پايعامباردىڭ (س.ع.س.) باسقا ءدىن وكىلدەرىمەن جاساعان قارىم-قاتىناسىن قۇرانداعى: «كافيرۋن» سۇرەسىندەگى «سەندەرگە ءوز دىندەرىڭ ماعان ءوزىمنىڭ ءدىنىم» اياتى انىق باياندايدى. ول زامانداردا اراب جازيراسىنىڭ حالىقتارى ءتۇرلى ءدىندى ۇستاندى. ولاردىڭ اراسىندا حريستياندار، ياحۋديلەر، وتپاراستار، پۇتپاراستار جانە سول سياقتى ت.ب. سەنىم ۇستانۋشىلار بولدى. پايعامباردىڭ وسى زامانداردا باسقا ءدىن ادامدارىنا كورسەتكەن تولەرانتتىلىعى پاراساتتى ادام ءۇشىن ۇلكەن عيبرات.

پايعامباردىڭ  قالاعان ءدىنارالىق كەلىسىمىن كورىپ، تۇسىنە بىلمەك ءۇشىن يسلام تاريحىنداعى «ءمادينالىق كەلىسىم» اتتى پاراعىنان مىسالى كەلتىرەيىك. ارينە، مۇسىلمانداردىڭ كوسەمى بۇدان بۇرىنعى مەككەدە وتكىزگەن ون ءۇش جىلىندا دا باسقا سەنىم يەلەرىنە تولەرانتتىلىق كورسەتتى. مىسالى، يسلامدى العاش ناسيحاتتاعان جىلدارىندا دا مۇحاممەد پايعامبار (س.ع.س.) پۇتپاراستاردىڭ اراسىندا ءوزىنىڭ ادىلدىگى، سەنىمدىلىگى مەن توزىمدىلىگىنىڭ ارقاسىندا «مۇحاممەد ءامين» (سەنىمدى مۇحاممەد) اتانعان بولاتىن.

دەگەنمەن، ءبىز مەدينەلىك كەزەڭدى جايدان جاي الىپ وتىرعانىمىز جوق، بۇل ۋاقىتتا يسلام مۇسىلمان مەملەكەتىنىڭ رەسمي ءدىنى، ال پايعامبار زاڭ شىعاراتىن قۇقىققا يە بولعان.

سونىمەن «ءمادينالىق كەلىسىم». مەدينەلىك كەلىسىمدى تاريحشىلار كەيدە – «ساحيفا» دەپ تە اتايدى. ارابشا ماعىناسى – پاراق دەگەن ءسوز، ياعني، كەلىسىم پاراق بەتىنە جازىلعان سوڭ سولاي اتىلىپ كەتكەن. راسىندا دا، ءمادينالىق كەلىسىم مۇسىلمانداردىڭ تولەرانتتىلىعىنا انىق مىسال. سەبەبى، پايعامبار (س.ع.س.) ءمادينا شاھارىنا قونىستانعان سوڭ جاي ءدىني كوسەم عانا ەمەس، ول ەندى مۇسىلمان مەملەكەتىنىڭ ساياسي باسشىسىنا اينالدى. دەمەك، بۇل مەملەكەتتىڭ وزىنە ءتيىس ناقتى شارتتارى مەن زاڭدارى قابىلدانۋى ءتيىس. ول زاڭدار ونداعان جىلدار بويى بىر-بىرىمەن سوعىسىپ، قىرىق پىشاق كەلە جاتقان ءتۇرلى تايپالار مەن ناسىلدەردىڭ اراسىن قوسىپ، قوعامدا بەيبىت ءارى دوستىق قاتىناستى ورناتۋى قاجەت. دالىرەك ايتساق، پايعامباردىڭ (س.ع.س.) مىندەتى – مۇسىلماندار، حريستياندار جانە ياھۋديلەر مەن پۇتپاراستار جاسايتىن قوعامدا بەيبىت ءومىردى تۇراقتاندىرۋ. وسى ماقساتتا دۇنيەگە مەدينەلىك كەلىسىم كەلدى. مۇندا مەدينەدە جاسايتىن ءار تايپانىڭ جاۋاپكەرشىلىگى مەن مىندەتتەرى انىق كورسەتىلدى: ولاردىڭ ءبىرىنىڭ-بىرى الدىنداعى مىندەتتەرى مەن شەكتەۋلەرى؛ ەرەكشەلىكتەرى مەن قاسيەتتەرى جانە ت.ب.

بۇل كەلىسىمدى – جاڭا قالىپتاسىپ كەلە جاتقان مۇسىلمان مەملەكەتىنىڭ كونستيتۋسياسى دەسەك بولادى. كونستيتۋسيا بارلىق قاۋىمدار مەن تايپالارعا تەڭ. مۇنىڭ تارماقتارىنان اۋىتقىعان نەمەسە ونى ورىنداماعان ارەكەت – ءدىنبۇزۋشىلىق جانە وپاسىزدىق بولىپ سانالدى. وسىلايشا مۇحاممەد پايعامبار (س.ع.س.) بىرنەشە ءدىندى ءبىر اراعا جيناپ، ءبىر مەملەكەت، ءبىر قوعام قۇرا ءبىلدى.

كەلىسىمىڭ ءبىرىنشى جانە باستى تارماعى – ءمادينا تۇرعىندارىنىڭ بارلىعى – مۇسىلماندار جانە كەلىسىم جاساسقان حريستياندار، ياھۋديلەر، پۇتپاراستار «ءبىرتۇتاس قوعام» دەپ جاريالاندى. ادامداردىڭ ۇلتىنا، شىققان تەگىنە، ءدىنى مەن تىلىنە قاراماستان بارلىعى مەدينەنىڭ ازاماتتارى سايىلدى. بۇگىندە ءدال وسى جاعدايدى پليەتنوستى جانە پوليكونفەسسيونالدى قازاقتان قوعامىندا قالىپتاسقان احۋالمەن سالىستىرۋعا بولادى.

مەملەكەتىمىزدەگى كونفەسسيالىق جانە ۇلتارالىق جاعداي وزگە ەلدەردەگى سياقتى كوبىنە مەملەكەت ىشىندەگى جانە سىرتتاعى ساياسي، ەكونوميكالىق جانە قۇقىقتىق جاعدايعا تاۋەلدى ەكەنى ءمالىم. سونىمەن قاتار، ول مەملەكەتتىڭ ىشىندەگى 100-دەن استام ەتنوسى بار ۇلتارالىق جانە 18 كونفەسسياسى بار ءدىنارالىق قارىم-قاتىناسقا دا تاۋەلدى. بۇل تۇرعىدان ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىز تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ءوزىنىڭ قوعامدىق-ساياسي جانە ەكونوميكالىق تۇراقتىلىعىمەن، ءتۇرلى ۇلتتار مەن كونفەسسيالار اراسىنداعى تاتۋلىعىمەن جانە اۋىزبىرشىلىگىمەن ەرەكشەلەنىپ وتىر. وسى ماقساتتا مەملەكەت تاراپىنان كونفەسسياارالىق سەنىم مەن سىندارلى سۇحباتقا قولداۋ كورسەتۋ جانە ءدىني ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. پوليەتنوستىق جانە پوليكونفەسسيالىق قازاقستاندىق قوعام جاعدايىندا سان الۋان ءدىني كونفەسسيا وكىلدەرىنىڭ بىرى-بىرىمەن ءۇنقاتىسۋى، سونداي-اق، ولاردىڭ مەملەكەتپەن اراقاتىناسى دۇرىس جولعا قويىلۋى اسا ماڭىزدى بولىپ تابىلاتىندىقتان ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگى ەلدەگى ءتۇرلى ءدىني بىرلەستىكتەرمەن تىعىز بايلانىس ورناتىپ، ولارمەن بىرىگە جۇمىس جاساۋدا.

بۇگىنگى قازاق جەرىندە بەرىك ورنىققان كونفەسسياارالىق تۇراقتىلىق پەن ەتنوسارالىق بىرلىكتى ساقتاۋ جانە نىعايتۋ الداعى ۋاقىتتا دا كۇن تارتىبىندە تۇرعان ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرمەك.

 سۇلتانمۇرات ابجالوۆ،

ءدىنتانۋشى