قازاقستانداعى كازاكتار اعىمىنىڭ قاشانداعى تۇپكى ماقساتىنىڭ استارىندا- كازاك-ورىستاردىڭ ۇلتتىق، مادەني ەرەكشەلىكتەرىنە ساي شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ نىساندارىن (كاسىپكەرلىك) قۇرىپ، ىرىلەندىرۋ؛ تۇرعىلىقتى جەرلەردىڭ تابيعي رەسۋرستارىنا يە بولۋ؛ جەر نارىعى، قۇقىقتىق قاتىناستارىن قالىپتاستىرۋ ارقىلى - اۋماقتىق اكىمشىلىك باسقارۋ ورگاندارىن قۇرۋ؛ جارعىعا سايكەس جەكە بايلانىستارى، مەنشىگى، بانكتە ەسەبى، مەملەكەتتىك ەرەكشەلىك بەلگىلەرى بار سۋبەكتىگە اينالۋ جولىمەن كازاكتار قوعامىنىڭ قۇقىقتىق نەگىزىن جاساۋ؛ كەمەلىنە كەلتىرگەن سوڭ كەلەسى كەزەكتە رەسپۋبليكامىزدا شاشىراي ورنالاسقان «كازاك ۇلتىنىڭ» ەتنيكالىق جانە گەوگرافيالىق اۋماعىن بەلگىلەۋ، ءوزىن-وزى بيلەۋ تۋرالى تالاپتارىن زاڭداستىرۋ، ولاردى مەملەكەتتىك ساياسي قاتىناستاردىڭ قۇقىقتىق سۋبەكتىسى رەتىندە تانىتۋ تۇر.

وسى تۇستا رەسەي گوسدۋماسى دەپۋتاتى پ.شپەروۆتىڭ كەشەگى مالىمدەمەسىنە نازار اۋدارىڭىزدىر: "مى ۆەليكايا سترانا ي دولجنى زاششيششات سۆوي ينتەرەسى پو ۆسەمۋ ميرۋ ۆسەمي دوستۋپنىمي سيلامي. سيل ۋ ناس دوستاتوچنو، نۋجنو ۆەستي پروپاگاندۋ، نە ۆسە پوتەريانو ۆ تاك نازىۆاەمىح ستراناح بليجنەگو زارۋبەجيا"، — زاياۆيل نەلەگيتيمنىي دەپۋتات. پو منەنيۋ شپەروۆا، "كوگدا مى، ناپريمەر، ۆ كازاحستانە نازىۆاەم ناشيح سووتەچەستۆەننيكوۆ دياسپوروي، تو ەتو ناشي زەملي، كوتورىە ۆرەمەننو وتتورگنۋتى. گرانيسى نە ۆەچنى، ي مى ۆەرنومسيا ك گرانيسام گوسۋدارستۆا روسسييسكوگو. ەتو بۋدەت ۆ بليجايشەە ۆرەميا". كازاكتار وداعىن قۇرۋ اڭگىمەسىنىڭ باستاۋىندا پ.شپەروۆ سەكىلدىلەر تۇرماسىنا كىم كەپىلدىك بەرەدى.  بۇعان رەسەي كازاكتارىنىڭ ءالى كۇنگە دەيىن: «كازاچيي سويۋز - سوبيراەتسيا دليا رابوتى پو دوستيجەنيۋ سلەدۋيۋششيح وسنوۆنىح سەلەي: - ۆوسستانوۆلەنيە يستوريچەسكوگو اۆتونومنوگو ۋسترويستۆا ي گرانيس وبلاستەي كازاچيح ۆويسك س يح تراديسيوننىمي نازۆانيامي ي ستاريننىمي فورمامي ساموۋپراۆلەنيا، وبرازوم جيزني، سيمۆوليكوي ي اتريبۋتيكوي» - دەپ جۇرەندەرى دالەل بولار ەدى. بوجكو مەن شپەروۆتىڭ مالىمدەمەلەرىنىڭ ءبىر مەزگىلدە تاراۋى دا ويلانتپاي قويمايدى. ەندەشە ءالى دە بولسا رەسپۋبليكامىزدىڭ مەملەكەتتىك دەربەستىگى مەن اۋماقتىق تۇتاستىعىنا داۋ ايتۋشى جەكەلەگەن اپەرباقاندار (ۆ.ۆ.جيرينوۆسكيي، پ.شپەروۆ ت.ب.) جۇرگەندە، بۇگىنگى ىشكى – سىرتى ساياسات، تۇراقتىلىق مىڭ قۇبىلىپ تۇرعان زاماندا مۇنداي «اسكەري قۇرىلىمدى» ەلىمىزدە زاڭداستىرۋعا جول بەرۋگە بولمايدى.

ايتارىم، كازاكتار قوزعالىسى سوناۋ توقسانىنشى جىلدارى «بوستاندىق، تاۋەلسىزدىك، تەڭدىك، ءوزىن-وزى بيلەۋ» سياقتى سول تۇستاعى ەڭ كوپ تاراعان قيالمەن ءوز الدىنا دەربەس اۆتونومياسىن قۇرۋدى، رەسەيگە بىرىگۋدى كوتەرىپ كەلگەن بولسا، تجمك-دان كەيىن بۇل ىستەرىنىڭ ورىندالۋىنىڭ مۇمكىن ەمەستىگىن تۇسىنگەن ولار قازاقستاننىڭ قۇرامىندا وزدەرىن الەۋمەتتىك ەتنوس رەتىندە، باسقارۋدىڭ كەيبىر فۋنكسيالارىن دەربەس اتقارۋ قۇقىعىنا يە ۇلتتىق-مادەني اۆتونوميا قۇرۋ قاجەت دەگەن باعىت ۇستاندى. اقىرىندا ەكەۋى دە ىسكە اسپاعاسىن كەيىنگى جىلدارى قازاقستاننىڭ ءار وبلىستارىندا ءوز قالاۋلارى بويىنشا ارەكەتكە كوشىپ، ولار قوعامي-ساياسي احۋالدى ۋشىقتىرۋ جولىندا كەيبىر ساياسي اعىمدار مەن ۇكىمەتتىك ەمەس قوعامدىق ۇيىمداردى پايدالانۋ ارقىلى بىرىگىپ قيمىلدايتىندى شىعارىپ ءجۇر. تىپتەن، ورىس، كازاك جانە سلاۆيان قوعامى بىرلەستىكتەرى «قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسىنىڭ» قۇرامىنا كىرەدى. كەيىنگى كەزدەردە ولاردىڭ وكىلدەرى دەموكراتيا شاپانىن جامىلىپ، كەيبىر پارتيالار مەن قوزعالىستاردىڭ مۇشەلىگىنە ءوتىپ، ساياسي كەڭەستەرىنىڭ قۇرامىنا كىرىپ جەر، مەنشىك، ءتىل، ۇلتارالىق قاتىناس ماسەلەسى ءسوز بولعاندا، سونداي-اق، ساياسي ناۋقاندىق سايلاۋ كەزەڭدەرىندە قالاعان ۇمىتكەردى، جەرگىلىكتى ءماسليحاتتارداعى دەپۋتاتتىق فراكسيالاردى قولداۋ ارقىلى ۇلكەن الەۋمەتتىك توپقا اينالىپ، تۋىنداعان كەيبىر ناقتى جايلار توڭىرەگىندە قوعامدىق پىكىر تۋدىرىپ، ىشكى ساياسي، ۇلتارالىق تۇراقتىلىقتى شايقالتۋدىڭ تۇراقتى وبەكتىسىنە اينالدى. 

ولار بۇگىندە وزدەرىنىڭ كۇرەس تاكتيكاسىن وزگەرتتى. «جاۋ جوق دەمە، جار ارتىندا» - دەگەن، جالپى «كازاك» ۇعىمىن قابىلداۋعا بولمايدى. «يا سچيتايۋ، چتو ۆ ناشەي سترانە گوسۋدارستۆو وبرازۋيۋششەي ناسيەي كرومە كازاحوۆ ياۆليايۋتسيا ي رۋسسكيە. رۋسسكيە – نە دياسپورا. ناس ۆ كازاحستانە بولەە 35%. ناشا سترانا منوگوناسيونالنوە گوسۋدارستۆو، ۆ كوتوروم تيتۋلنايا ناسيا سوستوۆلياەت وكولو 60%. يا كاتەگوريچەسكيي نە موگۋ سوگلاسيتسيا س تەم، چتو چەلوۆەك بەز زنانيا كازاحسكوگو يازىكا نە يمەەت پراۆا نا مەستو ۆ پارلامەنتە ي گوسۋدارستۆەننىە دولجنوستي» - دەپ، قازاقستاننىڭ ۇلتتىق مەملەكەت ەكەنىن مويىنداعىسى كەلمەي، ونى بولشەكتەۋگە دايار جۇرگەن جەتىسۋ كازاكتارى مادەني ورتالىعىنىڭ گەنناديي بەلياكوۆ سەكىلدى اتاماندارى باردا (الما-اتا ينفو. №12. 18.04.2006) ءبىز بارىنە دە دايىن بولۋىمىز كەرەك. ارتىمىزعا ءتۇسىپ، وكشەسى قيسايىپ كەتسە ەكەن دەپ باقىلاپ وتىرعان مىسىقتىلەۋلەستەر دە از ەمەس. بۇگىن دە، بولاشاقتا دا رەسەي مەن قازاقستان اراسىندا نەشە ءبىر كەلىسىم جاسالسا دا، ولاردىڭ بۇرىنعى وتارشىل مىنەزىن قايتا جاڭعىرتۋعا دايار ەكەندەرىن ۇمىتۋعا بولمايدى. ۆ.ك.بوجكونىڭ كوزدەگەنى دە وسى بولۋى ابدەن مۇمكىن. مىنە سوندىقتان بولاشاقتا دا كازاكتار ماسەلەسىندە قىراعىلىق تانىتىپ، اركەز ولاردىڭ قاي جەردە قالاي بۇرىلاتىنىن قاداعالاپ وتىرعانىمىز ابزال.

بۇل ورايدا 1991 جىلعى «ورال وقيعاسى» كورنەكتى ساباق جانە بولاشاققا ەسكەرتۋ بولۋعا ءتيىس. بىزدەر ورال وقيعاسىنىڭ تۇبەگەيلى تاريحىن ءبىلىپ قانا قويماي ونىڭ بۇگىنىمىزگە بەدەر-بىتىم، كەلەشەك كۇندەرىمىزگە ساباق-ارقاۋ بولاتىن تاعىلىمدارىن دا تياناقتاپ، ودان دۇرىس قورىتىندى شىعارۋىمىز شارت.

نۇرلىباي قوشامان ۇلى

28.01.2017

اقتوبە ق.