«ويىن – بالا ءۇشىن ومىرلىك تاجىريبە» دەگەن ەكەن الاش اعارتۋشىسى ماعجان جۇمابايەۆ. قازاقتىڭ ۇلتتىق ويىندارىنىڭ ەڭ العاشقى ساتىسى ءھام حالقىمىزدىڭ ءسالت-داستۇرى مەن مادەنيەتىنىڭ اجىراماس بولىگى رەتىندە اۋەلى اسىقتى ايتامىز. اسىق مالدىڭ جىلىكتەرىن جالعاستىرىپ تۇراتىن شاعىن سۇيەك قانا ەمەس، ۇرپاق تاربيەسىنىڭ اسا قاجەتتى قۇرالى. ۇلتتىق ويىننىڭ اتاسى عانا ەمەس، حالىقتىڭ وتكەنى مەن بۇگىنگىسىنىڭ كورىنىسى. ويتكەنى ەرتەدە قازاق بالاسى قولىنا ەڭ العاش اسىق ۇستاعان. سويتە تۇرا، بۇگىندە وسى اسىلىمىز ۇلتتىق مەيرامدارداەسكە تۇسەتىن اتريبۋتقا، كورمەلەردە كورسەتىلەتىن جادىگەرگە اينالدى. «بالاما ساقاسى مىقتى قوي كەرەك» دەپ ىزدەيتىن قازاق تا قالعان جوق.ەڭ سوراقىسى، بۇگىنگى جاستار مەن ءجاسوسپiرiمدەر اسىقتى ارحايزم دەپ ەسەپتەيدى. تۇتاس ۇلتتىڭ برەندى بولار دۇنيە نەلىكتەن ۇمتىلىپ بارا جاتىر؟ تاقىر الاڭعا كولدەنەڭiنەن ءتۇزۋ سىزىق سىزىپ، بايلاي تiگiلگەن كەنەيدi كەزەكتەسiپ ساقامەن اتقان قازاق بالالارى نەگە كورىنبەيدى؟اسىق ويىنىن نە سەبەپتى جالپىۇلتتىق سپورت دەڭگەيىنە كوتەرە المادىق؟ ءالقيسسا، سونىمەن، اڭگىمەنى ارىدەن باستاساق. كەزىندە قازاقتىڭ قاھارمان باتىرى باۋىرجان مومىش ۇلى «اسىق – ۇلكەن حالىقتىق تاربيە. ۇلتىمىزدىڭ ءداستۇرى مەن مادەنيەتىنىڭ باستاۋى»، - دەپ باعا بەرگەن ەدى. كەرەك دەسەڭىز، بۇگىندە ەتنوگرافتار مەن مادەنيەتتانۋشىلار اسىق ويىنىڭ فەنومەنىن زەرتتەۋ ۇستىندە. سەبەبى، حالىق شىعارماشىلىعىنان تۋعان اسىق ويىنىنىڭ استارلى ماعىناسى، ۇرپاققا جەتكىزەر اقپاراتتىق كۇشى، كودى بولعان. ماسەلەن، ەتنوگراف عالىم بەكەت قاراشين بىلاي دەيدى: «اسىق ويىنىنىڭ نەگىزىندە تىلسىم سيمۆولدار مەن كودتار، شارتتى بەلگىلەر جاتىر. وتكەن كۇننىڭ بەلگىلەرى بار. سول بەلگىلەردى تاۋىپ، جارىققا شىعارساق قانا ءبىز ءوزىمىزدىڭ ءتۇپ تەگىمىزدىڭ ءسالت-داستۇرىن، دۇنيەتانىمىن، ولار كەزىندە نەنى  اڭساعانىن ۇعار ەدىك. مىسالى، تۋتانحامون ءمايىتحاناسىنان تابىلعان اسىق نەنى بىلدىرەدى؟ ال ورىس بالالارى ايتاتىن «بابكي» ءسوزى شە؟.. وسى سياقتى جۇمباقتاردى شەشسەك، ءبىز ءوزىمىزدىڭ جوعالتىپ العان تاريحي جادىمىزدى قالپىنا كەلتىرەر ەدىك. ۇلت، حالىق رەتىندە نەگىزىمىزدى تەرەڭدەتە تۇسەر ەدىك"-دەپ تۇيىندەيدى. بۇل از دەسەڭىز، باسقا دا تاريحي دەرەكتەرگە ءۇڭىلىپ كورەيىك. ەرتەدەگi كوشپەندiلەر اسىق ارقىلى جاۋگەرشiلiك زاماندا كiمنiڭ جەڭiپ نەمەسە كiمنiڭ جەڭiلەتiنi تۋرالى بiلiپ وتىرعان. سونداي-اق، جەرگە بايلانىستى داۋ-داماي دا وسى اسىقتىڭ كۇشiمەن شەشiلگەن. ءتىپتى ەرتەدە باقسى-بالگەرلەر اسىق ارقىلى ساۋەگەيلىك جاساپ، الدىن-الا بولجام دا جاساعان كورىنەدى. بۇعان حالقىمىزدىڭ اۋىز ادەبيەتى كۋا. قازاقتا «دوپ ويناعان – توزار، اسىق ويناعان – ازار، قوي باعىپ قۇيرىق مايىن جەگەن – وزار» دەگەن ماقال بار. ارينە، زامان اعىمىنا قاراي بۇل ماقالدى باسقاشا ءتۇسىنۋ ءھام ءتۇسىندىرۋ كەرەك بۇگىنگى جاسوسپىرىمدەرگە. ويتكەنى، بۇل ءسوزدىڭ استارىندا مالشىنىڭ پسيحولوگياسى كورىنىس تاپقان. قازاق بالاسىنىڭ «قوي باعىپ، قۇيرىق مايىن جەگەننەن باسقا قولىنان تۇك كەلمەيدى» دەگەن ەسكى زاماننىڭ كەمسىتۋ يدەولوگياسى جاتىر. ماسەلەن، الا دوپتى قۋالاپ، ميلليونداعان جانكۇيەرى بار ستاديوندى جيناعان ليونەل مەسسي، ديدە دروگبا، دجانلۋيدجي بۋففون، فەرناندو توررەس توزدى ما ەكەن؟! نەمەسە ەۋروپا جۇرتشىلىعى تامسانا ماقتايتىن، قىزىعا وينايتىن كلاسسيكالىق كەرلينگ پەن گولفتەن ازدى ما ەكەن؟ ەۋروارنادان اتالمىش كەرلينگ پەن گولفتى تىكەلەي جەلىدە تاماشالار بولساڭىز، ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق «بiر تابان»، «ءۇش تابان»، «تاعان»، «حان تالاپاي»، «الشى» سياقتى اسىق ويىندارىنانكەم بولماسا، ارتىق ەمەس ەكەنىن اڭعارار ەدىڭىز. اتتەڭ، پيار جاعىنان اقساڭداپ، قۇندىلىعىمىزدىجارنامالاي الماي، بۇقارالىق سپورت دەڭگەيىنە دەيىن كوتەرمەي جۇرگەنىمىز وكىنىشتى. اسىق ويىنىن قازاقتىڭ مەرگەندىك مەكتەبى دەۋگە تولىق نەگىز بار. مەرگەندىكپەن قاتار، بالانىڭ ەپتىلىگىن، شاپشاڭدىعىن، تاباندىلىعىن جانە قىراعىلىعىن جەتىلدىرەدى. مامانداردىڭ دالەلدەۋىنشە، اسىق بالانىڭ جۇيكە-جۇيەسىن قالىپتاستىرىپ، ءوي-ورىسىن جانە كوكجيەگىن كەڭەيتەدى. مىنەزىن توزىمدىلىككە، قوزعالىسىن دالدىككە ەپتەيدى. كوزدىڭ كورۋ قابىلەتىن ارتتىرادى. اسىقتى نىساناعا العاندا قان تامىرلارىنىڭ جۇمىسى جاقسارادى. ال قولعا ۇستاپ يىرگەندە، ساۋساق پەن الاقانداعى جۇيكە نۇكتەلەرى ۇيكەلىسكە ءتۇسىپ، مي تىنىعادى ەكەن. سوندىقتان اسىق ويىنىن قايتا جاڭعىرتىپ، ءوز دەڭگەيىندە ناسيحاتتاپ، ۇلتتىق برەند دەڭگەيىنە كوتەرىپ، سپورت ءتۇرى رەتىندە دامىتۋدىڭ كەزi كەلدi. ال ەندى، اسىق ويىنىن كوتەرىپ، جاڭا قۇندىلىق رەتىندە بەكىتىپ، دارىپتەۋدىڭھام دامىتۋدىڭ قانداي جولى بار؟ بىرىنشىدەن، بۇگىنگى جاھاندانۋ داۋىرىندە ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدى تەحنولوگيا جەتىستىكتەرى الماستىرعانى بەلگىلى. قازىرگى بۇلدىرشىنگە اسىقتان گورى، كومپيۋتەر، Sony PlayStation، iPhone، iPod، iPad جاقىنىراق. ەندەشە، ۇلتتىق وينىنىڭ كومپيۋتەرلىك جانە پلانشەتتىك نۇسقاسىن شىعارساق ۇتار ەدىك. ۆيرتۋالدى اسىق ويىنى وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزعا جاقىنداتا تۇسەر ەدى. جاس بالا اسىق ويىنىنىڭ مازمۇنىن بويىنا سىڭىرەر مە ەدى وسىلايشا؟! «زامانىڭقالايبولسا، بوركىڭدىسولايكي». ەكىنشىدەن، انيماسيالىق مۋلتفيلمدەر ارقىلى ناسياحاتتاۋ. ياعني، انيمە ارقىلى اسىقتىڭ كەڭ ءورىس الۋىنا سەپ بولۋ. كەزىندە «جەتىقوڭىر» پروديۋسەرلىك ورتالىعى تۇسىرگەن «اسىقتىڭ ءتۇسى» ءمۋلتفيلمى بۇلدىرشىندەر اراسىندا ۇلكەن قىزىعۋشىلىق تۋعىزعان ەدى. البەتتە، جاراسىمىدى جالعاسىن تاپسا دەيمىز اتالمىش جوبا. سانسىز وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالداردان گورى، جاس سۋرەتشىلەردى تارتىپ، اسىق ويىنىڭ تۇرلەرىنە قاتىستى كوميكستىك توپتاما ازىرلەنسە دە ارتىق بولماس. ەلىمىزدىڭ «اسىق اتۋ» فەدەراسياسى دا بۇعان ءۇن قوسسا يگى بولار ەدى. ۇشىنشىدەن، ۇلتتىق برەندىمىزدىگينەستىڭ رەكوردتار كىتابىنا ەنگىزۋگە ابدەن بولادى.تىزىلگەن اسىقتى الشىسىنان تۇرعىزىپ، ەلىمىزدىڭ ەڭ ءىرى ورتالىق الاڭىندا «التىن كۇن اسپانى، التىن ءدان دالاسى، ەرلىكتىڭ داستانى، ەلىمە قاراشى! ەجەلدەن ەر دەگەن، داڭقىمىز شىقتى عوي. نامىسىن بەرمەگەن، قازاعىم مىقتى عوي!» دەپ الەمدەگى ەڭ ۇزىن جازۋدى «ورناتۋعا» بولادى. تۋىمەن تۇعىرلى، ەلتاڭباسىمەن ەڭسەلى، انۇرانىمەن ايباتتى ەل ەكەنىمىزدى ءبىلسىن دۇنيە ءجۇزى. قازاق «كۇي شىعارىپ، ءان سالىپ، كوكپار تارتىپ، قىز قۋۋعا» عانا جارالعان كونسەرۆاتور حالىق ەمەس! الەمگە ايداي ەتىپ، تىڭ جاڭالىق اشا الاتىن، جاڭا يدەيالار مەن باستامالاردىڭ گەنەراتورى بولا الاتىن وزات ويلى حالىق. «مال باققان، جاي جاتقان» ەل جوق ءححى عاسىردىڭ الەم كارتاسىندا. ولاي بولسا، جاڭاشىل ۇرپاقتىڭ اسىعى الشىسىنان ءتۇسسىن دەپ تىلەيىك!

دەرەككوز: qasym.kz