ونەر مەن ۇياتسىزدىق ەگىز ۇعىم. ءيا، قازىرگى زاماندا ونەر دەگەن قاسيەتتى دە، قاستەرلى ۇعىمنىڭ ماعىناسى وسىنداي دەڭگەيگە ءتۇسىپ كەتكەن. "اتتەڭ" دەيسىڭ، پىكىر بىلدىرەسىڭ، الايدا قولدان كەلەر پارمەن جوق. سەبەبى ونەر ءسوزىن «ۇياتسىزدىقتىڭ» اينالاسىندا عانا تۇسىنەتىندەر قولدارىنان كەلگەنىن، اقىلىنىڭ جەتكەنىن جاساپ جاتىر. مەن نەلىكتەن وسىنداي پىكىردەمىن؟ جىلىكتەپ كورسەتۋگە، تۇسىندىرۋگە تىرىسايىن. ونەر ءسوزى ولەڭمەن، انمەن، اكتەرلىكپەن تىعىز بايلانىستى ەكەنىن بىلەمىز، كورىپ تە ءجۇرمىز. ءيا، كەيبىرىڭىز قارسى پىكىر ءبىلدىرۋىڭىز مۇمكىن. ونەر دەگەن، تەك وسى عانا ەمەس. ونەر زەرگەرلىكپەن دە، شەبەرلىكپەن دە بايلانىستى، الايدا قازىرگى كەزدە ەلدىڭ كوزىنىڭ الدىندا، قۇلاعىنىڭ «تۇبىندە» جۇرگەندەرى وسى ءان مەن اكتەرلىك جانە كەي-كەزدە ولەڭ.
قازىرگى كەزدە جوعارىدا اتالعان ونەردىڭ تۇرلەرى ۇياتسىزدىق سوزىمەن تىكەلەي بايلانىستى. سەبەبىن كوپشىلىك كورىپ تە، ەستىپ تە ءجۇر. ايتقان ءسوزىمدى دالەلدەپ كورەيىن.
ولەڭ. «ولەڭ ءسوزدىڭ پاتشاسى، ءسوز ساراسى، قيىننان قيىستىرار ەر داناسى»، — دەگەن ەدى كەزىندە اباي اتامىز. الايدا قيىننان قيىستىرىپ ءسوز تاۋىپ، حالىقتىڭ مۇڭ-قۋانىشىن قارا ولەڭمەن جەتكىزەتىن جاس اقىنداردىڭ سانى ساۋساقپەن سانارلىق. ءيا، ارينە، زاماناۋي باعىت كەز كەلگەن سالادا بولۋ كەرەك، جاڭاشىلدىققا قول سوزۋ كەرەك دەگەنمەن كەلىسپەسەم دە بولمايدى. الايدا كەيدە وسى زاماناۋي ءسوزى ءبىزدىڭ ەلگە ب ا ق ەمەس، بالە بولىپ جابىستى ما دەپ تە ويلايمىن. سەبەبى زاماناۋي بولامىز دەپ ءوزىمىزدىڭ ءداستۇرىمىزدى، مەنتاليتەتىمىزدى ۇمىت قالدىرىپ جاتىرمىز. ولەڭدى سىنايتىن ارنايى كاسىبي سىنشىلار بەر ەكەنى راس. ولەڭدى مەن كاسىبي تۇردە سىناي الماسپىن. الايدا وقىرمان رەتىندە سىناۋعا حاقىم بار دەپ سانايمىن. قازىرگى جاس اقىنداردىڭ ولەڭى ۇيقاس نە بۋناق جاعىنان ەمەس تاقىرىپ جاعىنان قاراپ، پىكىر بىلدىرەيىن. جاس اقىنداردىڭ قازىرگى حيت بولعان تاقىرىبى — «ينتيمدىك ولەڭ». ءيا ايتۋعا اۋىز بارمايدى، الايدا ءدال وسىنداي تاقىرىپتا ولەڭ جازعان اقىنداردىڭ شابىتى جانىپ تۇر...
بۇل تاقىرىپ قازاققا جات ەكەنى انىق. بۇرىنعى سەزىمىن بىلدىرۋگە ۇيالاتىن قازاقتىڭ ونەرلى ۇرپاعى ەكى جاستىڭ اراسىندا عانا قوزعالاتىن تاقىرىپتا ولەڭ شىعارىپ، حالىققا جار سالىپ جاريالاپ ءجۇر. شابىتى تاسىپ، كەرەمەت سەزىمگە بەرىلىپ جۇرگەن نازىك، سەزىمتال اقىندارعا مۇنداي تاقىرىپتا ولەڭ مۇلدەم شىعارما دەپ ايتۋعا قۇقىعىم جوق. الايدا ونى جاريالاۋعا قانداي سەبەپ بولدى؟ بىردەن ويعا كەلەتىن جاۋاپتى دا ايتايىن. اتاق، داڭق... ينتيمدىك تاقىرىپتاعى ولەڭدى وقىرماندار تەز جاتتايدى، كوپ وقيدى. بۇل جەردە وقىرماننىڭ دا كىناسى بار. الايدا وقىرماننىڭ تالعامىن بۇزىپ، دەڭگەيىن ءتۇسىرىپ وتىرعان دا اقىندار ەمەس پە؟
بۇل تاقىرىپتا جازىلعان ولەڭدەردى ونەر دەپ اسقاقتاتۋدىڭ ەشقانداي كەرەگى جوق. بۇل اقىندار مەن ونىڭ جاقتاستارىنىڭ سىلتاۋى عانا. مەنىڭشە ۇيلەنگەن جىگىتتەردىڭ بارلىعىنىڭ جۇرەگى اقىننىڭ جۇرەگىندەي نازىك، قيالى شەكسىز بولسا «ينتيم ولەڭنىڭ» نەشە ءتۇرلىسىن شىعارار ەدى. قازاق اقىندارى ءۇشىن ينتيمدىكتەن باسقا تاقىرىپ ماڭىزدى بولماعانى ما؟ «ينتيمدىك ولەڭدەرىم بار، كادىمگى ادەبي تۇردە جازدىم»، — دەپ ماقتاناتىندارىن قايتەسىز؟ وسىنداي تاقىرىپتاعى ولەڭدەردى كوبىرەك جاريالايتىن بولساق، «ۇيات» ءسوزى قايدا قالادى؟ الدە ونەر ۇياتسىزدىقتان باستالادى ما؟
ءارتىس. كەيدە ءارتىس، كەيدە اكتەر، اكتريسا دەپ جاتامىز. الايدا ماڭىزدىسى بۇل ەمەس. قازىرگى اكتەر مەن اكتريسالار فيلمگە ءتۇسۋ ءۇشىن ۇياتسىز ەپيزودتاردا ەمىن ەركىن رولگە كىرىپ، ويناي الادى. قازاقستاندىق فيلمدەردىڭ جارتىسىنان كوبىسىنەن وسىنداي ەپيزودتاردى كورۋگە بولادى. وكىنىشتى-اق... «نە ءۇشىن ءدال وسىنداي رولدەردە وينايسىز؟ ۇيات ەمەس پە؟»، — دەپ سۇراق قويعان ادامدى نادان كورىپ، «بۇل – ونەر»، — دەپ قىسقا عانا كەۋدەسىن كەرىپ جاۋاپ بەرەدى.
وسىنداي لاس دۇنيەنى ونەر دەپ اتايمىز با؟ ءيا قوعام ءۇشىن بۇل ۇيرەنشىكتى جاعدايعا اينالعالى قاشان؟! الايدا ۇيرەنشىكتى جاعدايعا اينالدى دەپ ۇياتسىز فيلمدەردى كورسەتۋ بولاشاق ۇرپاقتىڭ كەلەشەگىنە كوز جۇما قاراۋ دەگەن ءسوز ەمەس پە؟ سەبەبى قازىرگى كەزدە ءبىز «ەل بولام دەسەڭ ەكرانىڭدى تۇزە» دەيتىن جاعدايعا جەتتىك. قازىرگى بالالاردى ۇيدەگى اتا-انا ەمەس، تەلەديدار، ينتەرنەت تاربيەلەيدى. بۇل قازىرگى قوعامنىڭ شىندىعى، اقيقاتى. سول سەبەپتى كەز كەلگەن اكتەر مەن اكتريسادا جاۋاپكەرشىلىك بولۋى كەرەك.
قازاق فيلم ۇياتسىز ەپيزودتارسىز دامىماي قالا ما؟ قازاق فيلم قازاقتىڭ ءداستۇرى مەن مەنتاليتەتىن دە كورسەتە ءبىلۋ كەرەك. زاماناۋيلىق قاجەت، الايدا ءبىرىنشى ورىندا قازاقتىڭ مەنتاليتەتى تۇرۋى ءتيىس.
مىسالى وزبەك حالقىنىڭ فيلمدەرى وتە قىزىق سەنارييمەن تۇسىرىلەدى. ەڭ باستىسى قاي وزبەك ءفيلمىن كورسەڭىز دە ۇلتتىق ءداستۇرى مەن مەنتاليتەتىنەن الشاقتاماعانىن بايقايسىز، وزبەك حالقىنىڭ پاتريوتتىلىعىنا تاڭعالاسىز. سەبەبى ولار الدەقاشان ەكراننىڭ بالا تاربيەسىندەگى ءرولىن ءبىلىپ، تۇسىنگەن. ال ءبىز ءالى كۇنگە دەيىن تۇسىنبەي كەلەمىز نەمەسە ءمان بەرگىمىز، باس قاتىرعىمىز كەلمەيدى.
ءبىز وسىنداي لاس دۇنيەلەردى ونەرگە بالاپ، ونەر سوزىمەن قاتار قولدانۋدىڭ كەسىرىنەن ونەر ءسوزىنىڭ دەڭگەيىن تاپتاپ، تەپكىلەپ تاستادىق. بۇل پىكىرگە داۋلاسۋدىڭ ەشقانداي قاجەتى جوق. ونەر مەن ۇياتسىزدىق ەگىز ۇعىم... بۇل قازىرگى قازاق ونەرىنىڭ كورىنىسى. كەلەشەكتە وزگەرەر دەپ سەنەمىز، ۇمىتتەنەمىز..
اسەل بولات قىزى
