى اشتىق اكسياسى وسىلاي اياقتالعان بولاتىن.
زامانبەك جايلى جازبادان
الدىعا قويىلعان جۇمىس جوسپارىنا ساي، تالاپ تىلەكتەرىمىزدى جەتكىزۋ ماقساتىمەن الماتى قالاسىنىڭ سول كەزدەگى اكىمى زامانبەك قالاباي ۇلى ءنۇرقادىلوۆتىڭ قابىلداۋىنا بارا جاتىرمىز. دەموكراتيا ۋيىنەن شىعىپ، كۋندەلىكتى ادەتىمىزبەن "11 مارشرۋت"، تىكەلەي تارتتىق. قاسىمدا جەلتوقساننىڭ ابىرويلى ازاماتتارى سەمەيلىك - قادىر ەسىمبايەۆ جانە جامبىلدىق - جامبىل تايجۇمايەۆ. ءا دەگەنشە، قاجەتتى جەرىمىزگە جەلدەي ەسىپ جەتىپ كەلدىك. كىرە بەرىستەگى ميليسيونەر جىگىتىنە قۇجاتتارىمىزدى كورسەتىپ، ەكىنشى قاباتتاعى قابىلداۋ بولمەسىنە كوتەرىلدىك. حاتشى دا كەلگەنىمىزدى كورىپ، ىركىلمەستەن ، بىزدەردى ءوزى باستاپ الىپ كىردى. جەلتوقسان قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ءتوراعالىق قىزمەتىن اتقارعان العاشقى جىلدارىم. الىپ دەنەلى اعامىزدىڭ ورنىنان اتىپ تۇرىپ، الدىمىزدان شىعىپ،"اسسالاۋماعالەيكۋم" دەپ ۇسىنعان قولدارىمىزدى الىپ، وڭ جاقتاعى ۋلكەن دوڭگەلەك ستولعا باستاپ بارىپ، تورگە جايعاستى دا، جاعالاي وتىرۋىمىزدى سۇرادى. كابينەتتىڭ وڭ جاعىندا دوڭگەلەك ءستول ءبىز سياقتى قازاقتارمەن اڭگىمەلەسۋگە ادەيى ارنالعانداي ەكەن. ورتاداعى ۇزىننان ۇزىن ءستول اكىمشىلىكتىڭ وزدەرىنە قاتىستى جيىندارىنا ارنالعانداي. ەڭ جوعارىدا اعامىزدىڭ تەلەفوندارعا تولى جۇمىس ستولى جايعاسىپتى.
جانىمداعى جىگىتتەردى تانىستىرىپ بولىپ، قارا پاپكامداعى قاجەتتى قۇجاتتارىمدى شىعارا باستاعانىم سول ەدى، تەلەفون تۇتقاسىن الىپ، ورىنباسارلارىنىڭ ءبىرىن شاقىرتتى. ەسىكتەن سالەم بەرىپ سۇڭعاق بويلى قولىندا قالام - قاعازى بار ۆيكتور ۆياچەسلاۆوۆيچ حراپۋنوۆ ەندى. اڭگىمە جەلىسىن بىلتىر عانا قولىمىز جەتكەن پرەزيدەنت جارلىعىنا بايلانىستى شىققان، پرەمەر-مينيستردىڭ وكىمى، قۇرىلعان ارنايى كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ جۇمىسى جايىنا بۇردىم. كورسەتىلگەن، ورىندالۋعا ءتيىستى جەرلەرىنە توقتالىپ، ورىنباسارىنا قاجەتتى نۇسقاۋلار بەرىپ، كوتەرىلگەن سۇراقتارىمىزعا تولىقتاي جاۋابىن بەرىپ كوڭىلىمىزدى ءبىر ماسايراتىپ سالماسى بار ما، اعامىزدىڭ.
ايتا كەتەتىن جايت، ءبىر ساعاتتاي ءوزارا اڭگىمەمىز تەك قانا قازاق تىلىندە ءوربىدى، قۇلاعى تەسىك ورىنباسارى تىكەسىنەن تىك تۇرىپ، باستىعىنىڭ دا، ءبىزدىڭ دە كوڭىلىمىزدەن شىقتى. ورىنباسارىنا تاپسىرمالارىن بەرىپ، شىعارىپ سالىسىمەن، بىزدەرگە قاراپ،"...
- ءاي، جىگىتتەر ەرلىكتەرىڭە راحمەت، ماعان سالسا بارلىق جۇمىستارىڭدى، از ۋاقىتتا شەشىپ بەرەر ەدىم، اتتەڭ، بارلىق بيلىك "قونجىقتىڭ" قولىندا، سوعان قاراتىپ قويدى عوي" دەگەنى. كىم جايىندا مەڭزەپ وتىرعانىمدى سەزىپ وتىرعان شىعارسىڭدار، - دەپ قايىردى. ءيا، ونىسى تەرەششەنكو ەكەنى بەسەنەدەن بەلگىلى ەدى.
جالپى جاعدايلارىمىزدىڭ انىق قانىعىنا قانىپ، ءبىرتۇرلى تۇنجىراپ قالعاندىعىن بايقاپ، اڭگىمەنى جەڭىل جاققا بۇرا باستاعانىم سول ەدى، جامبىل، ءوزىنىڭ اقتالا الماي جۇرگەندىگىن ايتىپ، "تۋپيكوۆوە پولوجەنيە"، - دەپ قالماسى بار ما. ورنىنان اتىپ تۇرىپ، "جىگىتتەر، تۋپيكوۆوە پولوجەنيە ۋ نە بىۆاەت"،- دەپ، ءتور جاقتاعى تەلەفوندارعا تولى ءوز ورنىنا جىلدام باسىپ بارىپ، تۇتقاسىن قولىنا الىپ، بىرەۋدى تەرە باستادى. بىردەڭەنى ءبۇلدىرىپ العانداي، جىگىتتەر ءبىر بىرىمىزگە قاراپ قالىپپىز. قىسقاشا امانداسىپ، اناۋ كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ بۇرىشىنا مەنىڭ فاميليامدى ءىلىپتى، جىگىتتەر ءالى كۇنگە اقتالماي ءجۇر ەكەن، تەزىرەك اقتاساڭدارشى!، - دەپ تەلەفوننىڭ قۇلاقشاسىن قويا سالعانى... كەيىننەن اڭعارعانىم، سول كەزدە جوعارعى سوتتىڭ ءتوراعاسى ايتمۇحامبەتوۆقا حابارلاسقان ەكەن. ال، جىگىتتەر اڭگىمە بىتسە، وسىمەن اماندىقتا بولايىق،- دەپ قولىن ۇسىنىپ، نىق باسىپ كەلە جاتتى. ريزاشىلىق پەن راحمەتىمىزدى جامىرا ايتىپ، ءبىز دە اعامىزدىڭ قابىلداۋىنان شىعىپ كەلە جاتتىق. راسىمەن، كوپ ۋاقىت وتپەستەن ءبىزدىڭ جىگىتتەر "پاچكا-پاچكاسىمەن" اقتالا باستادى. كوميسسياعا جان ءبىتىپ، سول جىلى جىگىتتەرىمىزدىڭ دەنساۋلىقتارىن الماتى قالاسىنداعى "دياگنوستيكالىق" ورتالىقتا تولىقتاي، اقىسىز تەكسەرىپ الۋعا مۇمكىندىك جاسالىندى. مارقۇم قايراتتىڭ اناسى - دامەتكەن اپامىزعا، شورا قارابايەۆقا، قاسىم باۋىرىمىزدىڭ اپايى - گۇلنار ءابىلقايىروۆاعا (ءبىر ۋيدەن ەكى ادام سوتتالعان) جالپى جينالىستىڭ شەشىمىمەن پاتەر كىلتىن تابىستاۋعا مۇمكىندىك تۋدى.
بۇل ءبىزدىڭ "جەلتوقسان" قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ كەلەسى ءبىر جەڭىستى، جەمىستى جىلدارى ەدى.
پرەزيدەنتتىك دودا
جەلتوقسان 86-2011
وسىدان ءدال 4 جىل بۇرىن، 2011 جىلعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋعا (دوداعا) تۇسكەن 22 ازاماتتىڭ قاتارىندا - 3 پارتيا تاراپىنان، 18 - جەكە ازاماتتار جانە جالعىز قوعامدىق بىرلەستىكتەر اتىنان - جەلتوقسان تۋىن كوتەرىپ، كەشكىسىن استانالىق جەلتوقساندىقتار - توقتار، مارات، باۋىرلارىم - ءسالىم، ەرزاتتاردى ەرتىپ ق ر وسك عيماراتىنا بەت الدىم.
رەسپۋبليكالىق "جەلتوقسان" حالىقتىق-پاتريوتتىق قوزعالىسىنىڭ اتىنان ۇسىنعان قۇجاتتارىمدى مۇقيات قابىلداپ جاتقان وسك ورىنباسارى ۆ.ك. فووستىڭ ءىس-قيمىلى مەن سويلەگەن سوزدەرىنەن ابىرجىعاندىق، ءسال قوبالجىعاندىق ىزدەرىن بايقاپ قالدىم. تەلەفونىندا دامىل جوق، قولداۋ كورسەتكەن ۇيىمداردىڭ مورلەرىنە قايتا-قايتا ۇڭىلۋمەن بولدى. ءبىرتالاي ۋاقىتقا سوزىلعان بۇل كورىنىستىڭ ۇستىنە ەنتىگىپ جەتكەن سپورتتىق كيىمدەگى اقساقالمەن امانداسقانىمىزدان كەيىن، كەڭسەسىنە بىرگە ءجۇرۋىمدى سۇرادى، ءاپ دەگەننەن دوكەيدىڭ ءوزى ەكەنىن اڭعاردىم. قابىلداۋدىڭ سوڭعى كۇنى مەن ساتتەرىندە پايدا بولعاندىعىم با، الدە قاسيەتتى جەلتوقساننىڭ شاراپاتى ما، كىرە بەرىستەگى ميليسيونەرلەرمەن قاتار سول عيماراتتا قىزمەت جاساپ جاتقانداردىڭ ءبىرتالايىن ابىگەرگە سالىپ قويعان سياقتىمىن، ق ر وسك ءتوراعاسى - ق.ت. تۇرعانقۇلوۆتىڭ كەڭسەسىندەگى جەكە اڭگىمەلەسۋىمىزدەن كەيىنگى ويلارىمنان تۇيگەنىم. اڭگىمە سوڭىنا تامان ەنگەن وسك حاتشىسى ب.س. مەلدەشوۆ مىرزا كەڭسەسىنە ەرتىپ بارىپ سايلاۋعا قاتىستى اقپاراتتارمەن تانىستىرا باستادى. قاراپايىم قازاقيلىقپەن ءجون سۇراسىپ، جەزدەمدى دە تاۋىپ ۇلگەردىم. الداعى قازاق تىلىنەن وتەتىن ەمتيحان ەڭ سوڭعى كۇنگە بەلگىلەنىپ قويىلعانىن ەستىگەنىمدە، جەزدەلىگىن بىردەن پايدالانىپ، ەمتيحانعا دايىن ەكەنىمدى جەتكىزىپ، مۇمكىنشىلىك بولسا، الدىڭعى كۇندەرگە بولماس پا دەگەن ويلارىمدى دا توگە سالعانىم.
قۇجاتتارىمنىڭ تىركەلگەنى بويىما ەرەكشە كۇش بىتىرگەندەي، الماتىداعى جەلتوقساندىقتارعا دا حابارلاسىپ ۇلگەردىم. ۇيىمە قانات بىتكەندەي اسەرمەن ەنىپ، تەلەديداردان عاني قاسىموۆ اعامىزدىڭ تىركەلىپ قانا ەمەس، قازاق تىلىنەن ەمتيحاندى تاپسىرىپ ۇلگەرگەنى جايىنداعى سيۋجەتتى كورگەنىمدە، جاعامدى ۇستاعان جايىمدى قالايشا جاسىرايىن؟!...
تۇسىمە قازاق رەنەسسانسىنىڭ باسى - ۇلى اباي ەنىپ، ءبىرتۇرلى جاقسى اسەرمەن تۇردىم. وزىمشە جورىپ العاننان كەيىن، ۇيدەن ابايدىڭ قارا سوزدەرىن ىزدەپ تاپسامشى، ونسىز ەمتيحان تاپسىرۋىما جول جوق ەكەندىگىن توپشىلاپ تا قويعانمىن. توقتاردىڭ كىتاپحاناسىنان تابىلعان قوس تىلدەگى ابايدىڭ قارا سوزدەرى مەنىڭ كەيىنگى ومىرىمە وزگەشە ورنەك سالىپ قانا قويماي، وي يىرىمدەرىنە باتىرىپ اكەتكەندىگى سونشالىقتى، ەكى كۇننىڭ قالاي ءوتىپ كەتكەنىن بايقاماي دا قالىپپىن.
وسك حاتشىسىمەن حابارلاسىپ، كەلمەي قالۋى مۇمكىن دەگەن ۇمىتكەردىڭ ورنىنا ۇشىپ جەتىپ، كىرە بەرىستەن قارسى العان ب ا ق مەن جۋرناليستەردىڭ ساۋالدارىنا ءلام-ميم دەمەستەن ەمتيحان الاتىن زالدان ءبىراق شىققانىم. ءتىپتى، حاتشىنىڭ ون مينۋت بۇرىن جولىعىپ كەتۋىن وتىنگەنىن دە ەسىمنەن شىعارىپ الىپپىن. دەرەۋ جينالا باستاعان كوميسسيا مۇشەلەرى الدىڭعى دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ بويىنا جايعاسا باستادى. ءتور جاقتان ەنىپ كەلگەن مىرزاتاي جولداسبەكوۆ اعامىزعا "اسسالاۋماعالەيكۋم"، - دەپ امانداسقانىم ەسىمدە. وتىز جىل بۇرىن تامامداعان مەكتەپ ورداسىمەن، 17 جىلدا ارەڭ قول جەتكىزگەن - جوو ديپلومىنان كەيىن ەمتيحان تاپسىرىپ وتىرعانىم وسى بولاتىن. ەركىن تاقىرىپتى تاڭداپ، سول كەزدەگى ۇلتىمنىڭ قول جەتكىزگەن تاۋەلسىزدىگى مەن ەرتەڭىنە بايلانىستى ويلارىممەن، تولعانىستارىمدى جەتكىزۋگە كەلگەندە قالامىم وزىنەن ءوزى جۇيتكي جونەلىپ، ءتىپتى، ولەڭ شۋماقتارىممەن اياقتاعان ەدىم. ول جاعى جەكە ءبىر اڭگىمەگە ارقاۋ...
ەمتيحاننان وتە سالىسىمەن، جول جونەكەي قاراعاندىداعى جىگىتتەرگە توقتاپ، سارىارقامنىڭ سارىشۇناق ايازىنا قاراماستان، جەكە كولىگىممەن الماتىعا ءسالىم باۋىرىمىز ەكەۋىمىز جەتكەن دە ەدىك. قارسى العان جەلتوقساندىق باۋىرلارىمنىڭ ىستىق قۇشاعى مەن نيەتتەرىنىڭ كەڭدىگى سونشالىقتى، كەڭسەمىزگە دە سيماي قالعاندىعىن قالايشا ۇمىتايىن؟!...
ۋاقىتتىڭ ازدىعى، سول كەزدەگى اۋا رايىنىڭ جاعدايى مەن قارجىنىڭ تاپشىلىعى ءوز دەگەنىن جاسادى. جازعان حاتىما حابار بولماعان سوڭ، ءبىر جەتىگە جەتەر جەتپەس ۋاقىتتا 80 مىڭ قولداۋ جيناپ، ەكىنشى تۋرعا وتۋىمە 11 مىڭداي قولداۋ جەتپەي قالعانىن مويىنداپ، 2 ناۋرىز كۇنى استانادا دودادان شىعاتىنىمدى ق ر وسك جەتكىزگەن ەدىم.
دودا بارىسىندا قارجىلاي، باسقا دا كومەك كورسەتپەك بولعان، كەيىننەن، سوزدەرىن جۇتىپ قويعان "جىگىتتەر" جايى جەكە اڭگىمە.
ال، جەر-جەردەگى قولداۋ كورسەتكەن حالقىما، اسىرەسە، ءوز قارجىلارىنا اۋىلدارىن ارالاپ كەتكەن جەلتوقساندىق جىگىتتەر مەن قىزدارعا العىسىم شەكسىز!
سوڭى.
