قۇلبازاردىڭ ءوز اقىنى بار

ءابىل قويشىبايدى جانىنداعىلار "قۇلبازاردىڭ اقىنى" دەيدى. ال ۇلكەندەرى ولەڭدەرىن وقىپ، وزگەلەرگە ۇلگى قىلادى.

– اكەم – ديقان ەدى. ءۇي شارۋاسىنداعى شەشەم ۇزاققا سوزىلعان سىرقاتتان بىلتىر قايتىس بولدى. وتباسىندا توعىز بالا. ارتىمنان ەرگەن ءىنىم بار، قالعاندارى مەنەن ۇلكەن. بالالىق شاعىم پاۆلودار وبلىسى اقسۋ اۋدانى جالتىر اۋىلىندا ءوتتى. ءقازىر قارا شاڭىراعىمىز قاراعاندى وبلىسى وساكاروۆكا اۋىلىندا.

مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ، گرانتقا تەمىرتاۋداعى پوليتەحنيكالىق كوللەدجگە وقۋعا ءتۇستىم. ماماندىعىم – زاۋىت تەحنيگى. ءبىراق، ول ماعان ۇناعان جوق. سوندىقتان، ەكىنشى رەت تاتتىمبەت اتىنداعى ونەر كوللەدجىنە ءتۇسىپ، "تەاتر جانە كينو اكتەرى" ماماندىعى بويىنشا وقىدىم، – دەيدى قويشىباي.

ءقازىر ونىڭ قولىندا «ءارتىستىڭ» ديپلومى بار. ءبىراق ماماندىعى بويىنشا ءالى جۇمىس تابا الماي كەلەدى. استاناداعى جاستار تەاترىندا ەكى اي ساحنا ءماشينيسى بولىپ ىستەپ كورگەن. ءبىراق، جالاقىسى از، ءارى كوڭىلى قالاماعان سوڭ، ارا-تۇرا كونسەرت ۇيىمداستىرىپ، تويلارعا دا ارالاسقان. قويشىبايدىڭ ەندىگى ارمانى – «شابىت» ونەر ۋنيۆەرسيتەتىندە جوعارى ءبىلىم الۋ.

ارمانىم – دراماتۋرگ بولۋ

قويشىباي تەاتر ساحناسىنا سوڭعى رەت ستۋدەنت كەزىندە شىعىپتى. وقۋ جىلدارىنداعى ەڭ ەستە قالعان ءرولى – مۇسىرەپوۆتىڭ اقان سەرى-اقتوتىسىنداعى قوڭقاي. ال ديپلومدىق جۇمىسىندا ول فرانسۋز جازۋشىسى كاميۋ البەردىڭ "كاليگۋلا" سپەكتاكلىندە ءپاتريسييدىڭ (ەجەلگى ريمدە قوعامدىق جەردىڭ يەسى بولعان جانە بيلىك قۇرعان بايىرعى اۋلەتتىڭ وكىلى) ءرولىن ويناعان.

– وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن "شابىت" ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ "دراماتۋرگيا" بولىمىنە قۇجات تاپسىردىم. روزا مۇقانوۆانىڭ مەكتەبىنە تۇسكىم كەلدى. ءبىراق ەمتيحان بولاتىن كۇنى اۋىلدان قالاعا جەتە الماي قالدىم. سىزگە وتىرىك، ماعان شىن، اۋىلدان قالاعا كەلەتىن اقشام بولمادى. ەندى بيىل ەمتيحان ماۋسىمىندا ەشقايدا كەتپەي، باعىمدى سىناپ كورەم. دراماتۋرگياعا قاتتى قىزىعىپ ءجۇرمىن. ويتكەنى، ومىردە كەلەڭسىز وقيعالار كوپ. جالعىزباستى انا، جەتىم بالا، قۇلبازارداعى ءبىز... – سونىڭ ءبارىن تەاترعا اپارىپ، وي سالاتىن پەسا قويۋعا بولار ەدى. ەگەر مەن دراماتۋرگ بولىپ شىقسام، ەڭ العاشقى پەسامدى قوقىس جاشىگىنەن تابىلىپ جاتقان بالالارعا ارنار ەدىم، – دەيدى ول.

قارا جۇمىستان ارلانبايمىن

وقۋعا تۇسە الماعان سوڭ، قالادا قالعان قويشىباي جۇمىس ىزدەي باستايدى. قۇلبازارعا اداسىپ كەلدىم دەيدى. اداسىپ كەلدىم دەگەنى – تۋرا ماعىناسىندا ايتىلعان جايت.

"اۋىلداسىم وسى بازارعا جاقىن جەردە جۇمىس ىستەيتىن. سوعان جولىعامىن دەپ اداسىپ ءجۇرىپ، وسى جەردى كوردىم. سوسىن دوسىمنىڭ پاتەرىندە تۇرىپ، الدىمەن بىر-ەكى كۇن، ودان كەيىن اقشا كەرەك بولعاندا، ءجيى كەلە باستادىم. ءبىراق، وعان ارلانبايمىن. ويتكەنى، بىرەۋدى ۇرىپ، بىرەۋدى قاناپ، بىرەۋدى توناپ جاتقان جوقپىن. ءوز ەڭبەگىممەن تاۋىپ جاتىرمىن. ماڭدايعا سىڭگەن، تاڭدايعا دا سىڭەدى"، – دەيدى ول.

استانانىڭ قۇلبازارىندا ءقازىر 100 شاقتى ادام ءناپاقاسىن ايىرىپ ءجۇر. دالا جىلىنعاندا، بۇل جەردەن ءبىر كۇندىك جۇمىس ىزدەگەندەردىڭ سانى 200-300 ادامعا جەتەدى. قازاقستاننىڭ ءار قالاسىندا بار بۇنداي «بازارداعىلاردىڭ» تۇراتىن جەرى قاقاعان قىستا دا – دالا، قاپىرىق جازدا دا – دالا. جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ جۇمىس تاۋىپ بەرمەيتىنىنە الدەقاشان كوندىككەن. ءبىراق، جۇمىس ىزدەۋگە لايىقتى جاعداي جاسالماعانىنا قىنجىلادى. قىتايدى قاراڭىز، «دارىندىلار بازارىن» اشىپ بەرگەن. وندا دا، بىزدە دە جۇمىس ىزدەگەندەر. الايدا، بىزدە «قۇلبازار»، ولاردا – «دارىندىلار» بازارى.

2016 جىلى استانا – رەسپۋبليكا بويىنشا جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى ەڭ تومەن قالا بولدى، 4،6%. مۇندا جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنا كۇنىنە 200-250 ادام كەلەدى. سوڭعى ءۇش ايدا كەلگەن 4 مىڭعا جۋىق ادامنىڭ تەك 1300-ىنە تۇراقتى جۇمىس تابىلعان. ءقازىر دە ءۇش مىڭ جۇمىس ورنى بوس تۇرسا دا، ەكى قولعا ءبىر كۇرەك ىزدەگەندەر قالانىڭ قاق ورتاسىنداعى قۇلبازاردان شىقپايدى.

قۇلبازاردىڭ جارتىسى دالا مەن ۆوكزالعا قونادى

استاناداعى "ارتەم" بازارى مەن "الەم" ساۋدا ءۇيىنىڭ ورتاسىنداعى اشىق الاڭقاي جانە وعان قارسى "تۇلپار" ساۋدا ءۇيىنىڭ الدىنا جينالعانداردىڭ بارلىعى دەرلىك – قازاقتار. "قۇلبازار" دەپ ات قويىپ العان دا سول قازاق جىگىتتەرى. كوبى سۋرەتكە تۇسۋدەن ات-تونىن الا قاشادى، اناۋ-مىناۋ كىسىگە جولاماۋعا تىرىسادى. "تالاي الدانىپ زاپى بولدىق. تۇرىنە، سوزىنە قاراساڭ ءتاپ-تاۋىر ادامدار، ءبىراق كەيدە زاڭ سوعىپ، الىمجەتتىك جاساپ، ەڭبەگىمىزدى جەپ كەتەدى" – دەيدى ولار.

قۇلبازارداعىلاردىڭ 70%-ى اۋىل-ايماقتان كەلگەن. تاڭەرتەڭنەن جۇمىس تابىلا ما، جوق پا دەگەن ەكىۇداي جاعدايدا جۇرەدى. قارا جۇمىسقا كيەتىن جاۋ كيىمدەرى دوربادا نە قويىندارىندا. ال، كوبىنىڭ جۇمىسقا دا، ۇيگە دە كيەتىنى ءبىر كيىم. جۇمىس جوقتا دالادا، ۆوكزالدا، ءتىپتى جىلۋ قۇبىرلارىنىڭ بويىندا تۇنەي سالادى، جۇمىس تابىلسا تاۋلىككە بەرىلەتىن بولمەلەردى جالدايدى.

تاڭعى سەگىزدە باستالاتىن قاربالاس كەيدە تۇنگى ساعات ونعا دەيىن جالعاسادى. كۇن جىلىنعان سوڭ، قۇلبازارداعى ادامداردىڭ قاراسى كوبەيەدى، ءبىراق، 40 گرادۋس سىقىرلاعان ايازدا دا، 40 گرادۋس اپتاپ ىستىقتا دا قۇلبازاردان جۇمىس كۇشىن تاباسىڭ. كولىك توقتاي قالسا، قاۋمالاپ قورشاپ الادى.

"جالاقىعا" كەلىسسە، جۇمىس بەرەتىن ادام جىگىتتەردى ءدال سول جەردەن كولىگىنە وتىرعىزىپ، الىپ كەتەدى. باستى ەرەجەسى – وسى. جەكەمەنشىك قۇرىلىسى بارلار نەمەسە ءۇيىن كوشىرە الماي جاتقاندار، سونداي-اق اۋلاداعى قاردى تازالاتقىسى كەلگەندەر، ءوزى جاساعانشا بىرەۋدى جۇمساعاندى جاقسى كورەتىن قالتالىلار جالشىلىققا ەتتەرى ۇيرەنگەن قۇلبازارلىقتاردى وسى جەردەن تاڭداپ الادى.

شىڭعىسحاندى باسقاشا ساحنالايمىن

ءقازىر قويشىباي سول قۇلبازاردىڭ ماڭىنداعى پاتەردى جالداپ تۇرادى. «سانانى تۇرمىس بيلەيدى» دەسە دە، قازىرگى تىرشىلىگىنە قاراماستان، قويشىباي ۇيقاسى كەلىستى، مازمۇندى ولەڭ شىعارادى. اقشاعا ولەڭ جازدىرعىسى كەلەتىندەر دە بار ەكەن. ءبىراق قويشىباي بۇندايلاردىڭ تىلەگىن اقشا الماي-اق ورىنداپ بەرەمىن دەيدى. "نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، ىشىمنەن شىقپاسا اۋىرامىن، ولەڭ جازسام جەڭىلدەپ، جولىم اشىلادى"، – دەيدى ول.

ۋاقىت بولسا، ول قالاداعى كىتاپحانالارعا بارىپ، الەم ادەبيەتىن، اسىرەسە بالزاك، گەتەنىڭ شىعارمالارىن وقىپ تۇرادى.

"دراماتۋرگ بولسام، ەكىنشى پەساما تاريحي دراما رەتىندە شىڭعىس حاننىڭ ءومىرىن ارقاۋ ەتكىم كەلەدى. مۇقتار ءماعاۋيننىڭ جازعانىن بىلەمىن، ءبىراق مەن وزگە قىرىنان جازار ەدىم"، – دەيدى قويشىباي.

قۇلبازار تەك قازاقستانعا ءتان قۇبىلىس پا؟

كورشى جاتقان قىرعىز، رەسەي جانە وزبەكستان ەلدەرىندە دە جۇمىسشىلاردىڭ توپتاسىپ تۇراتىن ورىندارى بار. ءبىراق بۇل ەلدەردە كوبىنە ادامنىڭ ەمەس، جۇك كولىكتەرىنىڭ، تاكسيلەردىڭ "بازارلارى" ("پياتاك") قالىپتاسقان. قىرعىزدار مەن وزبەكتەر رەسەي مەن قازاقستانعا كەلىپ اقشا تاپسا، رەسەيلىكتەر بۇرىنعى جۇمىسىنا بايلانىستى ازى – 850 رۋبل، كوبى – بەس مىڭ رۋبلگە جۋىق جۇمىسسىزدار جاردەماقىسىن الادى. ەۋروپا ەلدەرىندە دە سولاي. فرانسيانىڭ ءتيىستى ورگانى جۇمىسسىز قالعان ادامعا 4 ايدان ەكى جىل ۋاقىتقا دەيىن ەڭ سوڭعى جالاقىسىنىڭ 57%-ىن تولەپ وتىرادى.

ۇقساس جۇيە قازاقستاندا دا بار. 2016 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ الەۋمەتتىك تولەمگە ءوتىنىش بەرگەن ادام باستى ءۇش تالاپقا ساي بولۋى ءتيىس:
1) جۇمىس بەرىپ وتىرعان مەكەمە تارالىپ كەتسە؛
2) شتاتى نەمەسە جۇمىسشىلارىنىڭ سانى قىسقارسا؛
3) ءوندىرىس كولەمى تومەندەگەن جاعدايدا.
سوندا عانا التى اي ۋاقىتقا الەۋمەتتىك تولەم بەرىلەدى. ءبىراق ول دا جۇمىستان ايىرىلعان ادامنىڭ بارىنە بىردەي تولەنبەيدى.

– "حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ تۋرالى" زاڭعا سايكەس، ەگەر ادامنىڭ بۇرىنعى جۇمىس بەرگەن مەكەمەسى الەۋمەتتىك اۋدارىم تولەگەن بولسا، ياعني، مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسىنە قاتىسقان بولسا، الەۋمەتتىك تولەم الۋعا قۇقىلى. ال جۇمىسسىزدىققا بايلانىستى تولەنەتىن الەۋمەتتىك تولەمنىڭ مولشەرى ادامنىڭ مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسىنە قاتىسقان جىلىنا تىكەلەي بايلانىستى. جۇمىسسىزدارعا التى اي عانا تولەنەتىن الەۋمەتتىك تولەمنىڭ ورتاشا مولشەرى – 20 685 تەڭگە. 2016 جىلى قازاقستاندا 445 500 ادام تۇراقتى جۇمىسسىز رەتىندە تىركەلسە، ولاردىڭ تەك 32 895 عانا تالاپقا ساي بولىپ شىقتى، – دەيدى informburo ءتىلشىسىنىڭ رەسمي ساۋالىنا بەرگەن جاۋابىندا ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ۆيسە-مينيسترى ءبىرجان نۇرىمبەتوۆ.

ياعني جۇمىسسىز قالعانداردىڭ نەبارى 7،4%-ى الەۋمەتتىك تولەم العان!

"قۇلبازارداعىلارعا» اقشا ءدال بۇگىن، ءدال ءقازىر كەرەك

استاناداعى قۇلبازاردا قويشىباي سياقتى ءبىلىمدى ازاماتتار وتە كوپ. ءبىرى – زاڭگەر، ءبىرى – ينجەنەر. مەملەكەتتىك قىزمەتتە ىستەگەن ادامدار دا بار.
– مۇندا كۇنىنە ەكى مىڭ، بەس مىڭ، ءتىپتى 10 مىڭعا دەيىن اقشا تابا الامىز، – دەيدى قۇلبازارلىقتار.
قىزىلجارلىق مارات بالاۋبايەۆ – جوعارى ءبىلىمدى زاڭگەر. جاسى وتىز ەكىدە. ءجۇزىن تۇسىرۋگە رۇقسات بەرمەدى، قۇلبازارعا قالاي تاپ بولعانىن دا بىر-ەكى اۋىز سوزبەن، قىسقا قايىردى.

– ايەلىممەن اجىراسقانبىز. ءبىر قىزىم بار. ءقازىر ول ومبىدا، ناعاشىلارىنىڭ قولىندا. استانادا جاقسى قىزمەتكە ورنالاسۋ ءۇشىن زاڭگەرلىك تاجىريبەم جەتپەدى. الدىمەن قۇرىلىسقا باردىم، جۇمىسى اۋىر، ايلىعىڭدى ءۇزىپ-سوزىپ كەشىكتىرىپ بەرەدى، سودان كەيىن ءبىر كۇن جۇمىس ىستەسەڭ دە اقشاڭدى قولما-قول الاتىن وسى جەردەمىن، – دەيدى مارات.
بۇل جەردىڭ بارىن قالالىق جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنداعىلار دا جاقسى ءبىلىپ وتىر. ءموبيلدى توپ جىبەرىپ، قۇلبازارلىقتاردى تىركەلۋگە دە شاقىرىپتى.

– جۇمىسسىزداردى تىركەيتىن ورىننىڭ بارىن ءبارى بىلەدى. ءبىراق جۇمىس بەرۋشىلەر از ايلىق ۇسىنادى، اي سوڭىنا دەيىن كۇتىپ ءجۇرۋ كەرەك دەپ ول جەرگە جۇمىسقا تۇرۋعا بارعىلارى كەلمەيدى. ولارعا (قۇلبازارداعىلارعا – اۆت.) اقشا ءدال بۇگىن، ءدال ءقازىر كەرەك، – دەيدى استانا قالاسى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ولجاس ومار.

قۇلبازاردىڭ وركەنيەتتى ءتۇرى قىتايدا ەكەن

قازاقستانداعى قۇلبازاردىڭ وركەنيەتتى ءتۇرىن قىتايدىڭ كەز كەلگەن قالاسىنان، ءتىپتى، اۋداندارىنان كەزدەستىرە الاسىز. قىتايدا جۇمىسى جوق ادامدارعا جۇمىس تاۋىپ بەرمەسە دە، ولاردىڭ جۇمىس ىزدەۋىنە بار جاعداي جاسالعان. جۇمىس بەرۋشىنىڭ الدىنداعى قۇقىقتارى زاڭمەن قورعالادى.

توپتاسىپ جۇمىس ىزدەگەن ادامداردىڭ تۇراتىن ورنى "دارىندىلار بازارى" دەپ اتالادى. بىزدەگى بوس جۇمىس ورىندارىنىڭ جارمەڭكەسى سياقتى. ءبىراق كۇندەلىكتى جۇمىس ىستەيدى.

جۇمىسسىزدار ىستىقتا دا، سۋىقتا دا عيماراتتىڭ ىشىندە، جايلى ءارى جىلى ورىندا وتىرادى.

قىتايدىڭ "دارىندىلار بازارىنا" كوبىنە وقۋدى جاڭا بىتىرگەن ستۋدەنتتەر مەن نارىقتا كوپ كەزدەسەتىن ماماندىقتارى بار ادامدار كەلىپ، رەزيۋمەسىن ءىلىپ قويادى.

بازارعا كەلگەن جۇمىس بەرۋشى تاۋار تاڭداعان سياقتى، ەلەكتروندى تابلودا جازىلىپ تۇراتىن ماماندىقتاردىڭ اراسىنان كەرەگىن، سول مامان يەلەرىنىڭ اراسىنان وزىنە ۇناعانىن تاڭداپ الادى.