الماتىدا سەل ءجۇرۋ ءقاۋپى سەيىلەتىن ۋاقىت جاقىنداپ قالعانىمەن قالالىق تجد ماماندارى ءالى دە قامسىز وتىرۋعا بولمايتىنىن ەسكەرتتى، دەپ حابارلايدى Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى.

«15 قىركۇيەك كۇنى تجد ماماندارى ءۇشىن لاي كوشكىنى ءقاۋىپتى دەپ سانالاتىن ماۋسىم اياقتالادى. تاۋ باسىنا قار جاۋىپ، كۇن سۋىتادى. تاۋ بوكتەرىندەگى بارلىق ەلدى-مەكەندەر ءۇشىن ءقاۋىپ ازايادى. الايدا، كەلەسى ءقاۋىپتى ماۋسىم باستالىپ، قار كوشكىنى مەن سۋ تاسۋدىڭ الدىن الۋ شارالارى باستالادى»، - دەدى «قازسەلدەنقورعاۋ» مم باسشىسى توقتاربەك بايمولدايەۆ.

ايتا كەتەيىك، بۇگىن ق.ي.ساتپايەۆ اتىنداعى قۇتۋ گەوگرافيا ينستيتۋتىنىڭ ۇسىنىسى بويىنشا الماتى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن، سەلدەن قورعانۋ سالاسى بويىنشا ماماندار باس قوسقان حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسيا ءوتىپ جاتىر.

«الماتى بويىنشا ايتار بولساق، الاتاۋدا 40 كول بار، ونىڭ 15ء-ى ارناسىنان سىيماي جىل سايىن ءقاۋىپ تۋدىرادى. ال الماتى وبلىسىندا تاۋدان اعاتىن 20-سى سەل ءقاۋپىن تۋدىراتىن تاۋ سۋى بولىپ ەسەپتەلەدى. سەل ءجۇرۋ ءقاۋپى زور ماۋسىمدا بەرىكتىلىك دەڭگەيى تەكسەرىلەدى. «قازسەلدەنقورعاۋ» مم-نىڭ قۇرامىنداعى 100 گيدروتەحنيكالىق نىساندى باقىلاۋدا ۇستايمىز. لاي كوشكىنى ءقاۋىپتى سانالاتىن ايماقتاردىڭ كارتاسى بار، ول جىل سايىن تولىقتىرىلىپ وتىر. بىزدە 650 تاۋداعى كولدىڭ قۇجاتى ازىرلەندى»، - دەدى توقتاربەك بايمولدايەۆ.

ماماننىڭ ايتۋىنشا، سەلدىڭ ءجۇرۋىن تەك مۇزداقتاردىڭ ەرۋىنەن بولجاۋعا بولادى.

«الماتى ماڭىنداعى 36 تاۋ كولىنىڭ بيىل 17ء-سى ارناسىنان اسۋى مۇمكىن دەپ، ءقاۋىپتى رەتىندە باعالاندى. ونىڭ ىشىندە 9-ى اسا ءقاۋىپتى دەپ سانالىپ، سۋلارىن اعىزۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى»، دەدى ول.

ماماندار قازىرگى ۋاقىتتا سەل كوشكىنىنىڭ ءقاۋپى جوق دەپ وتىر.

«4 سەلدەن قورعاۋ بوگەنىن سالۋ، جوسپارلاۋ جۇمىستارى ءۇشىن اكىمدىك 168 ملن تەڭگە ءبولدى. مىڭجىلقى بوگەنى ماڭىنان 4 شاقىرىمدىق جول سالىنىپ، بوگەننىڭ سۋ بوگەۋ اۋقىمىن 220 ملن تەكشە مەتردەن 500 ملن تەكشە مەترگە دەيىن كەڭەيتۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر»، - دەدى الماتى تجد باسشىسى سەرىك اۋباكىروۆ اتالعان جيىندا.

الماتى توڭىرەگىندە بولعان سەل تۋرالى تاريحي مالىمەتتەرگە كوز سالساق، الماتى قالاسىنداعى 1921 جىلعى سەل تۋرالى ءمالى­مەت كەلتىرە وتىرىپ، تاريحشى ا. سەرگەيەۆ بىلاي دەپ جازادى: «سەلدىڭ ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرى  توڭكەرىلە اعۋىنان تاۋداي تولقىندار تۇيەتاستاردى، وپىرىلعان جارتاستاردىڭ ۇيدەي سىنىقتارىن دومالاتا ايداپ، جولىنداعىنىڭ ءبارىن كۇيرەتىپ، قيراتىپ، عيماراتتاردى جاڭقالاپ، ۇگىپ، تالقانداپ كەلە جاتتى. تاسقىن كەيبىر ۇيلەردى ىرگەتاسىنان جۇلىپ الىپ، گۇرىلدەگەن، گۇرسىل­دەگەن قويۋ قاراڭعىلىقتا، اۋلاداعى قۇرىلىستارمەن، قورا-قوپسىسىمەن قوسا، سۇراپىل ەكپىنمەن ىعىستىرىپ، اكەتە باردى». سول جىلعى تاسقىن ۇلكەن الماتى وزەنى­ءنىڭ القابىنداعى كوپىرلەر مەن ديىرمەندەردى قيراتىپ كەتكەن. ارناسىنان اسىپ كەتكەن ەسىك وزەنى 18 ءۇيدى قۇلاتقان. تالعاردا وزەن سۋى 8 مەتر كوتەرىلىپ، ديىرمەن مەن كوپىردى اعىزىپ اكەتكەن.  1928 جىلى قاتتى نوسەر جاۋىن سالدارىنان ىلە الاتاۋىنىڭ تەرىستىك بەتكەيىندە 20-دان استام سەل تىركەلىپتى. سونىمەن قاتار، 1921 جانە 1941 جىلدارى كىشى الماتى، 1950 جىلى ۇلكەن الماتى وزەندەرى تاسىپ، قالا حالقى ايتارلىق­تاي زارداپ شەككەن. وسىنداي قاۋىپ-قاتەردەن قورعانۋ ماقساتىندا 1966 جىلى مەدەۋ شاتقالىندا دۇنيە جۇزىندە العاش رەت تاۋدى قوپارۋ ادىسىمەن مەدەۋ بوگەتى سالىندى. وسى بوگەت بىرنەشە رەت الماتى حالقىن سۋ باسۋ اپاتىنان ساقتاپ قالعانىن بىلەمىز.

1941 جىلعى 25 مامىردا ىلە الاتاۋىنىڭ جوتا­سىندا ءبىر جارىم ساعات 97 مينۋت ىشىندە 93 مم. جاۋىن جاۋدى. ءبىراق، نوسەر، نەگىزىنەن العاندا، ورماندىق بەل­دەۋ ۇستىنەن ءوتىپ، ويراندى سەل تۋعىزا قويعان جوق. 1950 جىلعى 8 – 9 شىلدەدە ۇلكەن الماتى وزەنىندەگى سەل تاسقىنى وزەن الابىنا 1428 مىڭ تەكشە مەتر بالشىق پەن تاس ارالاس لاي كوشكىنىن قۇلاتتى. ءبىراق، تاسقىن قالاعا كەلىپ جەتپەدى، زالال اكەلە قويعان جوق. 1963 جىلعى 7 شىلدەدە ەسىك كولىن ويرانداعان سەل تاسقىنى ءجۇردى. بيىك تاۋدان كەلەر تاسقىن سۋدىڭ الدىن بوگەۋ ماقساتىندا عالىمدار اسا ءقاۋىپتى سانالاتىن كىشى الماتى شاتقالىنىڭ «مەدەۋ» سپورت كەشەنى تۇسىنان تاۋ جىنىستارىنا جارىلىس جاساۋ ارقىلى سەلگە قارسى بيىك پلوتينا تۇرعىزىپ، ءقاۋىپتىڭ الدىن سەيىلتتى.

ەسىك تاسقىنىنان كەيىن ون جىل وتكەندە 1973 جىلى 15 شىلدەدە كىشى الماتى شاتقالىندا جويقىن سەل تاسقىنى ءجۇردى. تۇيىقسۋ مۇزارتىنىڭ 160 مىڭ تەكشە مەتر سۋ جينالعان تاۋ كولى كۇتپەگەن جەردەن كۇركىرەي تاسىپ، جولىنداعى قاراعايلار مەن قويتاستاردى قاڭباقتاي جوسىلتا تومەنگە لاپ قويدى. شاتقالدى بويلاي جۇيتكىگەن الاپات سەل بارعان سايىن ەكپىن الىپ، جويقىن كۇشكە اينالىپ بارا جاتتى. ءبىراق، مەدەۋ شاتقالىنداعى تاس بوگەت قۇرساۋ سەلدى جىبەرمەي، قارقىنىن باسىپ تاستادى.