قازىرگى تاڭدا مۇحامەدجان تازابەكتى ءسالافيت دەپ ايىپتاۋشىلاردىڭ قاراسى كوبەيىپ كەتتى. «اسىل ارنا» تەلەارناسىنىڭ ديرەكتورى مۇحامەدجان تازابەككە فەيسبۋك ارقىلى كوپتەگەن ساۋالدار جولدانىپ جاتقانى دا بەلگىلى. مۇحامەدجان تازابەك ۇلتتىق ارنادا جۇمىس ىستەيدى دەگەن كەزدە ول تۋرالى داۋلى پىكىرلەر تىپتەن كوبەيدى. زاڭگەر ايگۇل ورىنبەك «ءسالافيزم اعىمىنىڭ تانىمال تۇلعاسىن جاستارعا ناسيحاتتاپ ءجۇر، سوندىقتان ونى ۇلتتىق ارناعا جولاتپاۋ كەرەك» دەسە، داۋرەن داريابەك ەسىمدى جۋرناليست «اسىل ارنا» تەلەارناسى ساۋديا كانالىنىڭ جاسىرىن ارناسى ما؟» دەگەن سۇراق قويعان بولاتىن. سوندىقتان  Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى قوعامدا داۋ تۋدىرعان وسى ماسەلە تۋرالى  مۇحامەدجان تازابەكتىڭ ءوز اۋزىنان ەستىپ، اق-قاراسىن ءبىلۋ ءۇشىن وزىمەن سۇحباتتاسقان بولاتىن.

مۇحامەدجان مىرزا، ءسىزدى «ءسالافيت» دەپ ايىپتاعانداردىڭ الدىندا اقتالىپ شارشاعان شىعارسىز. الايدا ولار ءوز پىكىرلەرىن الەۋمەتتىك جەلىگە جاريالاۋدان جالىعار ەمەس. وسىدان 2 جىل بۇرىن يمام قانات جۇماعۇل 5 ساۋالىنا ەشقانداي جاۋاپ جازبادىڭىز. ءسىزدى ايىپتاۋشىلاردىڭ كوبىسى وسى جايتتى تىلگە تيەك ەتىپ وتىرعانى بەلگىلى. مۇمكىن وسى 5 تالاپتى ورىنداعانىڭىزدا، ەل وسىلاي داۋرىقپاس پا ەدى، قالاي ويلايسىز؟

قانات جۇماعۇل باۋىرىمىز – مىنبەر ۇستاپ جۇرگەن، موينىنا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك ارقالاپ جۇرگەن يمامنىڭ ءبىرى عوي. سوندىقتان مەن يمام رەتىندە ول باۋىرىمدى قۇرمەتتەيمىن. ال ەندى ونىڭ بەس سۇراعىنا نە سەبەپتى جاۋاپ بەرمەگەنىمنىڭ ءمانىن ايتايىن.
بىرىنشىدەن، كەز كەلگەن ەكى مەكەمە باسشىلىق دەڭگەيدە ءبىر ماسەلەنى كەلىسىپ، بىر-بىرىمەن ابدەن ءتۇسىنىپ، قول قويىسقاننان كەيىن ونىڭ تومەندەگى قىزمەتكەرلەرى ول ماسەلەگە بۇيىردەن ارالاسىپ، قوعامدىق دەڭگەيدە ساۋال جولداۋى – قىزمەتتىك ەتيكاعا جاتپايدى. ءبىز ءدىن ىستەرى كوميتەتىمەن، ءدىني باسقارمامەن، ءدىندارلاردىڭ رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى ەكسپەرتتىك توبىمەن جانە قمدب-نىڭ كوپتەگەن عۇلاما، عالىمدارىمەن تىڭعىلىقتى جۇمىس ىستەپ، اقىلداسا، تالقىلاي كەلە مەموراندۋمعا قول قويعانبىز. بىرنەشە جىلدان بەرى وسى كەلىسىمنىڭ نەگىزىندە ناتيجەلى جۇمىس ىستەپ كەلەمىز. ءارى قمدب تاراپىنان "اسىل ارناعا" ارنايى بولىنگەن مامان بار. ول ارنا باسشىلارىمەن جانە قىزمەتكەرلەرىمەن قويان-قولتىق ارالاسا ءجۇرىپ، باقىلاۋ جاسايدى، ءارى باعىت-باعدار بەرەدى. ءبىزدىڭ سەنىم جانە عيبادات ماسەلەلەرىمىز جايلى ءمۇفتياتقا ءاردايىم اقپارات جەتكىزىپ، ورتاداعى التىن ارقاۋ بايلانىستى جالعاپ وتىرادى. ءارى ول ماماننىڭ رۇقساتىنسىز ەشقانداي ءدىني باعدارلاما ەفيرگە شىقپايدى. ەلىمىزدە 3000-عا تارتا مەشىت بار. ءار مەشىتتىڭ يمامى ءار تاراپتان كەلىپ، "سەنىڭ سەنىمىڭ قالاي، كوزقاراسىڭدى بىلگىم كەلەدى؟" دەگەن ساۋالىما جۇرتتىڭ الدىندا جاۋاپ بەر دەپ تەپسىنسە، الگى ءمۇفتياتتان بولىنگەن مامان نە ءۇشىن كەرەك؟ مەموراندۋمعا نە ءۇشىن قول قويدىق؟ باسشىلىعىنىڭ شەشىمىمەن كەلىسپەسە، يمام باۋىرىمىزدىڭ ورتاق ىسىندە قانداي بەرەكە بولماق؟ جاقسى، ساۋال جولداعان ەكەن. قويىلعان سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىلسە ماقۇل، جاۋاپ بەرىلمەسە نە ءۇشىن رەنجۋ كەرەك؟
مەن لاۋازىمدى قىزمەتكەر، ال قانات جۇماعۇل باۋىرىمىز دەپۋتات ەمەس، ماعان رەسمي تۇردە ساۋال جولداپ، رەسمي تۇردە ب ا ق بەتىنەن جاۋاپ كۇتەتىن.
قانات جاقسى جىگىت شىعار، يماندى يمام شىعار. ءبىراق مەنىڭ سەنىمىم، ۇستانىمىم، كوزقاراسىم قىزىقتىرسا، اۋەلى وزىمە xابارلاسسىن. جولىقسىن، سويلەسسىن، كەڭىنەن ماعۇلمات السىن. جولىعۋعا ۋاقىت تاپپاسا، جەكەمە جازسىن. جەكە جاۋابىم كۇدىك تۋعىزىپ، كۇمان كەلتىرتسە، ول باسقا اڭگىمە. اللا ساقتاسىن، قانداي دا ءبىر "اداسۋشىلىعىم" بولسا، ءدىني باسقارماعا ەسكەرتسىن. ولار ناسيxاتتاسىن، تۇسىنبەسەم ءمۇفتيات كەز كەلگەن دەڭگەيدە شارا قولدانسىن. ادەبى دە، ادىلدىگى دە – وسى. ال سالعان جەردەن تارپا باس ساپ، كوپشىلىكتىڭ الدىندا جاۋاپ الاتىنداي قۇزىرەتتى ول باۋىرىما ەشكىم بەرگەن جوق. سۇراق قيسىنىمەن ادەپكە ساي قويىلماعاننان كەيىن  وعان بەرىلگەن جاۋاپقا دا قاناعاتتانبايتىنى بەسەنەدەن بەلگىلى. بىرەۋدەن بىردەڭەنى تالاپ ەتپەك تۇگىلى، كەيدە قورعانعانىمىز ءۇشىن دە ءسوز ەستىپ قالىپ جاتامىز. يماندى يمام ادام وسى ادەپتەردەن xابارسىز دەپ ويلامايمىن. ءبىر مەشىتتىڭ توڭىرەگىندە قانشاما شەشىمىن تاپپاعان ماسەلە تولىپ تۇرعان كەزدە، ءدىني باسقارمادان تولىق قولداۋ تاۋىپ وتىرعان ءبىزدىڭ جاعامىزعا جارماسۋ ەشقانداي دا تۇتاستىققا، بىرلىككە باستايتىن ارەكەت ەمەس.
ەكىنشىدەن، ونىڭ ايتىپ وتىرعان سۇراقتارىنىڭ العاشقى ەكەۋى اللانىڭ سيپات-بولمىستارىنا بايلانىستى مەن جالپى جۇرتتىڭ نازارىندا بولعاندىقتان، بۇقارا حالىقتىڭ الدىندا مۇنداي تاقىرىپتاردىڭ كوتەرىلگەنىنە قارسىمىن. ول – جەكەلەگەن ءبىر عىلىمي كىتاپتاردا جازىلىپ، مەشىت-مەدرەسەلەردە نەمەسە يمان كەلتىرىپ، تولىق قۇلشىلىق عيبادات جاساپ جۇرگەن جاماعاتتىڭ ورتاسىندا قوزعالاتىن ماسەلە. اللانىڭ ەسىم-سيپاتتارىنداعى نازىك ماسەلەلەر مۇسىلمان، ءبىراق ءدىني قۇلشىلىققا بەرىلمەگەن ادامداردىڭ اۋديتورياسىندا تالقىلايتىن ماسەلە ەمەس. ونسىز دا ءدىندارلاردىڭ تالاس-تارتىسىنان شارشاعان جۇرتتىڭ ودان بەتەر باسىن قاتىرۋ كىمگە كەرەك؟! قازىرگى قوعامداعى ادامدارعا اللانىڭ مەكەنىن ەمەس، ريزالىعىن ىزدەۋ اناعۇرلىم ماڭىزدى. اللانىڭ قايدا ەكەنىنەن گورى، ونىڭ رازىلىعى مەن بەرەكەسى قايدا ەكەنىن ناسيxاتتاۋ كوبىرەك پايدا اكەلەدى. ال، ماعان اللانىڭ ەسىم-سيپاتتارى جايلى ايتىپ، ۇعىندىرعىسى  نەمەسە تانىمىمدى تانىعىسى كەلسە، ونىڭ رەتى مەن ءجونىن الگىندە ايتتىم.
ال اسىلىندا مەن – قازاقستان عۇلامالارى اراسىندا، ەكسپەرتتىك توپتىڭ جينالىستارىندا نەمەسە ءدىن ىستەرى كوميتەتى مەن ءدىني باسقارماداعى بىلگىر مامانداردىڭ وتىرىستارىندا ءوزىمنىڭ اقيداما-سەنىمىمە قاتىستى، اباي، شاكارىم، ءماشھۇر ءجۇسىپ، ياسساۋي بابالارىما بايلانىستى ۇستانىم-پىكىرلەرىمدى ايتىپ جانە ول كوزقاراسىما قولداۋ تاۋىپ، سول نەگىزدە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن اداممىن. ال، ودان قانات جۇماعۇل باۋىرىم xابارسىز بولسا، مەن نە ءۇشىن ايىپتى بولۋىم كەرەك. قاتتى قىزىعۋشىلىق تانىتسا، بىلەتىندەردەن سۇراپ السىن. سۇراعىسى كەلمەسە، وزىمە جولىقسىن.
ۇشىنشىدەن، مۇحاممەد يبن ابدۋل ۋاھاب مەنىڭ ءبىر زەرتتەۋ وبەكتىم ەمەس. ونىڭ ۇستىنە، مەن تەرەڭ تەولوگيالىق تارتىستارعا ماماندانعان جان ەمەسپىن، اقىندىق، رۋxاني قابىلەتىمە ساي قوعامدىق نەگىزدە اعارتۋشىلىقپەن اينالىسىپ جۇرگەن اداممىن. مۇمكىن ول كىسى مۇسىلمان الەمىندە تانىمال ادام شىعار، ال مەن ونىڭ اراب دۇنيەسى ءۇشىن جازىلعان كىتاپتارىن قازاقستانعا اكەلىپ ناسيحاتتاۋدىڭ قاتە ەكەنىن ايتۋدان ەشقاشان جالىققان ەمەسپىن. قاراپايىم قازاق ارابتان شىققان ابىز تۇگىلى، ابايدى تولىق ءتۇسىنىپ السا، تالاي باقىتتىڭ كىلتىن قولىنا ۇستار ەدى.
تورتىنشىدەن، «قمدب ۇستانعان سەنىم مەكتەبىن ءاھلي سۇننەت ەمەس» دەپ ەشقاشان ايتقان ەمەسپىن. سول سەبەپتى "اسىل ارناعا" تولىق جاۋاپتى ادام رەتىندە مەن "ماترۋدي مەكتەبى" دەگەن باعدارلامانى اشىپ، ول جەرگە ريزابەك باتتا ۇلى، ەرسىن امىرە سياقتى ۇستازداردىڭ اقيدالىق ساباقتارىن بەرگىزىپ وتىرمىن. "ماترۋدي اداسقان" دەپ ەسەپتەسەم ايعايلاتىپ اتىن قويىپ، ارنايى باعدارلاما اشپاس ەدىك. تاريxتاعى بابالارىمىزدىڭ تىرناعىنا تاتىماي ءجۇرىپ، تىرتاڭداۋ كىمگە كەرەك؟! سوندىقتان كورىنىپ تۇرعان امالعا قاراماي، ءارتۇرلى كۇمانعا بەرىلۋ – ول مەنىڭ پروبلەمام ەمەس، قيسىنسىز جەردەن ساۋال جولداپ، الاشاپقىن بوپ جۇرگەن ادامنىڭ پروبلەماسى. ەڭ سوڭىندا، «وسى ايتقاندارىمدى باق-قا جاريالاسا»، – دەپتى. مەن قازاقستانداعى ويىن اشىق ايتاتىن تۇلعالاردىڭ قاتارىندامىن. ەشقاشان باق-تان ەشنارسەنى جاسىرعان ەمەسپىن. نەبىر قيسىنسىز سۇراقتارعا قىسىلماي جاۋاپ بەرىپ كەلەمىن. سوڭعى ون جىلداعى سۇحباتتارىمدى وقىعان جان مەن جايلى تولىققاندى مالىمەت تابا الادى.

ارمان اۋباكىر ەسىمدى جۋرناليست ءوزىنىڭ فەيسبۋك پاراقشاسىندا وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن سىزبەن كەزدەسۋ بارىسىندا ءسىزدىڭ «قازاق كەلىندەرىنىڭ ءيىلىپ سالەم بەرۋى – شيرك» دەپ ايتقانىڭىزدى جازعان بولاتىن. وسىنى ءسىزدىڭ ءوز اۋزىڭىزدان ەستىگەنىمىز دۇرىس بولار. جۋرناليست ارمان اۋباكىردىڭ ءسوزى قانشالىقتى راس؟

ارينە، وتىرىك. 14 جاسىمنان قولىما دومبىرا الىپ، ەلدىڭ ورتاسىندا كەلە جاتقاندىقتان، مەن كوپ ادامدارمەن كەزدەسەمىن. ارمانمەن دە سونداي ءبىر وتىرىس بولعان شىعار. انىق ەسىمدە جوق. قاي ورتادا بولسا دا ۇلتتىق مادەنيەت، ءداستۇرلى ونەر جايلى ءسوز قوزعاپ جۇرەتىنىمىز راس. اسىلىمىز بەن جاسىعىمىزدى اڭگىمە قىلامىز. مەن ايتىس ساحناسىنان كەتكەلى 15 جىلداي ۋاقىت بولسا، وسى سۇراققا جىلىنا 1-2 رەت مىندەتتى تۇردە جاۋاپ بەرەمىن. سەبەبى، جۋرناليستەر سۇرايدى. انىعى، ەش جەردە، ەش ۋاقىتتا سالەم سالۋدى – شيرك، دومبىرا – حارام دەگەندى ايتقان ەمەسپىن. سەبەبى ونداي ۇكىم بەرەتىن عۇلاما، عالىم ەمەسپىن. حالال، xارام دەگەن ۇكىمدى اللانىڭ اتىنان تەك قانا مۋفتيات نەمەسە ءمۇفتي بەرەدى. ءارى ءبىز يمامنىڭ ارتىنا ۇيۋشى مۇسىلمان رەتىندە ءارقاشان ءمۇفتياتتىڭ ءپاتۋالارىنا قۇرمەتپەن قارايمىز. ءمۇفتياتتان ونداي پاتۋا ەستىمەپپىن. وندا مەن قالاي ونداي ءسوز ايتپاقپىن؟! سوسىن، كوبىنەسە «ءسالافي» دەپ ايىپتايتىن وتانداستارىمىز مەنى «قول جايمايدى، بەتىن سيپامايدى نەمەسە شالبارى قىسقا، دومبىرانى حارام، كەلىننىڭ سالەمىن شيرك دەيدى، قابىرگە بارعاندا دۇعا قىلمايدى» دەگەن سياقتى ايىپتاۋلار ايتادى. ونىڭ ءبارى – جالعان سوزدەر. عۇلامالار كورسەتىپ كەتكەن جول - مەنىڭ جولىم. مازھاب - ماڭدايعا ۇستاپ وتىرعان باعدارشامىم. بالاعىم يمامداردىكىندەي، قۇران وقىپ، ساۋابىن باعىشتايمىن، ءولىمدى ەسكە الۋ ءۇشىن قابىرگە زيارات ەتەم، دۇعاعا قول جايامىن، نامازىم حانافي بويىنشا، سۇرانعان ورتادا دومبىرا تارتىپ، ارناۋ، تەرمە ايتامىن. قازاقتىڭ ءداستۇرىن "پريكول" دەيتىن، الىس-بەرىس، ءجون-جوسىقتى "ىسىراپ" سانايتىندارمەن ىمىراسىزبىن. سەبەبى، ءدىن دىڭگەك بولسا، ءداستۇر – ءار بەرەر جاپىراعى. ارۋاقتى سىيلايمىن، ءبىراق سىيىنبايمىن. ادىراسپاننىڭ ەمدىك قاسيەتىن، ۆيرۋستاردى ولتىرەتىنىن مويىنداپ، بىرنەشە رەت ۇيدە تۇتەتكەنمىن، ءبىراق قۇران وقىپ، ازان ايتقانداي ۇيدەن جىن-شايتاندى قۋادى دەپ ەسەپتەمەيمىن. يسلامنىڭ عىلىمدى قولدايتىن ءدىن ەكەنىن بىلگەندىكتەن زاماناۋي جەتىستىكتەردى باعالايمىن. ورتا عاسىرعا تارتاتىن دالەلسىز، ءدۇبارا دۇنيەلەردەن اۋلاق جۇرەمىن. اللا ۇلت-ۇلت قىلىپ، ۇلىس قىلىپ جاراتقاندىقتان ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ساقتاۋعا، ونىڭ وركەندەۋىنە ۇلەس قوسۋدى مىندەتىم دەپ ەسەپتەيمىن. ءبىز ءوزى قازاقتى قازاق قىلا الماي، سۋىعان باۋىردى جاقىن تارتا الماي جۇرگەن كەزدە، «مەن – قازاقپىن، مەن قازاقتىڭ سالتىن قۇرمەتتەيمىن» دەگەن ادامدى «جوق، سەن – قازاقتىققا قارسىسىڭ. "جوق، سەن – باسقا ۇلتتىڭ مۇددەسىن كوزدەگەن ادامسىڭ" دەپ يتەرۋ – پەندەشىلىكتەن باسقا ەشتەڭە ەمەس. بۇل تەك قانا «جاپتىم جالا، جاقتىم كۇيە» دەگەن تومەنگى دەڭگەيدەگى ۇساق ارەكەت دەپ ەسەپتەيمىن.

سونىمەن بىرگە داۋرەن داريابەك ەسىمدى ءجۋرناليستىڭ ايتۋى بويىنشا، 2015 جىلى اسىل ارنالىق بىرنەشە ءتۇسىرىلىمنىڭ ساۋد ارابياسىنا ەمىن-ەركىن كىرگەندىگىن ايتقان. ول كامەرا، شتاتيۆتەردەن بولەك «Steream-box» سياقتى ۇلكەن اپپاراتتاردى الىپ جۇرگەندىگىن جانە مينا جازىعىندا تىكۇشاقتىڭ ىشىندە ءتۇسىرىلىم جاساعاندارىڭىزدى كورگەن ەكەن. ول ءوزىنىڭ فەيسبۋك پاراقشاسىندا «اسىل ارنا» تەلەارناسىن ساۋد ارابياسىنىڭ رەسمي ارناسى ما نەمەسە جاسىرىن ارناسى ما؟» دەگەن ساۋال قويدى. بۇل ساۋالعا قالاي جاۋاپ بەرەسىز؟

"اسىل ارنانىڭ" ساۋدياعا قاتىسى قانشا؟" دەگەن ساۋال مەملەكەتتىك دەڭگەيدە، ءتىپتى، پارلامەنت مىنبەرىندە دەپۋتاتتار اۋزىنان تالاي مارتە ايتىلعان جانە تالاي مارتە بۇل توڭىرەكتە ۇلكەن-ۇلكەن اڭگىمەلەر مەن زەرتتەۋلەر بولىپ، ونىڭ نۇكتەسى نىق قويىلعان.
كوبىنە ەلدىڭ ايتقىسى كەلەتىنى نە نارسە؟ بىرىنشىدەن، وسى "اسىل ارنا" اشىلار الدىندا ساۋد ارابياسى تمد كەڭىستىگىندە «ماككا» دەگەن ورىس تىلىندەگى سپۋتنيكتىك ارنا اشپاقشى بولعان. سونىڭ وكىلدەرى قازاقستانعا، رەسەيگە، تاتارستانعا، ۋكرايناعا، شەشەنستانعا كەلىپ، ءتيىستى ادامدارمەن سويلەسكەن. سول كەزدە جەكە ستۋديا بوپ، دەرەكتى فيلمدەر ءتۇسىرىپ جۇرگەن بىزگە دە ءارتۇرلى ۇسىنىستار تۇسكەن. ءبىز بىردەن سول كەزدەگى باس ءمۇفتي ءابساتتار دەربىسالىمەن اقىلداسا وتىرىپ، ول يدەيانىڭ دۇرىس ەمەس ەكەندىگىن، ساۋد ارابيانىڭ ارناسىنىڭ بىزگە كەرەك ەمەس ەكەندىگىن، سول جاقتان كەلگەن وكىلدەرگە دە جانە وزىمىزدەگى وكىلەتتى ادامدارعا دا ءتۇسىندىرۋ ارقىلى سول ۇسىنىستان باسى ءبۇتىن باس تارتقىزعان ادامنىڭ ءبىرىمىز، كەرىسىنشە. ءسويتىپ كەيىننەن نەگە ءبىز ءوزىمىزدىڭ جەرگىلىكتى، وتاندىق اعارتۋشىلىق ارنانى اشپاسقا دەگەن يدەيا تۋىنداعان بولاتىن. ءيا، سول كەزدەگى كەلىپ-كەتىپ جۇرگەن ارابتار بىزبەن سۋرەتكە ءتۇسىپ، ءوز باعدارلامالارىنا سۇحبات تا العان شىعار. تىپتەن، "ءبىز تەلەارنا اشۋ يدەياسىمەن كەلمەگەندە، سەندەردە ونداي وي تۋىندار ما ەدى؟" دەپ تە ايتىپ ءجۇرۋى مۇمكىن. ءبىراق اقيقات نارسە، "اسىل ارنانىڭ" قارجىلىق، كونسەپسيالىق تۇرعىسىنان دا نەمەسە قانداي دا ءبىر تاقىرىپتىق مازمۇن، ماعىنادان دا شەتەلگە ەشقانداي دا قاتىسى جوق. ودان قۇزىرلى ورىندار تولىقتاي xاباردار.
ال ەندى ءبىزدىڭ قاجىلىق ساپارىمىزعا وراي داۋرەن باۋىرىمىزدىڭ جازعان جالاسىنا سول كەزدەگى، ياعني 2015 جىلداردا اسىل ارنانىڭ باعدارلامالار ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى بولعان كاسىبي مامان، وتكىر جۋرناليست توقتار جاقاش اعامىز ءوزىنىڭ فەيسبۋك الەۋمەتتىك جەلىسىندەگى پاراقشاسىندا تولىققاندى جاۋاپ بەردى دەپ ەسەپتەيمىن. وعان مەنىڭ الىپ-قوسارىم جوق. ەكىنشى ايتارىم، قاجىلىق – ول الەم مۇسىلماندارىنا ورتاق دۇنيە. جاسىراتىن ەشنارسەسى جوق، ءبىز جىل سايىن وسى ساپارعا بارىپ، ول جەردە ءتۇسىرىلىم جاسايتىن بولعاندىقتان "اسىل ارنا" جىگىتتەرى ابدەن كانىگىلەنىپ العان. قازاقستاندىق باسقا ارنالارعا قاراعاندا قاجىلىق ماۋسىمىن ءتۇسىرۋدى، ول جەردەگى جۇمىستاردى يگەرۋدى، ول جەردە قانداي كەدەرگى بار، قانداي جەڭىلدىك بار ەكەنىن ءبىز جاقسىراق بىلەمىز. ءبىز قانداي تەحنيكانىڭ شەكارادان وتەتىنىن، قانداي تالاپ كەرى قايتاراتىنىن ءتىپتى جاتتاپ العانبىز. قاجىلىق نەمەسە اقپارات مينيسترلىگىنە الدىن الا xات جازىپ، الەمنىڭ وركەنيەتتى ب ا ق وكىلدەرى سەكىلدى تىركەۋدەن وتەمىز. تەxنيكامىزدىڭ ءتىزىمىن جىبەرەمىز. كەيبىر اۋەدەگى ءتۇسىرىلىمدى تەك "اسىل ارنا" عانا ەمەس، الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن جۇزدەگەن تەلەارنالار كەزەكپەن تۇرىپ، الدىن الا الىنعان رۇقسات بويىنشا 15-20 مينۋت ارالىعىندا ءتۇسىرىپ الادى. "اسىل ارناعا" ەلدەن ەرەكشە جاسالعان جاعداي جوق. تەك ەرتەرەك قامدانعانىمىز عانا – ولجا. ال قازاقستاندىق باسقا تەلەارنالار ونداي ۇلكەن دايىندىقپەن بارمايدى. جىبەرگەن ماماندارى ءبىرىنشى رەت كەلگەندىكتەن الدارىنان ءتۇرلى كەدەرگىلەر كەزدەسەدى. ال ءبىز جىلدا جۇمىس ىستەپ جاتقاندىقتان، ونداي ماسەلەلەردى بۇگە-شۇگەسىنە دەيىن زەرتتەپ العانبىز. ءبىز قاي جەردە پوليسيا قىزمەتكەرلەرى كامەرانى تارتىپ الادى، قاي جەردە فوتواپپاراتپەن، قاي جەردە ۇلكەن كامەرامەن ءتۇسىرۋ كەرەك ەكەنىن جاقسى بىلەمىز. سەبەبى "اسىل ارنانىڭ" وكىمەت تاراپىنان ارنايى جىبەرىلگەن ميسسيا وكىلدەرىمەن بىرگە بۇل ساۋاپتى قىزمەتتى اتقارىپ جۇرگەنىنە 10 جىلداي ۋاقىت بولدى. سوندىقتان ونى ساياسيلاندىرۋدىڭ ەش قاجەتى جوق.

قوعامدا ءسىز تۋرالى عانا ەمەس، ءسىزدىڭ وتباسىڭىز تۋرالى دا كوپتەگەن پىكىرلەر كەزدەسەدى. كەيبىر ادامدار قوعامدىق ورىنداردا ايەلىڭىزدىڭ قارا نيقاب كيگەنىن، قاسىندا ءسىزدىڭ كەلە جاتقاندىعىڭىزدى كورگەندىگىن ايتىپ جاتادى. ايەلىڭىز بەن وتباسىڭىزدى كوپشىلىككە نە سەبەپتى كورسەتپەيسىز؟

ءوزى مۇرنىنان شانشىلىپ جۇرگەن جاندى قوعامعا شىعارىپ، الەۋمەتتىك جەلىنىڭ تالقىسىنا سالۋىما قانداي قاجەتتىلىك بار؟ ادامنىڭ وتباسى – ونىڭ نازىك تۇسى. سوندىقتان ءار ادام ءوز نازىك تۇسىن اسا ايالاپ، كولدەنەڭ كوك اتتىنىڭ كوزىنەن، قايمانا كۇنشىلدىڭ سوزىنەن ساقتاۋعا تىرىسادى. ەندەشە، بۇل مەنىڭ تاڭداۋىم. ءبىز قاشان وزگەنىڭ جەكە ءومىرىن سىيلاۋدى ۇيرەنەمىز – سول كەزدە ناعىز قۇقىقتىق قوعام قۇرامىز دەپ ويلايمىن.
بىلگىسى كەلگەندەر ءۇشىن ايتارىم، ۇيدە تەك قازاقشا سويلەسەمىز. جۇبايىمنىڭ قازاقىلىعىنان شىعار، قوناق ارىلمايدى. ۇلتتىق داستۇردەن جەرىگەن جەرىمىز جوق. جۇبايىم قاراپايىم قازاقي تاربيەگە قانىپ وسكەن قىز. ەلدەن اسىپ تا، قالىپ تا بارا جاتقان ەشتەڭەسى جوق. 5 بالا تاربيەلەپ وتىرعان انا. كۇيەۋىنىڭ قاباعىن باعىپ، ريزاشىلىعىن الىپ وتىرعان جار. اتا-ەنەسىنىڭ قىزمەتىن جاساپ، قوناعىن كۇتىپ، باتاسىنا بولەنىپ وتىرعان كەلىن. ءجۇزىن جاسىرىپ، قارا كيگەن جان ەمەس. ۇيدە وتىرسا دا اعىلشىنشاسى مەن ارابشاسى مەنەن جاقسى. ۇلدى قاۋىزعا، قىزداردى بيگە اپارىپ-اكەلۋدەن قولى تيمەيدى. الەۋمەتتىك جەلىگە تىركەلگەنمەن كىرۋگە ۋاقىتى جوق. ءتىپتى، قوعامدا كۇيەۋى تۋرالى وسىنشا اڭگىمەنىڭ بولىپ جاتقانىن دا بىلمەۋى مۇمكىن. بىلگەندە نە ىستەيدى؟! ۋايىمداتىپ قايتەمىن؟
وتباسى – جىگىتتىڭ تىنىشتىق تابار ءتورى. ۇيىندە بەرەكە جوق جىگىتتىڭ تۇزدە تىرلىگى تۇزەلمەيدى. مەنىڭ كوزىم جەتكەن نارسە – وسى. اللاعا شۇكىر، ول جاعىنان جولىم بولدى.

فەيسبۋك الەۋمەتتىك جەلىسىندە تانىمال زاڭگەر ايگۇل ورىنبەك تە ءسىزدىڭ ءسالافيت اعىمىنداعى بەلگىلى تۇلعانى جاستار اراسىندا ناسيحاتتاپ ءجۇر دەپ پىكىر بىلدىرگەن بولاتىن. بۇل جايت بىرنەشە باق-وكىلدەرىنىڭ اراسىندا دا تالقىعا سالىندى. ءسىز ايگۇل حانىمعا جاۋاپ بەرسەڭىز دە، ول ءسىزدى داتتاۋىن دوعارار ەمەس. وسى تۋرالى دا ايتىپ وتسەڭىز.

ايگۇل قارىنداسىمىزدىڭ سوزدەرى ۇلتقا جاناشىر سيپاتتا بولعانمەن، شىندىققا جاناسپايتىن تۇسى كوپ. سوندىقتان پوستتارىنداعى ماتىنگە قاتتى ءمان بەرىپ جۇرگەن جوقپىن. داۋسى جۋان شىعىپ جاتقانىمەن، جولى جىڭىشكە قارىنداسىم عوي. مەنى باسقا نارسە الاڭداتادى، باسقا نارسە ويلاندىرادى.
وسىنداي قاراكوزدەرىمىزدىڭ تولىق زەرتتەمەگەن، وزىنە ايداي ايقىن بولماعان تاقىرىپتارمەن جۇيكەسى شارشاپ، جۇرتقا جان ايقايىن جەتكىزە الماي جابىعىپ جۇرگەنىنە ءبىز، ەركەكتەر كىنالىمىز-اۋ. و زاماندا بۇ زامان، قازاق قىز بالاسىن قاشان قوعامنىڭ تالقىسىنا تاستاپ قويىپ ەدى؟! بايعىزداي ۇلىتىپ، باقاداي شۋلاتىپ داۋرىققان داۋلى ىسكە قىز بالاسىن جۇمساپ پا ەدى؟ بوربايلاتىپ شاپقىزىپ، بوز ىنگەندەي ىڭىرانتىپ، بوقتاساڭ دا قايتپا دەپ جاعا جىرتىسقان جانجالدىڭ باسىنا اپارۋشى ما ەدى؟ "قىلىش قىنىن جوعالتسا، قول كەسەدى، قىز قىلىعىن جوعالتسا، جول كەسەدى!"
ماسەلە ايگۇلدە ەمەس، ماسەلە شەشەتىن ەركەكتىڭ ازايعانىندا، مامىلە جاسايتىن ەردىڭ مايدالانعاندىعىندا. قىزىن قىلىقتى قىلىپ ءوسىرىپ، مىنەزىن جىبەكتەي قىلىپ قۇلپىرتاتىن اكەنىڭ تاپشىلىعىندا. قارىنداسىن الاقانعا ساپ ايالايتىن، كوپتىڭ كوزتۇرتكىسىنەن قىزعانىپ، كوڭىلىنە كىربىڭ شالدىرماي قامقور بولاتىن اعالاردىڭ جوعالعاندىعىندا. ەركەكتىڭ ءبارى تۋ ۇستاپ تۇرسا، ارۋلار اتىنىڭ شىلبىرىن ۋىستاپ تۇرماس پا ەدى؟ ەركەك بىتكەن قوعامنىڭ جىرتىعىنا جاماۋ بوپ جۇرسە، ارۋلار ۇيدە ماxابباتقا الاۋ بوپ جۇرمەس پە ەدى؟ نەگە دەسەڭىز، ءبىز قىزدارىمىزدىڭ تولىققاندى جۇرەگى تىنىشتىق تاۋىپ، سەنگەن ازاماتى سەرتىنەن تايماي، ءار كۇنى شاتتىققا تولى شادىمان ومىرمەن قامتاماسىز ەتە الماي جاتىرمىز. ەگەر ەر ازاماتتار ارۋىن الاقانعا سالىپ، ءمىنىن ەمەس، مىنەزىن باعىپ، قاسيەتىن قايراقتاي جانىپ، ەنەرگياسىن جاقسى ىسكە جاعىپ وتىرسا، بىلەگىن سىبانىپ داۋ ىزدەيتىن، جاعاسىن جىرتىپ جاۋ ىزدەيتىن ايەل بالاسى قالماس ەدى. نازىك قىزداردىڭ مۇنشالىقتى بەتى اشىلىپ، ءتىلى قىشىماس ەدى. ءارتۇرلى بەيادەپ سوزدەر نورماعا اينالماس ەدى. جاندايشاپ جۇرتتىڭ "بارەكەلدىسىنە" اربالماس ەدى. ءبىز، ەركەكتەر كىنالىمىز. ارۋلارىمىزدى اشىندىرعان دا، ارلىلارىمىزدى شەشىندىرگەن دە ءوزىمىز. "ءاي" دەيتىن اجە تابىلسا دا، "قوي" دەيتىن قوجا بولا الماي ءجۇرمىز. سوسىن كىمگە، نە دەپ رەنجيمىز؟ ارينە "بەتتەن الادى"، ءبۇلدىرشىن كەزدە بەدەلىڭدى كورسەتە الماساڭ. ارينە "توسكە شابادى" توركىندەپ كەلەتىندەي ءتور تاۋىپ بەرە الماساڭ. قاراكوزدەرگە قامقور بولار، شاراپاتىمەن شالقار بولار ەر ازاماتتاردىڭ ازدىعى، قىز بوپ كيىنىپ، قىز بوپ سويلەيتىندەردىڭ ەزدىگى – ەڭ ۇلكەن قاسىرەتىمىز. ءيا، قازاقتا "ەتەگىن ءتۇرىپ جاۋعا شاپقان، ەرىنىڭ ءبۇرىپ العا شاپقان" باتىر قىزدار كوپ بولعان. ەلدىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، جۇرتتى ۇيىستىرعان دانا، اقىلدى انالار دا از بولماعان. كەي ارۋدىڭ ەسىمىمەن بەكەرگە تايپانىڭ اتى اتالىپ، رۋدىڭ نىسپىسى بەكىتىلمەگەن. حانعا ءقادىرى وتكەن، ءتىپتى، پايعامبارعا (س.ع.س.) اقىل ايتقان ادال جارلار دا بولعان. مەن قىز بالانىڭ قوعامدىق دەڭگەيدە قىزمەت ەتىپ، ەلدىك پروبلەماعا ءۇن قوسقانىنا قارسى ەمەسپىن. ءبىراق بىلمەيتىن جەرگە ءىز قالدىرىپ، بىلمەيتىن ادامعا ءسوز كەلتىرىپ، ونبەيتىن داۋدى، وسپەيتىن ەلگە قۋعىزىپ، دوستان جاۋ جاساپ، سىبىستان داۋ جاساپ وتىرعان كەزدە ناليسىڭ، نە ايتارىڭدى بىلمەيسىڭ.
سوندىقتان ايگۇل قارىنداسىمىز مەن جايلى تولىق بىلمەگەندىكتەن، وسىلاي ايتىپ جاتقان شىعار. قازاق ايتادى عوي: «كىسى تانىماعانىن سىيلاماس»، «كىسى – بىلمەگەننىڭ دۇشپانى» دەپ. زاڭگەر ايگۇل قارىنداسىمىز جابىققانعا جاردەم بەرەتىن، قامىققاننىڭ كوڭىلىن تابۋعا تىرىساتىن قازاقتىڭ قىزى عوي. جاقسىلىق ويلاپ، جانى ىشقىنىپ جۇرگەن شىعار. الداعى ۋاقىتتا بىلەر، تانىر، پىكىرى وزگەرەر، وعان ۋاقىت كەرەك قوي، مەن وعان اسىعىپ جاتقان جوقپىن. ءار نارسەنىڭ قايىرى بار. داۋلاسىپ جۇرگەندەر دوس بوپ جاتادى. سىيلاسىپ جۇرگەندەر جاۋ بوپ جاتادى. ءومىر عوي. كەيدە قاراپ تۇرىپ، كوشەدە اشىنعان قىز كورسەم، قامقور اكە، ايالار اعا بولماعانىن سەزەم، اشىلعان قىز كورسەم، "ءاي" دەيتىن اكە، قىزعانار اعا جوق ەكەنىن سەزەم. اركىم قول استىنداعىدان جاۋاپكەر. ءبىز – ەر ازاماتتار قازاق قىزىنىڭ وتباسىندا ەركە، قوعامدا كوركەم بولۋى ءۇشىن، ومىردەن ءوز ورنىن تاۋىپ، اق شاشتى اجە بولعانشا ادەمى مىنەزى، ارى مەن ۇياتى ساقتالۋى ءۇشىن قام جەۋىمىز كەرەك. قىزدىڭ ارى – ەركەكتىڭ ابىرويى ەكەنىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك!

ءبىر كەزدەرى ءسىز تۋرالى دانا نۇرجىگىت تە، بۇگىن بيبىگۇل داۋلەتبەك قىزى دا "اسىل ارنا"، مۇحامەدجان تازابەك ادامداردى ساتىپ الۋمەن اينالىسادى دەپ ايتقان بولاتىن. ولاردىڭ ايتقاندارى قانشالىقتى شىندىققا جاناسادى؟

بۇل ساۋالدارىڭىزدىڭ بارلىعى اپكە-قارىنداستارىما دا قاتىستى ەكەن. سوڭعى ساۋالىڭىزعا مەن بىلايشا جاۋاپ بەرگىم كەلەدى. اقىن بولعان سوڭ، ارمانشىل بولدىق پا، "ارۋ" دەگەن ۇعىم جايلى كوپ ويلاناتىن ەدىك...
كەيدە ەكراننان قازاقتىڭ ءوزى ادەمى، ءوزى مىنەزدى، ءوزى بيازى، ءوزى قىلىقتى، ءوزى اقىلدى قىزىن كورسەك قاتتى قۋانىپ، تاڭىرقاي قارايتىنبىز. كوپكە دەيىن كوڭىلىڭ ءوسىپ، قازاق بولىپ تۋعانىڭا، قازاقتان وسىنداي قىز تۋعانىنا قۇدايىڭا شۇكىر ايتىپ، قۋانىپ جۇرەسىڭ. ول ارۋدىڭ ەكراننان دانالىقپەن ايتقان ءسوزى، جان-جاعىنا شاتتىق شاشقان كۇلكىسى قازاققا كەرەك شيپا، ەم سەكىلدى سەزىنىپ، ءسۇيىنىپ، سۇيسىنەسىڭ. ءسويتىپ ولاردىڭ سىرتىنان، مىنە، قازاقتىڭ ناعىز ارۋى، سول امان بولسىنشى، سونىڭ جولى بولسىنشى دەپ جۇرەسىڭ... كورمەي، بىلمەي، سىرتىنان ماقتاپ، سۋىق سوزدەن قورعاپ، پۇشايمان بوپ جۇرەسىڭ. ەكراننان سويلەپ جاتسا، ءبىر ءسات نە ايتىپ جاتقانىنا ءمان بەرمەي، قازاق ارۋىنىڭ سيمۆولىنا سىرتتاي قۇرمەت سەزىمىمەن باس شۇلعىپ تۇراسىڭ... مەنىڭ كوز الدىمداعى سونداي كوركەم، سونداي تالعامپاز، سونداي بەكزات ارۋلار – وسى دانا اپكەم مەنەن بيبىگۇل قارىنداسىم ەدى. وكىنىشتى! سونداي بيىكتە تۇرعان، قول جەتپەستەي تالعامپاز ارۋ كورىنگەن ادامدار ءبىر كۇنى سەن جايىندا، سەن جۇمىس ىستەيتىن ارناڭ جايىندا بىلمەستەن، وتە تومەن، وسەك دەڭگەيىندەگى جان جابىرقاتار پىكىر ايتىپ جاتقاندا...
ءپاس پەندەلەردىڭ لاس اڭگىمەلەرىن ارمانداي بولعان ارۋلاردىڭ اۋزىنان ەستىپ جاتقان كەزدە رەنجىمەيسىڭ، جاۋاپ تا بەرمەيسىڭ...
ءبىرتۇرلى، مۇڭايىپ، ءبىر نۇكتەگە قاراپ قالاسىڭ...
سەبەبى، مەن ولاردى ەشۋاقىتتا سىرتتاي سوزگە ەرىپ، جاۋاپسىز سىبايدى دەپ ويلاپ كورمەپپىن. اقىلىنا كوركى ساي ارۋ دەپ قانا جۇرە بەرىپپىن.
ءبىراق اۋەلدەن سەن ءۇشىن، قيالىڭدا قىمباتتى بولعان، قازاق ءۇشىن سىمباتتى بولعان، سۇلۋلاردىڭ كەربەز تۇلعاسى ساناڭدا شىتىناعان شىنى سەكىلدى ۇگىتىلىپ بارا جاتقان كەزدە ءوزىڭدى ايايسىڭ...
مەنىڭ باسقا ايتارىم جوق.

سۇحباتتاسقان: اسەل بولات قىزى