ەلىمىزدىڭ كوك بايراعى جەلبىرەگەننەن بەرى اتا-بابا ءداستۇرى كوش تۇزەپ، حالقىمىز ەڭسەسىن كوتەرىپ، جارقىن بولاشاققا بەت الدى. بۇگىندە كۇللى الەم تانىعان تاۋەلسىز مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز.

بولاشاقتا ەل تىزگىنىن ۇستايتىن جاستار تاۋەلسىزدىكتىڭ قادىرىنە جەتىپ، ەلگە قالتقىسىز قىزمەت ەتسە، مەملەكەتىمىزدىڭ ەكونوميكاسى قارقىندى داميدى ءارى باسەكەگە قابىلەتتىلىگى ارتىپ، وركەنيەت كوشىنەن قالمايدى.

«ەلىمىزدىڭ ەرتەڭى، مەملەكەتىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعى ءبىلىمدى دە بىلىكتى، العىر ءارى جالىندى جاستار قولىندا، – سەندەر، تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ ءبىلىمدى جاستارى، ءوز سوقپاقتارىڭدى سالىپ، ونى ەلدى دامۋعا باستايتىن داڭعىلعا اينالدىرۋعا تيىسسىڭدەر»، – دەپ ق ر پرەزيدەنتى ن.ءا.نازاربايەۆ ايتقانداي، جاستار – قوعامنىڭ تىرەگى. ءبىلىمدى ۇرپاق ۇلتىنىڭ بولاشاعىن بۇلىڭعىر ەتپەيدى، ويتكەنى، مەملەكەتتىڭ ەرتەڭi – جاستاردىڭ قولىندا. ال، جاستاردىڭ زاماناۋي ءبىلىم الۋىنا جاعداي جاساپ، ساناعا ساۋلە شاشار ءوقۋ-بىلىمنىڭ تىزگىنىن ۇستاتۋدى ماقسات ەتكەن مەملەكەت پەن ەلباسىنىڭ سىندارلى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدەگى ءبىلىم سالاسى جىلدان جىلعا جاقسى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋدە.

دەگەنمەن، كەيدە «ۇلكەن ءۇمىت ارتىپ وتىرعان جاستارىمىزدىڭ بۇگىنگى رۋحاني كەلبەتى قانداي؟» دەگەن سۇراق تۋىندايدى. بۇگىنگى جاس بۋىن – وتە ەلىكتەگىش، بولىپ جاتقان وزگەرىستەردى وي ەلەگىنەن وتكىزبەي قابىلداپ، بويعا ءسىڭىرىپ ۇلگەرەدى. سونىڭ سالدارىنان ۇلتتىڭ بولمىسى مەن مادەنيەتىنە جات ءتۇرلى ساياسي، ءدىني اعىمدار يدەولوگياسىنىڭ ق ۇلى بولىپ، ءوزىنىڭ ءداستۇرلى رۋحاني قۇندىلىقتارىنان باس تارتۋدا. جاستاردىڭ ەستەتيكالىق، ءدىني كوزقاراستارىن قالىپتاستىرۋدا بۇگىنگى عالامتور مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ىقپالى زور ەكەنى بارشاعا ءمالىم. سەبەبى، عالامتور جەلىسىندەگى سانسىز اقپاراتتار جاستاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ سالتىنا، ءجۇرىس-تۇرىسىنا، ءتىپتى كيىم-كيىسىنە دە تىكەلەي اسەر ەتىپ وتىر.

ورىس جازۋشىسى ا.چەحوۆ «ادامنىڭ بويىنداعىنىڭ ءبارى – ونىڭ كەلبەتى دە، كيىمى دە، جان دۇنيەسى دە، ويى دا سۇلۋ بولۋعا ءتيىس… مەن كوركى مەن كيىمىنە قاراعاندا كوز ءسۇيسىندىرىپ، باس اينالدىراتىن ادامداردى ءجيى كورەمىن، ال جان دۇنيەسىنە ۇڭىلسەڭ، قۇداي ساقتاسىن! اپ-ادەمى سىرتقى قابىقتىڭ ىشىندەگى جاننىڭ قاپ-قارا بولاتىنى سونشا، ونى ەشتەڭەمەن جۋىپ كەتىرە المايسىڭ»، - دەگەن ەكەن.

بۇگىنگى تاڭدا ۇلتجاندى ءارى يماندى ۇرپاق قالىپتاستىرۋ، رۋحاني تىرەگى مىقتى، نامىس-جىگەرى مول جاستاردى تاربيەلەۋ وزەكتى ماسەلەگە اينالىپ وتىر. جاستاردىڭ رۋحاني الەمىنىڭ بايلىعى ولاردىڭ ءوزى ءۇشىن عانا ەمەس، بۇكىل قوعام ءومىرى ءۇشىن دە ماڭىزدى. سەبەبى، جاس ۇرپاقتىڭ ۇستانعان باعىتىنان، ونىڭ كەلبەتى مەن دۇنيەتانىمىنان، سانالى عۇمىر كەشۋگە دەگەن ىنتاسىنان قوعام مەن مەملەكەتتىڭ تۇتاس دامۋى انىقتالادى.

ادامداردى ازعىندىقتان، سەزىمدىك جاداۋلىقتان قۇتقاراتىن ءبىر كۇش بار. ونىڭ اتى – ءدىن. ءدىن تەك بەلگىلى ءبىر تالاپ، ءتارتىپ، ءداستۇر، زاڭدىلىقتاردى ورىنداۋمەن شەكتەلمەيدى، ءدىن جاستاردىڭ بويىنا رۋحاني قۇندىلىقتاردى ءسىڭىرىپ، ادامنىڭ ىشكى جان دۇنيەسىن بايىتىپ، ونەگەلى كوزقاراس پەن ارەكەت قالىپتاستىرادى. دىندە ادامنىڭ جان دۇنيەسىنە ىقپال ەتەتىن قۇدىرەت بار. قازىرگى كەزەڭدە ءدىن – قوعامنىڭ الەۋمەتتىك جانە رۋحاني ءومىرىنىڭ ماڭىزدى قۇرامى. ءدىن ارقىلى ادامدار وزدەرىنىڭ ءداستۇرلى قۇندىلىقتارىن قايتا جاڭعىرتۋعا تالپىنىس جاساعانمەن، بۇگىندە كەيبىر جاستارىمىزدىڭ جات ءدىننىڭ جەتەگىندە جۇرگەنىنە ناليسىڭ. ال سول تەرىس پيعىلدى اعىمدارعا قارسى كۇرەسۋدىڭ ەڭ ۇتىمدى جولى – ۇلتتىق بولمىسىمىز بەن تابيعاتىمىزعا ەتەنە اسىل دۇنيەلەرىمىزدى، جاۋھارلارىمىزدى جارىققا شىعارۋ، ءۇزىل­گەنىمىزدى جالعاپ، جوعالت­قا­نى­مىز­دى تۇگەندەۋ، سان عاسىرلىق تاريحى بار ءدىني داستۇرلەرىمىزدى قال­پىنا كەلتىرۋ. سەبەبى، جالپى ادامزاتتىڭ رۋحاني دامۋىنىڭ ءتۇپ نەگىزى مادەنيەت، ادەبيەت، ءدىن، سالت-سانا، ءتىل دەگەن ەڭ نەگىزگى قۇندىلىقتاردىڭ بەرىكتىگىنە كەلىپ تىرەلەدى.

ەلباسى ءوزىنىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلامالىق ماقالاسىندا رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ سارا جولىنا ءتۇسىپ، سانامىزدى وزگەرتپەسەك، تاريح كوشىندە جەڭىسكە جەتە المايتىنىمىزدى، بارىمىزدى باعالاپ، ەرتەڭىمىزگە قازىردەن قام جاساپ، كەرتارتپا كەسەلدەردەن تەز ارىلماساق، كوش باستاعان وركەنيەتتى ەلدەرگە جەتە المايتىنىمىزدى ايقىن كورسەتتى. راسىندا دا، ەگەر جاڭعىرۋ ەلدىڭ ۇلتتىق، رۋحاني تامىرىنان ءنار الماسا، ول اداسۋعا باستايتىنى انىق. جاس جۇرەكتەر «ەلىم، جەرىم» دەپ سوقپاسا، تۋعان جەرىنە دەگەن قۇرمەت، تۋعان ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمى قالىپتاسپاسا، ۇلتتىق رۋحاني بولمىسىن ساقتاي الماسا، اتا جولدان اداسىپ جاتسا، ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز نە بولماق؟!

ۇلى ويشىل، دانىشپان ءال-فارابي: «ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرىلۋى كەرەك، تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم – ادامزاتتىڭ قاس جاۋى، ول كەلەشەكتە ونىڭ بارلىق ومىرىنە اپات اكەلەدى…»، – دەپ رۋحاني تاربيەنىڭ ادام ومىرىندەگى ولشەۋسىز ماڭىزدىلىعىن ايتقان.

ادامنىڭ بويىندا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردىڭ قالىپتاسىپ دامۋىنداعى ءدىننىڭ الەۋەتى مەن تاربيەلىك ءرولى ماڭىزدى. حالقىمىزدىڭ سالت-ساناسى، ادەت-عۇرپى مۇسىلماندىق تانىمنىڭ نەگىزىندە قالىپتاستى. مىسالى، يسلام ءدىنى سالت-داستۇرلەردىڭ رۋحاني وزەگىنە اينالا وتىرىپ، قازاق حالقىنا عىلىم، ءبىلىم، ءدىني-تانىمدىق كوزقاراستى تارتۋ ەتتى. ءدىن ادام بالاسىن يماندىلىققا، كىسىلىككە، ادامگەرشىلىككە، قايىرىمدىلىققا باۋليدى. سوندىقتان حاق ءدىنىمىزدى بەرىك ۇستانىپ، ونداعى اسىل قۇندىلىقتاردى دۇرىس پايدالانىپ، ۇرپاقتارىمىزدى يماندىلىق قاعيدالارىمەن تاربيەلەسەك، وركەنيەتتى ەلدەردىڭ الدىڭعى قاتارلى بيىك دەڭگەيلەرىنە شىعاتىنىمىزعا كۇمان جوق.

تاعىلىمى مول تاريحى مەن ىقىلىم زاماننان ارقاۋى ۇزىلمەگەن ۇلتتىق سالت-داستۇرلەردى دارىپتەيتىن، كەۋدەسىندە پاتريوتتىق سەزىمى، جۇرەگىندە يمانى بار، ەلىمىزدىڭ ەڭسەسىن بيىكتەتىپ، كوك تۋىمىزدى كوككە جەلبىرەتىن جاستار ەلىمىزگە اۋاداي قاجەت. ءتىپتى زاماننىڭ ءوزى رۋحى مىقتى تۇلعالاردى، حالقىمىزدىڭ تاريحي مۇرالارىن قاستەرلەپ ءوقىپ-بىلىپ، كەلەشەگىمىزدىڭ ءنارلى قاينارىنا اينالدىرۋدى تالاپ ەتەدى. تاۋەلسىز قازاقستان جاستارىنىڭ رۋحاني كەلبەتى ەلىمىزدىڭ بولاشاق باعدارىن تانىتادى.

قازاقستان ءۇشىنشى جاڭعىرۋ كەزەڭىنە قادام باسىپ، بولاشاقتا جاڭا بەلەستەردى باعىندىرۋدى كوزدەپ وتىر. قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋدىڭ باستى باسىمدىعى – رۋحاني دامۋ مەن جاھاندانۋ كەزەڭىندەگى باسەكەگە قابىلەتتىلىك. تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ىرگەسىن نىعايتۋدىڭ كەپىلى – زامانا سۇرانىسىنا وراي وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ بويىندا رۋحاني جانە ادامي قاسيەتتەردى ءسىڭىرۋ. ال جاستاردىڭ رۋحاني بايلىعى دەگەندە ءبىرىنشى كەزەكتە، ءبىلىمى، انا ءتىلى، اسىل ءدىنى مەن ءتول مادەنيەتىنە قۇشتارلىعى، دۇنيەتانىمدىق ءوي-ورىسى تۇرادى.

2016 جىلى وتكەن رەسپۋبليكالىق جاستار فورۋمىندا ي.تاسماعامبەتوۆ:   «جاھاندانۋدىڭ بىزگە بەرەتىن ءمۇم­كىن­د­ىگى قانداي بولسا، زاڭى دا سونداي قاتال. وعان تەك قانا رۋحى بيىك، رۋحانياتى كەڭ حا­لىق قارسى تۇرا الادى. ول ءۇشىن مەم­لە­كەت كەلەشەگىمىزدىڭ كەپىلى – جاستارعا سە­ءنىم ارتىپ وتىر. وعان تەك رۋحىمىزدىڭ بيىك­تىگىمەن، ۇلتتىق تۇعىرىمىزدىڭ بەرىك­تىگى­مەن عانا قارسى تۇرا الامىز. وزدەرىڭىز ءبى­لە­تىندەي، ەڭ قۋاتتى، ەڭ ساۋاتتى رۋحا­نيات­قا يە مىقتى ورتا، ول – جاستار. بۇل – قا­ءزىر­گىدەي ساحنالاردى ساۋىق-سايران، تەلە­دي­داردى اتىس-ويران، عالامتوردى كۇدىك پەن كۇمان جايلاعان زاماندا ارقا سۇيەر جالعىز ءۇمى­ءتىمىز»، - دەپ، جاستاردىڭ قوعامنىڭ تىرشىلىك كۇشى جانە قازىرگى زاماننىڭ ەنەرگياسى ەكەندىگىن اتاپ وتكەن بولاتىن.

قاي زاماندا بولماسىن ءوزىنىڭ ءىسىن، ءومىرىن جالعاستىراتىن سالاۋاتتى، سانالى ۇرپاق تاربيەلەۋ – ادامزات الدىندا تۇراتىن ۇلى مۇرات-مىندەتتەردىڭ ءبىرى. مەملەكەت جاستارعا جان-جاقتى جاعداي جاساپ، ۇلكەن مۇمكىندىكتەر تۋعىزىپ وتىرعاندىقتان، تاۋەلسىز ەلدىڭ ۇلانى سول قامقورلىقتاردى ءتيىمدى پايدالانىپ، ازاماتتىق جاۋاپكەرشىلىكپەن جارقىن بولاشاققا قىزمەت ەتىپ، جاڭا باعىتتىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە اينالۋى كەرەك.

ەگەمەن ەلىمىزدى دۇنيە ءجۇزىنىڭ دامىعان ەلدەرىمەن تەڭەستىرىپ، تۇتقاسىن ۇستايتىن، ءبىزدىڭ دارىندى دا قابىلەتتى ۇلاندارىمىزدىڭ ەڭ باستى باعدارشامى – ۇلتتىق قۇندىلىق، ەڭ نەگىزگى ۇستانىمى رۋحاني ىزگىلىك بولعانى ءجون. ولار حالقىمىزدىڭ قانىنداعى ادەپتىلىك، يماندىلىق، مەيىرىمدىلىك، قايىرىمدىلىق، ىزەتتىلىك سەكىلدى قۇندىلىقتار مەن اسىل قاسيەتتەردى ۇلىقتاپ، رۋحاني ازىق ەتسە نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.

ت.تاشماكوۆا، ءدىن ماسەلەلەرى جونىندەگى عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تالداۋ ورتالىعىنىڭ  عىلىمي قىزمەتكەرى