جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنان قازاقستانعا قاتىنايتىن، كەلىپ-كەتەتىن ادامداردىڭ قاراسى كوپ بولىپ تۇر. اسىرەسە، ارعى بەتتەگى قازاقتاردىڭ اتاجۇرتقا قادامى، ۆيزا ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن ەش تۇسەر ەمەس. ق ر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ءۇرىمشى قالاسىنداعى ءتولقۇجات-ۆيزا قىزمەتىءنىڭ باسشىسى ەرلان جەڭىس ۇلى يبراگيم مىرزا وسى جانە وزگە دە جايتتاردىڭ قحر-دا قالاي شەشىلىپ جاتقانى تۋراسىندا اڭگىمەلەيدى.
– سوڭعى 2 جىل اينالاسىندا ۇرىمجىدەگى ۆيزا ماسەلەسى توڭىرەگىندە جاعىمدى پىكىرلەر ايتىلا باستادى. قازىرگى بەتالىستارىڭىز قالاي؟
– مۇندا قىزمەتكە كەلگەنىمە 1 جىلدان استى. مەنىڭ الدىمدا بۇل مەكەمەدە كاسىبي ديپلومات قايىرجان كەڭەس ۇلى سارسەبايەۆ باسشىلىق ەتتى. ديپلوماتيا سالاسىندا بىرنەشە جىل قىزمەت اتقارعان قايرەكەڭ مۇنداعى ۆيزا ماسەلەسىنىڭ شەشىلۋىنە ايتارلىقتاي ىقپال جاسادى. ءبىز سول يگى باستامانى جالعاستىرىپ، قولدان كەلگەنىنشە ءقازىر جۇيەلى جۇمىس جاساۋدامىز.
– قانداستارىمىزعا ۆيزا بەرۋدە ءالى دە شەشىلمەي جاتقان تۇيتىكىلدى ماسەلەلەر بار ما؟
– 2010 جىلى ەنگىزىلگەن جاڭا زاڭ بويىنشا تەك 3 ايعا عانا ۆيزا بەرە الامىز. ونىڭ الدىندا قازاقتارعا ۆيزا بەرۋ مەرزىمى 6 ايدان ءبىر جىلعا دەيىن ەدى. ىرگەلەس جاتقان ەكى ەلدىڭ ورتاسىندا بارىپ-كەلۋشىلەر وتە كوپ بولعاندىقتان، 3 اي مەرزىمدىك ۆيزا بىزگە كوپتەگەن قيىندىقتار اكەلۋدە. سونىڭ سالدارىنان دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ كوپ ۆيزا قابىلدايتىن ورتالىقتىڭ ءبىرى ءبىز بولىپ وتىرمىز. ويتكەنى جازعى ۋاقىتتاردا كۇنىنە 300-گە جۋىق ادامنىڭ ءوتىنىشىن قابىلادۋعا تۋرا كەلەدى. جالپى، ورتا ەسەپپەن ايىنا 5000-عا جۋىق ادام قابىلدايمىز. ايتەۋىر جۇيەلى ءتارتىپتىڭ ارقاسىندا عانا ساپالى جۇمىس اتقارىپ جاتقان سياقتىمىز. جۇيەلى دەپ وتىرعانىمىز جوعارىدا اتاعانىمىزداي قايىرجان كەڭەس ۇلى باسشىلىق ەتكەن جىلداردا ۆيزا بەرۋدە ءبىرقاتار تارتىپتەر قابىلداعانبىز. مىسالى، ءبىر وتباسىنان ءبىر ادام كەلسە جەتكىلىكتى (بۇرىن ءاربىر ادام ءوزى كەلۋ كەرەك بولعان)، ۆيزا الاتىن ۋاقىتىن الدىن الا بەلگىلەپ تىزىمگە الدىرا الادى، كەلۋشىلەرگە تولىققاندى اقپارات بەرەدى.... ت.ب.
– سوندا ۆيزانىڭ ۋاقىتىن 6 ايعا ۇزارتۋعا مۇلدە مۇمكىندىكتەرىڭىز بولماعانى ما؟
– ءقازىر بۇل ساۋال ق ر ءسىم مەن باسقا قۇزىرلى ورگاندار باسشىلىعىنىڭ قاراستىرۋىندا. ۆيزانىڭ مەرزىمىن 6 ايعا ۇزارتقان جاعدايدا بەرىلەتىن ۆيزانىڭ سانى دا ازايادى. بۇل ماسەلەنىڭ قالاي شەشىلەتىنى بىزگە دە بەيمالىم.
مەنىڭشە، قازاقستانعا ساپارلاپ بارۋشى قانداستارىمىزدىڭ كوپتىگى بىرىنشىدەن، قحر بۇل ساناتتاعى ازاماتتارىنان كونسۋلدىق الىمنىڭ الىنباۋى مەن ۆيزانىڭ جەڭىلدەتىلگەن تۇردە بەرىلۋىنە بايلانىستى. ەكىنشىدەن، ق ر مەن قحر اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق جانە گۋمانيتارلىق ءوزارا بايلانىستىڭ كەڭەيۋى. ۇشىنشىدەن، قازاقستاننىڭ كەدەندىك وداققا كىرۋىنە بايلانىستى جانە حالىق تۇتىنۋشى تاۋارلاردى قازاقستانعا كىرگىزۋ بويىنشا ءبىر قاتار شەكتەۋلەردىڭ كۇشىنە ەنۋى بولماق. وسىعان وراي، قازاقستان رەسپۋبليكاسىمەن شەكارالاس اۋدانداردىڭ ەتنيكالىق قازاقتاردان تۇراتىن كوپتەگەن تۇرعىندارى شەكارالىق ساۋدا-ساتتىق شەڭبەرىندە قازاقستانعا بەلگىلەنگەن سالماقتان اسپايتىن تاۋار (50كگ) جەتكىزۋ مۇمكىندىگىن قولدانۋدا. بىزدە دە تەك قانداستارىمىزعا بەرىلەتىن ۆيزانىڭ مەرزىمىن التى ايعا دەيىن ۇزارتۋ ماسەلەسىنىڭ شەشىلۋى تەزدەتىلسە دەگەن تىلەك بار.
– كەزەكتەگى ادامنىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى دەلدال بولاتىنداردىڭ دا قاتارى كوبەيتىنى ءسوزسىز. مۇنداي زاڭسىزدىقپەن قالاي كۇرەسىپ جاتسىزدار؟
– ءبىز ەڭ الدىمەن ءاربىر ايماقتاعى اعايىنعا، اسىرەسە، قازاقتار ءجيى قونىستانعان وڭىرلەرگە ۆيزا بەرۋدىڭ ءتارتىبىن كورسەتەتىن ارنايى اقپاراتتىق پاراقشالار تاراتتىق. ۇلكەن گازەتتەر ارقىلى ۇرىمجىگە كەلۋشىلەردىڭ ورتادا ءجۇرىپ دەلدال بولامىن دەگەندەرگە الدانىپ قالماۋىن ەسكەرتتىك. مىسالى، وسى ماڭدا ارنايى اسحانالار مەن قوناق ۇيلەر بار. بىزدە ادام كوپ بولسا ولاردىڭ ساۋداسى جۇرەدى. سوندىقتان پايدا تابۋدى كوزدەگەن سول كاسىپكەر ازاماتتار اۋىلدان كەلگەن قازاقتاردىڭ جۇمىستىڭ ءجونىن بىلمەي ۇرىمجىدە بىرنەشە كۇن جۇرگەنىن قالايدى. الۋان ءتۇرلى قيىندىقتاردى ايتىپ، ۆيزا الۋدى الىنباس قامال ەتىپ كورسەتەدى. سونىڭ سالدارىنان كوپتەگەن باۋىرلارىمىز الاياقتاردىڭ تورىنا ءتۇسىپ قالادى. دەلدالمەن كۇرەسۋدىڭ تاعى ءبىر جولى رەتىندە ءبىز قىزمەتكەرلەرىمىزدى 95 پايىز جاڭارتتىق. ياعني بۇرىنعى قىزمەتكەرلەردەن ەشكىم قالعان جوق. قازىرگى كۇندە كاسىبي ديپلوماتتار بارلىق جۇمىستى ورنىنا كەلتىرىپ جاتىر.
– قازاق ەلىنە باراتىن قىتايداعى قازاقتار مەن باسقا ۇلت وكىلدەرى ۆيزانى ۇقساس جاعدايدا الا الا ما؟
– قازاقستان ۆيزاسىن الۋ ءۇشىن 3ح4 فوتوسۋرەت جاپسىرىلىپ تولتىرىلعان نۇسقاداعى ساۋالناما، جەكە كۋالىكتىڭ كوشىرمەسى، پاسپورتتىڭ كوشىرمەسى، ءۇي كىتاپشاسىنىڭ ءتيىستى پاراقتارىنىڭ كوشىرمەسى جانە ق ر ءسىم ءۇرىمشى قالاسىنداعى ءتولقۇجات-ۆيزالىق قىزمەتى جەتەكشىسىنىڭ اتىنا جازىلعان ءوتىنىش كەرەك. قىتايدا تۇراتىن باسقا ۇلت وكىلدەرىنە جوعارىداعى كورسەتىلگەن قۇجاتتاردان سىرت جۇمىس ورنىنان ءتيىستى انىقتاما، ق ر ءسىم كونسۋلدىق قىزمەت دەپارتامەنتىمەن نەمەسە جۇمىس ىستەۋ ماقساتىمەن بارۋدى جوسپارلاعان جاعدايدا قاتىستى مەكەمەلەرمەن كەلىسىلگەن شاقىرتۋدى قوسا وتكىزۋى كەركە.
– قازاقستاننان ءبىلىم العىسى كەلەتىن قانداستارىمىزعا ۆيزا الۋدا جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان با؟
– ءبىز نەگىزىنەن شىلدە، تامىز ايلارىندا ستۋدەنتتەرگە باسا انازار اۋدارامىز. ويتكەنى ولار دايىندىق كۋرسىنا ەمتيحان تاپسىراتىندار مەن ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورنىندا وقىپ جۇرگەن تۇلەكتەر. سوندىقتان دا ءتيىستى وقۋ ورنىنان شاقىرتۋ قاعاز نەمەسە ستۋدەنتتىك بيلەتى بولسا ولارعا كەزەكسىز ۆيزا بەرىلەدى.
– سوڭعى جىلدارى جۇڭگو ەلىنەن «اباي ينستيتۋتىن» اشۋ ماسەلەسى كوتەرىلىپ كەلەدى. مۇنداي يگىلىكتى جۇمىسقا قاتىستى قانداي ءىس-شارالار اتقارىپ جاتسىزدار؟
– «اباي ينستيتۋتىن» اشاتىن ناقتى جۇمىستاردى ەلشىلىك اتقارادى ياعني ول ماسەلە بەيجىڭدە شەشىلەدى. ويتكەنى ءبىزدىڭ قىزمەت كولەمىمىز شەكتەۋلى. ءبىز تەك ۆيزا ماسەلەسىنە عانا جاۋاپ بەرەمىز. ۇسىنىس جاساعانىمىزبەن بۇل جۇمىسقا تىكەلەي قاتىسا المايمىز.
– بۇرىندارى مەكەمەلەرىڭىزدىڭ الدىندا قارا كوز قانداستىرىمىزدىڭ قاتارى كوبەيگەنى سونشالىق، جولعا شىعىپ كەتۋشى ەدى...
– سول جاعدايدى ەسكەرىپ ءارى قىس ماۋسىمىندا كوپ ادامنىڭ سىرتتا جاۋراپ قالماۋىن ەسكەرىپ، ءبىر جولدا 100-گە جۋىق ادام سىياتىن ارنايى ءۇي جاساتتىق.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
اڭگىمەلەسكەن ءبىلال قۋانىش
پىكىر قالدىرۋ