بۇرىن «قازاقستان» ۇلتتىق تەلەارناسىنان بەلگيالىق جەكە ءىز كەسۋشى ەركيۋل پۋارو تۋرالى شىتىرمان وقيعالى تەلەحيكايا كورسەتىلگەنى ەلدىڭ ەسىندە. وعان دەيىن الەمگە ايگىلى شەرلوك حولمستىڭ دا ءوز ءىسىنىڭ كاسىبي مامانى بولعاندىعىن جاقسى ءبىلىپ كەلدىك. «جەكە ءىز كەسۋشى» دەسە، ويىمىزعا ءحىح عاسىردىڭ اياعى مەن حح عاسىردىڭ باسىندا عۇمىر كەشكەن سول شەرلوك حولمستىڭ بىردەن ورالا كەتەتىنى راس. ال كەڭەس وداعى كەزىندە بۇلار سىندى جەكەمەنشىك دەتەكتيۆ تۋرالى اڭگىمە قوزعاۋ مۇلدە مۇمكىن ەمەس ەدى. ءقازىر كەرىسىنشە، كورشى مەملەكەتتەردىڭ ىشىندە رەسەيدىڭ وزىندە جەكە ءىز كەسۋشىلىك قىزمەتى جۇمىس ىستەپ، وڭ ناتيجە كورسەتۋدە.

جالپى، ءوز ەركىمەن جەكە ءىز كەسۋشىلىككە باراتىنداردىڭ بارلىعى – بۇرىنعى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىندا قىزمەت اتقارعان ماماندار. ولار وزدەرىنىڭ كوپ جىل بويى جيناقتاعان مول تاجىريبەلەرىن ودان ءارى جالعاستىرىپ، قىلمىسقا قارسى كۇرەسكە جۇمساۋعا بەل بۋىپ كىرىسەدى. بۇرىنعى ءتارتىپ ساقشىلارى زەينەتكە شىققان كەزدە ازاماتتىق ومىرگە بەيىمدەلە الماي، توقىراپ قالادى. قوعامعا ءالى دە بولسا پايداسىن تيگىزۋگە مۇمكىندىكتەرى جەتىپ، كۇش-قايراتتارى تاسىپ تۇرعان جاستارىندا جۇمىسسىز قالسا، كۇيزەلىسكە دە ۇشىرايدى. سوندىقتان دا ولاردىڭ جەتىك مەڭگەرگەن ىستەرىن ودان ءارى جالعاستىرعانى ءجون سياقتى.

ەسكە سالا كەتسەك، 2011 جىلى اقوردادا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جۇيەسىنە دەميليتاريزاسيا جاساۋدى باستاۋ قاجەتتىگى جونىندە جيىن وتكەن ەدى. سوندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قوعامعا جەكە دەتەكتيۆ قىزمەتىن ەنگىزۋ كەرەكتىگى جايىندا ءسوز قوزعاپ: «مۇنىڭ وزىندە جەكە دەتەكتيۆ قىزمەتىن ەنگىزۋ زاڭدىلىق پەن قۇقىق ءتارتىبىن قامتاماسىز ەتۋ، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن ەركىندىكتەرىن، مەملەكەت مۇددەسىن ساقتاۋ مۇمكىندىكتەرىنە بايلانىستى ءبىرقاتار شارتتارمەن جانە شەكتەۋلەرمەن ساباقتاسۋى ءتيىس»، – دەگەن بولاتىن. ءيا، نارىق زامامانىنىڭ ءوز تالابى بار. ءبىز دە تاۋەلسىزدىك العالى بەرى الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىنىڭ وزىق ۇردىستەرىن ۇيرەنىپ، جۇزەگە اسىرىپ جاتىرمىز. ءتىپتى، 2005 جىلى الگىندەي جەكە ءىز كەسۋشىلىك قىزمەتتى لەگاليزاسيالاۋ تۋرالى زاڭ جوباسى دايىندالىپ، پارلامەنت قاراۋىنا ۇسىنىلدى. ارتىنان پىكىرسايىس ءورشىپ، بۇل جۇمىسقا قارسى تاراپ باسىم تۇسكەندىكتەن، زاڭ جوباسى كەرى قايتقان بولاتىن. ودان كەيىن شە؟

– جەكە ءىز كەسۋشىلەر ينستيتۋتتارى قۇقىقتىق مەملەكەتتەردە باعزى زاماننان جۇمىس ىستەيدى. ءبىزدىڭ ەلدە بۇل ماسەلە قىزۋ تالقىلانىپ بارىپ، باسىلىپ قالدى. الايدا، زامان تالابى بولعاندىقتان، قايتا اينالىپ كەلىپ وتىرمىز، – دەيدى «ادۆوكاتتار فورۋمى» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ ءتوراعاسى تاير نازحانوۆ. ناقتى تالاپقا سۇيەنسەك، جەكە ءىز كەسۋشى بۇرىن سوتتالماعان، جوعارى زاڭگەرلىك ءبىلىمى بار، كەم دەگەندە 3 جىل قۇقىق قورعاۋ ورگانىندا ەڭبەك ەتكەن ادام بولۋى ءتيىس. كەز كەلگەن قىلمىستى اشۋداعى ماڭىزدى تەتىك – اقپاراتتىڭ مولدىعى. ال قىلمىسقا قارسى كۇرەستە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى بولسىن، قورعاۋشىلار بولسىن، جەكە ءىز كەسۋشىلەرمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەسە، بۇل شەشىم قوعامداعى تىنىشتىقتى ساقتاۋداعى ماڭىزدى كۇش بولماق. ەگەر زاڭ قابىلدانسا، جەكە ءىز كەسۋشىلەردىڭ اقپاراتتى قۇپيا ساقتاۋلارىنا، قانداي جاعدايدا دا جاريا ەتپەۋلەرىنە، ادامداردىڭ جەكە ومىرلەرىنە قول سۇقپاۋلارىنا باسا نازار اۋدارىلۋى قاجەت. سەبەبى، جاڭا زاماندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتى زاڭدارمەن رەتتەلىپ، تولىق قالىپتاسقان دەڭگەيدە. ەلىمىزدە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ىشكى ىستەر ورگاندارى تۋرالى» جانە «جەدەل ىزدەستىرۋ قىزمەتى تۋرالى» زاڭدار بار. وسى ەكى زاڭعا سايكەس، قىلمىستىق ىزدەستىرۋ جۇيەسىنىڭ ەنشىسىنە بولىنگەن قوماقتى قارجىنىڭ بارلىعى قوعامنىڭ يگىلىگىنە جۇمسالۋدا. سوندىقتان دا جەكە ءىز كەسۋشىلەردى قىلمىستىق ىزدەستىرۋ قىزمەتىنىڭ ءبىر بالاما ءتۇرى دەپ قانا قاراستىرۋ كەرەك.

ەركەعالي بولات ۇلى