«نازارباي – الەمدە 7ء-شى باي»
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى قىتايداعى قازاقتار ءالى كۇنگە «نازارباي» دەپ اتايدى. قاي قازاق ايتقانىن كىم ءبىلسىن؟! ەستىگەنىمىز «نازارباي الەمدە 7ء-شى باي» ەكەن. بۇل مەنىڭ 7-سىنىپتا جۇرگەندە ماقتان ەتەتىن اڭگىمەلەرىمنىڭ بىرەۋى بولاتىن... كورشىمىز قازاقىلانىپ كەتكەن ۇيعىر ەدى، سونىڭ بالاسىنا، ءتىپتى ءبىز تۇراتىن كوشەگە جاڭادان كوشىپ كەلگەن قىتايدىڭ بالاسىنا دا وسىلاي ماقتاناتىنمىن. اتا-اجەلەرىمىز قانشا جەردەن «سابەت» دەسە دە، بىزدەر قازاقستان دەپ اتاۋدان جاڭىلماۋشى ەدىك. ايتەۋىر، «نازارباي الەمدە 7ء-شى باي» دەگەن ءسوز «قازاقستان الەمدە 7ء-شى باي» دەگەنمەن پارا-پار بولاتىن. كىشكەنە بولساق تا، تيتتەي كيكىلجىڭ بولسا، «ەي، نازارباي الەمدە 7ء-شى باي، ەي» دەپ كەۋدە بەرمەيتىنبىز...
«ءبىزدى جەرىمىزبەن سۇراپتى»
«نازارباي ءبىزدى جەرىمىزبەن سۇراپتى. جاڭ زىمين: «الساڭ قازاقتى كوشىرىپ الىپ كەت. ءبىراق جەر قالادى» دەگەن ەكەن. سونىمەن ارى ايتىپ، بەرى ايتىپ، امال جوق، كوندىرە الماي كەتىپتى». ەكى قازاقتىڭ باسى قوسىلا قالسا ايتاتىندارى وسى اڭگىمە ەدى سول كەزدە.
قارت وتىراتىن: «اتا-بابامىزدىڭ باسى جاتقان جەر عوي، جەرىمىزبەن بەرسە بولاتىن ەدى» دەپ.
جاس وتىراتىن: «ءاي، بەرە قويمايدى-اۋ، ءوزىمىزدى اۋىلىمىزبەن كوشىرىپ الىپ كەتcە دە شۇكىر، جەر كوپ قوي ول جاقتا...»
اپا وتىراتىن: «جالعىز ءسىڭىلىم قالىپ ەدى...» دەپ ورامالىنىڭ ۇشىمەن كوزىن ءسۇرتىپ.
«مەيرامبەك جەتىم ەكەن»
قىتايداعى بۇكىل قازاقتىڭ ءبىر ۋايىمى وسى بولاتىن. «بايعۇس بالا-اي! اكەسى دە، شەشەسى دە جوق ەكەن... «بوزتورعايدى» زارلاتقانىن قاراشى! ءىشى شەرلى عوي » دەپ كادىمگىدەي جۇرەكتەرى ەزىلىپ وتىراتىن ۇلكەندەردىڭ. «بۇكىل قازاقستاننان «بوزتورعايدى» ساحنادا شىرقاۋعا باتىلى جەتكەن جان بولماپتى. سوندا وسى مەيرامبەك «ايتام» دەپتى. جەتىم عوي، سورلى، ءقايتسىن ەندى؟!» اڭگىمە جەلىسى وسىلاي جالعاسا بەرەتىن. ايتەۋىر ەڭبەكتەگەن بالاسىنان ەڭكەيگەن قارتىنا دەيىن مەيرامبەكتىڭ تىلەكتەسى ەدى. ءتىپتى «مەيرامبەك ءولىپ قاپتى» دەگەن ءسوز ءجيى تارايتىن ەلگە. سويتسەك، ەلدىڭ «وسى بالا امان بولسا ەكەن، جازىم بولىپ قالماسا ەكەن» دەگەن ارمان-تىلەگىن بىلەتىن قۋلار «قىزىق بولسىن، ەل-جۇرتتىڭ قايعىرعانىن كورەيىن» دەيتىن بولسا كەرەك. سول جەل ءسوزدىڭ وزىنە ورتايعانىن ايتساڭ ولاردىڭ. ءبىر قۇداي بىلەدى؟!
«ولەڭىڭدى ەلىڭە بارعاندا وقى!»
8-سىنىپ. ادەبيەت ءپانى بولىپ جاتقان...
جاس قىرانعا ارمانىن بالاپ ۇشقان،
اتقانداي كورىنەدى تاڭ الىستان...
ارايلانعان تاڭ بولىپ كورىنەسىڭ،
مىنا ماعان، ۋا، ەلىم قازاقستان!
داۋىسىم شىڭكىلدەپ بولسا دا ەكپىندى شىعىپ جاتقانداي كورىنگەن. ادەبيەت ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى «بۇل ولەڭىڭدى ەلىڭە بارعاندا وقى!» دەدى شورت كەسىپ. ۇستازدىڭ ءسوزى زاڭ بىزدە. توقتاتا قويدىم. ۇزىلىسكە شىققانىمدا «ولەڭىڭ جاقسى، ءبىراق بۇل جەردە ەمەس، ەلىڭدە وقي عوي» دەگەن تانىس داۋىس تاعى ەستىلدى...
«قازاقستانعا باراتىندار قارا كوستيۋم كيەدى»
8-سىنىپ. بىزدەن جوعارى وقيتىن ەكى جىگىت قازاقستانعا كەتەتىن بولدى. بۇل اڭگىمەنى بۇكىل مەكتەپ، ءتىپتى بۇكىل قالاشىق بىلەدى. ءبىر كۇنى ەكەۋى شىتتاي بولىپ قارا كوستيۋم كيىپ كەلدى. ءبىز ويلادىق: «قازاقستانعا باراتىندار قارا كوستيۋم كيەدى ەكەن» دەپ. بەلگىلى عوي، ءبىر ءۇيدىڭ كەنجەسىمىز. قولقا سالدىم شەشەمە: «ماعان قارا كوستيۋم كەرەك». «ونى قايتەيىن دەپ ەدىڭ، مەكتەپ كيىمىڭ بار عوي». «جاي... ءوزىم كيگىم كەلەدى». الىپ تىندىم. قارا كوستيۋم دە يىققا ءىلىندى. ءبىراق قازاقستانعا كەتۋ تۋرالى حاباردىڭ نىسپىسى جوق. ماقسات – «ەل دە مەنى قازاقستانعا كەتەدى» دەسىن دەۋ. ماقسات ورىندالدى.
«ىشكى ولكەدەن وقيسىڭ»
قىتايداعى قازاقتار قىتايدىڭ شىڭجاڭنان باسقا بولىگىن كوبىنەسە «ىشكى ولكە» دەپ اتايدى. مەن سەگىزىنشى سىنىپ وقىعان جىلى از ۇلتتار وكىلىنەن جاقسى وقىعانداردى مەملەكەت «ىشكى ولكەدەن» تەگىن وقىتاتىن زاڭ شىقتى. تۋىس-تۋعاندار مەنىڭ «ىشكى ولكەگە» كەتەتىنىمە كۇماندانعان جوق. ءبىراق «سەنىڭ ويىڭ داربىزدا، مەنىڭ ويىم سارى قىزدا»-نىڭ ءوزى بولدى.
ەمتيحانعا ەكى كۇن قالعاندا دايىندالعان بولدىم. تۇپكى ويىم – ەمتيحاننان وتپەۋ. كەتۋ...
«ال-فارابيدە وقيمىن، 28ء-شى باقشادا قىدىرامىز»
9-سىنىپ. قىزدارعا حات جازۋ باستالدى. «قۇرمەتتى پالەنشە، وسى كۇنگە دەيىن ەشكىمگە عاشىق بولىپ كورمەپپىن جانە بۇدان كەيىن دە ەشكىمگە عاشىق بولمايمىن، تەك سەن عاناسىڭ... ءبىراق مەن كوپ ۇزاماي قازاقستانعا كەتەم. وندا ەڭ مىقتى ۋنيۆەرسيتەت ال-فارابيدە وقيمىن... سەن دە ءسوزسىز كەلەتىن بولاسىڭ. ەكەۋمىز 28ء-شى باقشادا قىدىراتىن بولامىز».
«ءال-فارابي» مەن «28-باقشا» بىزدەن بۇرىن الماتىنى كورگەن اعالارىمىزدان ەستىگەنىم ەدى...
مەن قىدىردىم. ول ءالى قىدىرا العان جوق...
«دەنەم – قىتايدا، باسىم – الماتىدا»
ول قازاقستاننان كەلدى. ءبىر جىل بۇرىن كەتكەن. ءبىر كورۋگە اسىقپىز. قىز دەپ قالماڭىز – جىگىت. اقىرى، سۋرەتىن كوردىك. تانككە ءمىنىپتى. ۇققانىمىز: «ال-فارابيدە تانككە ءمىنىپ، اسكەر بولاسىڭ». اۋرۋىم اسقىنا باستادى. تەزىرەك كەتۋ كەرەك. ساباق قالدى جايىنا. كورەگەن عوي ۇستازدار. ەستيتىنىم: «نە بولدى ساعان، ءوستىپ ءجۇرىپ قۇريسىڭ! قازاقستانعا كەتسەڭ كەتەتىن شىعارسىڭ، ول جەردە دە وقۋ كەرەك». دۇرىس قوي. ءبىراق ولار قايدان ءبىلسىن، دەنەم – قىتايدا، باسىم الماتىدا جۇرگەنىن...
«ءتورت انا ءۇشىن بولعان كۇرەس...»
العاش قولىما تۇسكەن قازاقستاننىڭ كىتابى – مۇحتار شاحانوۆتىكى.
«ءتورت انا ءۇشىن بولعان كۇرەس – كۇرەستەردىڭ ۇلىسى». مەنىڭ ەندىگى ۇرانىم وسى بولدى. «التى اي بويى وتىراردى الا الماۋ،
التى اي بويى وتىراردىڭ وسال تۇسىن تابا الماۋ».
ايعايدى سالاتىنمىن كەپ... شىڭعىسحاندى جەك كورگەنىم-اي سول كەزدەگى. ءوزىم بىلەم.
«كورەسىڭدەر، دينارا قىرىقبايدى الام»
قازاقستاننىڭ كونسەرتتەرى ءجيى كورسەتىلە باستادى. ءبىر كونسەرتتە دينارا قىرىقباي ەسىمدى ورىمدەي قىز ءان سالدى. جاسى مەنىمەن شامالاس بولسا كەرەك. جانىمداعىلار قاعىتىپ وتىر. «سەن قازاقستانعا باراتىن ەدىڭ عوي، ديناراعا ءسوز سالاتىن شىعارسىڭ»...
«ءسوز سالعان بىلاي تۇرسىن، كورەسىڭدەر، دينارا قىرىقبايدى الام» دەيتىنمىن.
ءقازىر قايدا ءجۇر ەكەن، ءا، دينارا!
«نازارباي شاقىردى بالامدى!»
مەنىڭ كەتەتىنىم انىق بولعالى اۋىل ىشىندە اڭگىمە گۋلەي باستادى... «جالعىز شەشەسىن تاستاپ قايدا بارادى ەكەن. جۇرمەي مە وسىندا. نە جەتپەي جاتىر؟!». ءتىپتى شەشەمە كەلىپ اقىل ايتاتىنداردا تابىلدى. «مۇندا دا جامان وقىمايدى عوي، ونى جىبەرىپ قايتەسىڭ سابەتكە. جانىڭدا بولسىن دا. «قارا قولدار» كوپ ەكەن، اتىپ كەتەدى، شاۋىپ كەتەدى دەيدى. ول جاقتا ءجۇرىپ اناۋ-مىناۋ بولسا كوتەرە المايسىڭ عوي سەن سورلى...».
شەشەم ايتاتىن: «نازارباي امان بولسىن! سول كىسى شاقىرىپ جاتىر ەكەن عوي قازاقتاردى. بارسىن. ءوزى بەتتەگەن ەكەن. بەتىنەن قاقپايىن».
«ءبىرىنشى رەت قاتتى جىلادىم»
قىتايدا پاسپورت جاساتۋدىڭ الەگى كوپ. ەكى جىل ۋاقىتىم كەتتى. ءبىراق ەش ۋايىم بولعان جوق مەندە. ءبىر ءۇمىتتىڭ جەتەگىمەن جەردە ەمەس، اسپاندا قالىقتاپ ءجۇردىم... ءتىپتى قاشان كەتەم دەپ كۇن سانايتىندى، ساعات سانايتىندى شىعاردىم. اقىرى، جەتتىم سول كۇنگە. قىتايدىڭ قىزىل پاسپورتى قولعا ءتيدى. ءوزىمىزدىڭ قولدان كەلمەيتىندى بىلدىك تە، قازاقستانعا ۆيزا الىپ بەرەتىن دەلدالعا بەردىك. ونىڭ دا جىگىت ەكەن. جاساتىپ بەرىپ جىبەردى. مىنە، كەتكەلى تۇرمىن... كولىككە ءمىندىم. شەشەم بار جاقسىسىن ەكى چەمودانعا سىيعانشا سالعان.
اكەم مارقۇمنىڭ ءىزى قالعان كوشەگە، سول كوشەمەن ءالى ءجۇرىپ جاتقان شەشەمە قارادىم. قالقايىپ قارا شاڭىراعىم، ورتايىپ كورشىلەرىم تۇر. كوزىمنەن جاس ىرشىپ كەتتى. سولقىلداپ كەپ جىلادىم... ولار دا جىلادى.
«ورىس وسىنداي بولادى ەكەن-اۋ!»
2003 جىل. 6 قىركۇيەك. شەكارادا تۇرمىن. جان-جاعىم «بىدىري-سىدىري، اۆاي-داۆاي» دەپ بىلدىرلاعان كوزى كوكتەرگە تولدى. ويلاپ قويام: «مىنالاردىڭ كوزى كوك، ءسوزى كوپ ەكەن عوي»، «ورىس وسىنداي بولادى ەكەن-اۋ!» دەپ. تەلەديداردا كىشكەنە كورىنۋشى ەدى، نە دەگەن ءداۋ وزدەرى! قىزدارىن ايتسايشى، مىجىپ كەتەر مە ەكەن، قايتەر ەكەن...».
ايتەۋىر شەكاراشىلاردىڭ ىقىلاسى جاقسى ولارعا. كىشىپەيىلدىك كورسەتىپ، وتكىزىپ جاتتى.
«ساقشىلاردىڭ توبەسىنە قوي جايۋعا بولادى...»
مۇنداي كولەمدى شاپكانى ءبىرىنشى رەت كورىپ وتىرمىن. قازاق ساقشىسىنان. بىزدە اسكەريلەردىڭ ءبارىن ساقشى دەپ اتايدى، كەيىن بىلدىك ولاردىڭ پوليسيا دەگەن اتى بار ەكەنىن. اسا ءبىر ساعىنىشپەن «اسسالاۋماعالەيكۋم!» دەدىم پاسپورتىمدى سۇراعان اعاعا. «سالدىڭ با؟» دەدى، «نەنى؟» دەپ ەدىم، «بار قىستىرىپ كەل پاسپورتقا» دەپ ارتقا يتەردى. مەنەن كەيىن تۇرعان كىسى شەكارادان كوپ وتكەن بولسا كەرەك، «باۋىرىم، ىشىنە 200 تەڭگە قىستىرىپ بەرە سال» دەدى سىبىرلاپ. ەندى عانا تانىعان 200 تەڭگەنى قىستىرا قويدىم. پاسپورتىمدى قاراعان بولدى دا، وتكىزىپ جىبەردى.
«اي، اعام-اي! ماعان 200 تەڭگە ەشتەڭە ەمەس قوي، انداعى شاپكاڭىزدەن ۇيات بولدى-اۋ» دەدىم ىشىمنەن.
strong
پىكىر قالدىرۋ