بۇل تاقىرىپتى كوتەرۋگە بىرنەشە سەبەپ بولدى، سولاردىڭ باستىسى ءارى نەگىزگىسى – جاستارعا باعىت-باعدار كورسەتۋ. تاريحي جانە مادەني قالىپتاسقان مۇسىلمانشىلىق دىندەگى وتاننىڭ ورنى، ونىڭ ماڭىزى مەن قادىر-قاسيەتى تۋرالى مالىمەت بەرۋ. دىنگە قىزىعۋشىلىق تانىتقان جاستارىمىز كوپ جاعدايدا ءدىني اقپاراتتى، ءدىن تۋرالى مالىمەتتەردى مەشىت يمامدارىنان، وتاندىق بىلىكتى ءدىن ماماندارىنان نەمەسە سەنىمدى دەرەك كوزدەرىنەن ەمەس، عالامتور جەلىسىنەن الادى. بالكىم تەحنولوگيا دامىعان مىنا زاماندا ۋاقىت قۇندىلىعى سونى قاجەت ەتەتىن دە شىعار. ايتسەدە ءدىن (سەنىم) دەگەن نازىك دۇنيە. بۇل ماسەلەدە ءتالىم العان ۋاقىتتا مۇقيات بولۋ ارتىق ەتپەيدى. جاھاننىڭ شار تاراپىنان ءتۇرلى تىلدە ءبىر ورتاعا (عالامتورعا) قۇيىلعان اقپاراتتىڭ قانشالىقتى دۇرىس نەمەسە بۇرىس ەكەنىن مامان ەمەس ادامعا اجىراتۋ وڭايعا سوقپاسى انىق.
عالامتور جەلىسىندە تەرىس اعىم وكىلدەرىنىڭ دىنگە قاتىستى تاراتقان ءتۇرلى ماسەلەلەر بويىنشا ءپاتۋالارى (شارعي ۇكىمدەر مەن شەشىمدەر)، بۇرمالانعان اقپاراتتارى تولىپ ءجۇر. ولاردىڭ بارلىعى دىننەن حابارى جوق جاستارىمىزعا قۇرىلعان ءقاۋىپتى تۇزاق. مەنىمەن اڭگىمەلەسكەن ستۋدەنتتەرىمنىڭ ءبىرى دە عالامتوردا وسىنداي جات اعىمنىڭ «وتانعا ماحاببات بولادى ما؟»، «تۋعان ەل مەن جەرگە قۇرمەت كورسەتۋ دۇرىس پا؟» دەگەن سياقتى سۇراقتارعا قاتىستى ءبىر ءپاتۋالارىن وقىپ قاتتى ويدا ءجۇر ەكەن. سوندا ونىڭ ول جەردەن وقىعانى: «مۇسىلماننىڭ جالعىز عانا وتانى بار. بۇل ونىڭ تۋىپ وسكەن جەرى، ەلى، مەملەكتى ەمەس. ول – مۇسىلماندار مەكەندەگەن جەر. ەگەر ول مۇسىلمان ەمەس مەملەكەتتە تۋعان بولسا، وندا وعان مۇسىلمان مەملەكەتىنە حيجرەت جاساۋى (كوشۋ) پارىز. بۇگىندە ول، سيريا...».
ارينە، مۇندا ايتىلعان مالىمەت قاتە. بىرەۋلەر قاساقانا يسلامدى جامىلىپ، جاستاردىڭ باسىن قاتىرىپ، ولاردى تۋعان جەرلەرىنەن كوشىرىپ، جيھادقا ارباۋدى كوزدەپ وتىر. مۇنى وقىعان ادام سيرياعا كوشىپ كەتپەسە دە العان اقپاراتىنىڭ قاتە ەكەنىن بىلمەي، ءدىن يسلامدا تۋعان جەرگە سۇيىسپەنشىلىك جوق ەكەن. مەنىڭ شىن وتانىم ءوزىم تۋىلعان قازاقستان ەمەس، مۇسىلماندار مەكەندەگەن الىستاعى جەر ەكەن دەپ ويلاۋى عاجاپ ەمەس. ادامداردىڭ اقىل-ويى، قابىلداۋ قابىلەتى ءارتۇرلى. وسىنداي ايلانىڭ قۇربانى بولعان قانداستارىمىز دا بىلمەستىكپەن تۋعان ەلىنەن باس تارتىپ، بالا-شاعالارىن ەرتىپ سول الىس ەلدەرگە كوشىپ كەتتى ەمەس پە؟!
كىندىك قانىمىز تامىپ، ءوسىپ-ونىپ جاتقان ەلىمىز – ءبىزدىڭ وتانىمىز. مۇندا ءبىزدىڭ اتا-انامىز، بالا-شاعامىز، اعايىن-تۋىسىمىز، شاڭىراعىمىز، التىن ۇيا مەكتەبىمىز جانە كوك كۇمبەزدى مەشىتتەرىمىز بار. بۇل جەردى اتا-بابامىز نايزانىڭ ۇشىمەن، بىلەكتىڭ كۇشىمەن قاسىقتاي قانى قالعانشا جاۋلارمەن سوعىسىپ ءبىز ءۇشىن ساقتاپ قالعان. مۇنى بىزدەر ۇنەمى قادىرلەپ، ەستەن شىعارماۋىمىز قاجەت. اتالارىمىز كۇنى بۇگىنگە دەيىن باتالارىندا ەلدىڭ، جەردىڭ، حالىقتىڭ اماندىعىن تىلەپ كەلەدى.
يسلام ادامنىڭ تۋعان جەرى، وتانىن جاقسى كورۋگە شاقىرادى. مىسالى، مەككە شاھارىنان ءماديناعا قونىس اۋدارعان ۋاقىتىندا ارداقتى مۇحاممەد پايعامبار (س.ع.س.) «حازراۋا» دەگەن جەرگە جەتكەندە تۇيەسىن توقتاتقان ەكەن. كىندىك قانى تامعان مەككەگە جابىرقاعان كوڭىلمەن قيماي ۇزاق قاراپ تۇرىپتى. سوسىن:
– ۋاللاھي! (اللاعا قاسام ەتەيىن) سەن جەر بەتىندەگى ەڭ كورىكتى، ەڭ سۇيىكتى مەكەنسىڭ. مەن ءۇشىن سەنەن ارتىق جەر جوق. ەگەر تاعدىر تاۋقىمەتىنە ۇشىراماعانىمدا، وزىڭنەن ءبىر ساتكە دە الىستاماس ەدىم! – دەگەن.
كەلەسى ءبىر ريۋاياتتا پايعامبار (س.ع.س.) مەككەدەن شىعىپ بارا جاتىپ، ارقاسىنا قاراپ:
– وتانىم. مەنىڭ وتانىم – دەپ ايتقان.
سونداي-اق، يسلام تاريحىندا مىناداي وقيعا كەلەدى. پايعامبار (س.ع.س.) تاعى ءبىر جولى ۇحۋد تاۋىنا قاراپ:
– ءبىز، ۇحۋدتى جاقسى كورەمىز، ۇحۋد تا ءبىزدى جاقسى كورەدى – دەپ ايتقان.
بۇل ايتىلعان وقيعالار پايعامبارىدىڭ (س.ع.س.) تۋعان جەرگە دەگەن ىستىق ماحابباتىن كورسەتەدى. ول كىسىنىڭ تۋعان جەرىندەگى ءاربىر تاۋ-تاسقا، ءشول مەن كولگە دەگەن زور سۇيىسپەنشىلىگىن بايقاتادى. مەن ءبىر جەردى ەكنىشى جەردەن ارتىق ەتىپ كورسەتەيىن دەپ وتىرعانىم جوق. ونداي ويدان اۋلاقپىن. بۇل ارداقتى پايعامباردىڭ (س.ع.س.) مەكەنى. ءبىراق، وتاننىڭ قىمبات ءارى ماڭىزدى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن مۇنى ايتپاق زورىندامىن.
ەگەر شىنداپ قاراساڭىز، ول جەرلەردە ەگىن ەگەتىن ەگىستىك جەرى، مالدى جايىلىمعا جىبەرەتىن كوك جايلاۋ، توننالاپ ءتۇرلى جەمىس جينايتىن باۋ-باقشالار جوق. توبەڭنەن قاقشيىپ تۇرعان كۇنى باسىم، شولەيت. كۇننەن قاشىپ پانالايتىن اعاشى جوق اشىق جەر. كۇننىڭ ىستىعىنان تاستار قارايىپ كەتكەن. ءبىراق، سولاي بولا تۇرا پايعامبارىمىز (س.ع.س.) ول جەردى جاقسى كوردى. نەگە دەپ ويلايسىز؟ ويتكەنى ول – وتان. ول كىسى سول جەردە دۇنيەگە كەلدى. سول جەردىڭ تابيعاتىندا ءوستى، توپىراعىنا اۋنادى، سۋىن ءىشتى. جەرىن باسىپ، مال باقتى. سول جەردىڭ مادەنيەتىندە جاساپ، حالقىمەن بىرگە عۇمىر كەشتى. سوندىقتان دا پايعامبار (س.ع.س.): «وتاندى ءسۇيۋ – يماننان» دەپ ايتقان.
كەۋدەسىندە يمانى بار ادام وتانىن سۇيەدى، ونى قورعايدى. قازاق: «قولدا بار التىننىڭ ءقادىرى جوق» دەپ تەگىن ايتپاعان. ادەتتە ادام وتاننىڭ ءقادىرىن ەلدەن جىراقتا جۇرگەندە تۇسىنەدى. مۇنى شەت مەملەكەتكە شىققان وتانداستارىمىز جاقسى بىلەدى. شەت مەملەكەتتە «مەن قازاقپىن» نەمەسە «وتانىم – قازاقستان» دەگەن ۋاقىتتا ياكي بولماسا ەلدىڭ بايراعىن، رامىزدەرىن كورگەندە قۋانىشىڭ قوينىڭا سيمايدى. «بۇل مەنىڭ مەملەكەتىم» دەپ داۋىستاپ ايتۋعا دا ءسال قالاتىن كەزدەر بولادى. سوندا وتانىمنىڭ بار ەكەنىنە قۇدايعا شۇكىر دەپ ايتاسىز.
راسىندا دا جەر بەتىندە وتانسىز، تاۋەلسىز، ەگەمەندى جەرى جوق ۇلتتار مەن ۇلىستار قانشاما؟! سوندىقتان دا، ارداقتى ازاماتتار، ەگەمەندى قازاقستاننىڭ ءارقاشاندا ەڭسەسى بيىك، وزگە مەملەكەتتەرمەن تەرەزەسى تەڭ بولسىن دەسەك، وتاندى قادىرلەي بىلەيىك.
جالعاس سادۋاحاس ۇلى، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ءدىنتانۋشى
