ەڭ قيىن ماماندىق - ادام بولۋ

حوسە مارتي

وسى 2018 جىلدىڭ مامىر ايىنىڭ ەكىنشى كۇنى اباي اتىنداعى قازۇپۋ، جاراتىلىستانۋ جانە گەوگرافيا ينستيتۋتىندا “قازاقستان ءتورتىنشى ونەركاسىپ توڭكەرىسى قارساڭىندا: باسەكەلەستىك جانە ادامي كاپيتال الەۋەتىمەن” -اتتى ەركىن پىكىر مەن اشىق وي الاڭىن ۇيىمداستىردىم. دوڭگەلەك ۇستەلگە تانىمال عالىمدار، كاسىپكەرلەر، ۇستازدار جانە ماگيسترلەر مەن ستۋدەنتتەر قاتىسىپ، الداعى ۋاقىتتا ادامزاتتى كۇتىپ تۇرعان اسا اۋقىمدى عىلىمي-تەحنيكالىق جاڭعىرۋلارمەن بىرگە، بۇرىن-سوڭدى بولماعان باسەكەلەستىك جانە جويقىن قاۋىپ-قاتەرلەر تۋرالى وي ءبولىستى.

ۇيىمداستىرۋداعى ماقساتىم - جاستاردىڭ دۇرىس ماماندىق تاڭداپ، ساپالى ءبىلىمدى الىپ، بولاشاقتا قاجەتتى كاسىپپەن اينالىسىپ، قارجىلىق جانە الەۋمەتتىك تۇرعىدا تاۋەلسىز بولۋى ءۇشىن باعىت-باعدار بەرۋ. بۇل ويعا كەلگەنىمە دە ءبىراز جىل بولدى. سەبەبى ۋنيۆەرسيتەتتە ۇستاز بولىپ جۇرگەنىمە مىنە 30 جىلعا جاقىن ۋاقىت ءوتىپتى. الدىمىزدان قانشاما شاكىرتتەر تۇلەپ ۇشتى. زامان اعىمى مەن ۋاقىت تالابى دا كوز الدىمىزدا وزگەرىپ، قۇبىلىپ جاتىر. ءبىلىم مەن ونى بەرۋدىڭ ءادىس-تاسىلى، تەحنيكاسى ۇزدىكسىز جاڭعىرۋدا. ادام ءوز زامانىنا لايىق ءبىلىمدى الۋى كەرەك، بولاماسا، كوشتەن قالىپ قويادى. ناسىر احمەت قالپەنىڭ سوزىمەن ايتقاندا: “ءوز زامانىنىڭ عىلىمىن بىلمەي ءومىر سۇرگەن كىسى، نادان بولىپ ولەدى”/1/. 

ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەت پەداگوگيكالىق باعىتتا بولسا دا، شاكىرتتەرىم قاتارىنان جۋرناليستەر،  قۇقىق قورعاۋ ورىندارىنىڭ، بانك سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەر، كاسىپكەرلەر، ساتۋشىلار ت.ب. ءوسىپ شىقتى. ءتىپتى كەزىندە دۇرىس ماماندىق تاڭداماۋ سەبەبىنەن، وقۋعا قىزىقپاي، سوڭىندا ۋنيۆەرسيتەتپەن “قوشتاسىپ”، ءومىرىن وكسىتكەندەر دە بولدى. بۇل نە سوندا؟ ءبىزدىڭ جاستار نەگە وزدەرى سونشا جىل وقىعان كاسىبىن ىستەمەيدى؟ الدە ولار ءوز ماماندىعى بويىنشا جۇمىس تابا المادى ما، جوق الدە ۇستازدىق سالانىڭ مارتەبەسى مەن جالاقىسى تومەن بولدى ما، الدە، جان قالاۋى سول بولدى ما؟ ءبارى دە مۇمكىن. ال سوندا نەگە اۋەلدە پەداگوگيكالىق ماماندىققا وقۋعا ءتۇستى؟-دەگەن سۇراق تۋادى. مىنە ماسەلەنىڭ ءتۇپ - توركىنى وسىندا جاتىر.

الەمدە 40 مىڭ شاماسىندا ماماندىقتىڭ ءتۇرى بار. جىلىنا 25 ملن ادام جۇمىس ورنىن اۋىستىرادى ەكەن، ءبىر قىزىعى سونىڭ 12 پايىزى ءوز ورنىنا قايتىپ كەلەدى/2/. بۇنىڭ ءوزى ماماندىق تاڭداۋدىڭ كۇردەلى ەكەندىگىن ۇعىندىرادى. مەكتەپ ءبىتىرۋشى ۇمىتكەرلەردىڭ وزدەرىنە قاجەتتى ماماندىقتى تاڭداي الماۋىنىڭ سەبەپتەرى ءار الۋان. وعان مينيسترلىك، مەكتەپ، اتا-انا، وقۋشىنىڭ ءوزى دە جاۋاپتى بولۋى مۇمكىن. ەگەر مينيسترلىك تۇلەكتەردىڭ بولاشاعىنا دۇرىس باعىت-باعدار بەرەتىن اقپاراتتار مەن مامان-كادرلاردى ۇيىمداستىرىپ، جۇيەلى تۇردە، ب ا ق ارقىلى جۇمىس ىستەسە، بولاشاقتا قاجەتتى پاندەردى وقىتۋعا ءمان بەرسە؛ مەكتەپ ۇجىمى پسيحولوگ، بىلىكتى پەداگوكتاردى، بيزنەسمەندەردى، عالامداردى، قوعام قايراتكەرلەرىن شاقىرىپ بىتىرەتىن جانە ورتا مەكتەپتىڭ جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىمەن كەزدەسۋ ۇيىمداستىرسا، سول ارقىلى ولارعا جول سىلتەسە؛ اتا-انا بىرەۋگە، كورشىسىنە، اۋىلداسى مەن اعايىنىنا ەلىكتەمەي، ءوز بالاسىنىڭ دارىنى مەن قىزىعۋشىلىعىنا ساي، ماماندىق الۋىنا جاعداي جاساسا؛ وقۋشى دا ساباقتان تىس ۋاقىتىندا جاڭا عىلىمي-تەحنيكالىق دۇنيەلەر مەن شىعارماشىلىققا دەن قويىپ، ءوزىنىڭ بولاشاعى تۋرالى ءبىر ءسات بولسا دا، ويلانىپ، جوسپار جاساسا باسقاشا بولار ەدى. ءبىراق ناقتى ومىردە ولاي بولماي جاتادى. تۇلەكتەر پسيحولوگيالىق تۇرعىدا ابىرجۋ، جۇرەكسىنۋ، سەنىمسىزدىك، وزگە بىرەۋگە ەلىكتەۋ، شاراسىزدىق فاكتورلارىنا شالدىعادى. وعان كومەك كورسەتۋگە اتا-اناسىنىڭ، وقىتۋشىلارىنىڭ دا ۋاقىتى نە شاماسى كەلە بەرمەيدى. ونىڭ ۇستىنە كورپەگە قاراي كوسىلۋ دە بار. قازىرگى جاستار جوو-ىن تالداعاندا مىناداي ولشەمدەردى نەگىز ەتەدى: ماماندىعىنىڭ بەت-بەدەلى، تابىستىلىعى، وقۋ اقىسى، اينالاداعى ادامدارعا اسەرى، ۇبت جيناعان باللى جانە ءوزىنىڭ بەيىمدىلىگى مەن قىزىعۋى. وسىلاردىڭ ىشىندە ەڭ سوڭىندا عانا جۇرەك قالۋى تۇر. ال قالعاندارى قوعامدىق-ەكونوميكالىق، پسيحولوگيالىق فاكتورلار جەتەگى. سونىڭ ناتيجەسىندە تۇلەكتەردىڭ 15 پايىزى عانا دۇرىس تاڭداۋ جاساي الادى ەكەن. قالعان باسىم كوپشىلىگى كەزىندە كورەمىز دەگەن “تاۋەكەلمەن” كەتە بارادى. سوندىقتان مەنىڭ ماقساتىم: ازامات رەتىندە - جاستاردىڭ بولاشاعى باياندى بولۋىنا؛ ۇستاز رەتىندە - الدىما ءوز ماماندىعىن ءسۇيىپ وقيتىن جاستىڭ كەلۋىنە؛ اكە رەتىندە - ۇرپاعىمنىڭ بىلىكتى، ءبىلىمدى ادام بولۋىنا جول سىلتەۋ عانا. ءبىر اۋىز سوزبەن ايتقاندا قازاق جاستارىن ادامي كاپيتالعا اينالدىرۋعا ءمان بەرۋ. كاپيتال دەگەنىمىز - تابىس اكەلەتىن قۇندىلىق. تابىس اكەلمەگەن كەز-كەلگەن بايلىق كاپيتال بولا المايدى. سوندىقتان العان ءبىلىم نە وزىنە، نە ەلىنە پايداسىن بەرمەسە ول قايدان ادامي كاپتيال بولماق؟ ادامي كاپيتالعا اينالماعان جان قالاي باسەكەلەستىككە قابىلەتتە بولا السىن؟

   «ادامي كاپيتال» تەرمينىن العاش رەت عىلىمي ورتاعا ەنگىزگەن،  نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى، ەكونوميست تەودور شۋلس: “ادام بويىنداعى بارلىق قابىلەت تۋا بىتەدى نەمەسە ومىرلىك داعدىمەن قالىپتاسادى. ءتيىستى قارجى ءبولۋ ارقىلى دامىتىلاتىن ادام بويىنداعى تۋا جانە ومىردە جۇرە قالىپتاسقان قۇندى قابىلەتتەردى ءبىز ادامي كاپيتال دەيمىز” - دەگەن. دەمەك، ادامي كاپيتال – ادامداردىڭ ءوندىرىس پروسەسىنە قاتىسۋ كەزىندەگى قابىلەتى مەن ءبىلىمى، ەڭبەك ەتۋ دارەجەسى. ادام بويىندا جاسىرىن قابىلەت بولادى. ول قىزىعۋشىلىق سەزىمى ارقىلى كورىنىس تابادى. جۇرە بىتەتىن قابىلەت ول - دۇرىس جول كورسەتۋ جانە وقىتۋ ارقىلى جەتىلەدى.

مەملەكەت تە، جەكە ازاماتتار دا ۇرپاق بىلىمىنە قارجى قۇيۋدان ساقسىنباۋ كەرەك. ادام كاپيتالىنىڭ ينۆەستيسياسىنا – دەنساۋلىق ساقتاۋعا، وقۋعا، تەحنيكالىق ءبىلىم الۋعا كەتكەن شىعىندى ايتۋعا بولادى. دامىعان ەلدەر ادامي كاپيتالعا ينۆەستيسيا سالۋدى بولاشاقتا مول تابىس اكەلەتىن بيزنەس جوبا رەتىندە قاراستىرادى. نوبەل سىيلىعىنىڭ تاعى ءبىر لاۋرەاتى گەري بەككەر: “بىلىمگە جۇمسالعان ينۆەستيسيا بولاشاقتا ورتا ەسەپپەن جىلىنا 12-14 پايىز تابىس بەرەدى؛ تۇرعىنداردىڭ ادامي كاپيتالىن دامىتۋ ەلدىڭ جالپى ەكونوميكالىق وسىمىنە اكەلەدى؛ ادامي كاپيتالدى ءبىر پايىزعا عانا ارتتىرۋ، ءىجو-نىڭ جان باسىنا شاققانداعى ءوسىمىن 3 پايىزعا دەيىن ارتتىرادى”-دەيدى. سوندىقتان جاستاردىڭ جاقسى ءبىلىم الىپ، ءوز ءىسىنىڭ مامانى بولۋ تەك جەكە ادامداردىڭ عانا قۋانىشى ەمەس، تۇتاس ەلدىڭ مەرەيى دەپ باعالاۋ ءجون. بۇل كەزەكتە جوعارى وقۋ ورىندار (جوو) جۇيەسىنىڭ ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋىنىڭ  ماڭىزى زور.

قازىرگى قازاقستان جوعارى وقۋ ورىندارى الەمدىك دامۋ ۇردىسىنە بەت العاندىقتان جەتىستىكتەرى مەن كەمشىلىكتەرى دە بولادى. شامامەن ەلىمىزدە 131 جوعارى وقۋ ورنى بار. سانى جاعىنان ءاربىر ميلليون تۇرعىنعا شاققاندا ۇلىبريتانيا، گەرمانيا، جاپونيا سياقتى ەلدەردى باسىپ وزىپ وتىر. ونىڭ ۇستىنە ماماندىقتار بويىنشا اۋىتقۋلار باسىم. ماسەلەن، جوو-دا 350 مىڭعا تارتا شاكىرت ءبىلىم السا، ونىڭ 330 مىڭنان استامى باكالاۆرلار. ەل ەكونوميكاسى ءۇشىن وسىنشاما باكالاۆرلارعا سۇرانىس بار ما؟ اسىرەسە، زاڭگەر، ەكونوميست، قارجىگەر سياقتى ماماندىقتار ءۇشىن؟ جوو-دا 27 پايىز ەكونوميستەر دايىنلالادى ەكەن. ال ەلىمىزدىڭ ەڭبەك نارىعىندا ءارتۇرلى ەكونوميكالىق ماماندىقتار بويىنشا جۇمىس ىستەيتىندەر سانى 13 پايىزدان اسپايدى. ەكى ەسە ادام ارتىق ەڭبەك كۇش. كەرىسىنشە ەلىمىزدە تەحنيكالىق  كاسىپتىك وقۋ ورىندارىن بىتىرگەن مامانداردى قاجەتسىنەتىن 20 مىڭ جۇمىس ورنى بوس تۇر. مىنە بۇل ماماندىق تاڭداۋداعى ولقىلىقتاردىڭ سالدارى. ەكونوميكالىق الەۋەتى جوعارى ەلدەردە مەكتەپ بىتىرۋشىلەردىڭ 80 پايىزعا جۋىعى كاسىبي بىلىكتىلىگى جوعارى جۇمىسشى مامان­دىعىن يگەرۋگە دەن قويادى/3/.

وسى تۇستا باسا ايتا كەتەتىن ءبىر جاعداي، قازىرگى تاڭدا جوعارى ءبىلىم الۋ قول جەتىمدى. الايدا، سۇرانىسقا يە ماماندىق يەسى بولۋ ماسەلە بولىپ تۇر. ءوز باسىم قازاق جاستارىنىڭ جاپپاي جوو-دا وقۋىن قۇپ كورمەيمىن. كەرىسىنشە  قالامساپ، ينە جاساۋدان باستالاتىن كۇندەلىكتى تۇرمىستىق بۇيىمداردان تارتىپ عىلىمي سيىمدىلىعى جوعارى تەحنيكالاردى جاسايتىن، “Made in Kazakhstan” اۆتورى بولاتىن جاستار كەرەك. ونسىز “باسەكەگە قابىلەتتى 30 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ”-دەگەن ۇرانىمىز بوس ارمان بولماق. ءسوز ورايى كەلگەن سوڭ ازداپ تولىقتىرا كەتەيىن، بۇكىلالەمدىك ەكونوميكالىق فورۋم دۇنيەجۇزلىك بانك جانە جەنيەۆاداعى حالىقارالىق مەنەدجمەنت جانە دامۋ ينستيتۋتىمەن بىرلىكتە  ءار جىلى الەم ەلدەرىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن باعالايدى. سول ارقىلى ەلدەر وزدەرىنىڭ ارتىق-كەم تۇستارىنا تالداۋ جاسايدى. ونىڭ ولشەم كورسەتكىشتەرى كوپ. باستىلارى تومەندەگىدەي/4/:

ءبىز وسى كورسەتكىشتەر نەگىزىندە 30 ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋدى ماقسات ەتىپ وتىرمىز. ءبىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ، ماماندىق تاڭداۋ ۇستانىمىمىز وسى كورسەتكىشتەردىڭ تالابىنا ساي نىساندا بولعانى دۇرىس. ونىڭ ۇستىنە  ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك توڭكەرىس قارساڭىندامىز. بۇل توڭكەرىس - كيبەرفيزيكالىق جۇيەنىڭ  وندىرىسكە، كۇندەلىكتى تۇرمىسقا جانە جۇمىسقا ەنۋىمەن ەرەكشەلەنەتىن، ادام بالاسىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ءتارتىبىن، ءوندىرىسى مەن تۇرمىسىن، ساۋداسى مەن نارىعىن، ءتىپتى، ۇكىمەتى مەن ساياسي جۇيەسىن، قالا بەردى جەكە ادامنىڭ تۇلعالىق قاسيەتىن وزگەرتەتىن ءىرى توڭكەرىس. ن.نازاربايەۆتىڭ سوزىمەن ايتقاندا: ءتورتىنشى جاھاندىق ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا نەمەسە جاڭا تەحنولوگيالىق قالىپ ءبىزدىڭ قالاي جۇمىس ىستەيتىنىمىزدى، ازاماتتىق قۇقىقتارىمىزدى قالاي ىسكە اسىراتىنىمىزدى، بالالارىمىزدى قالاي تاربيەلەيتىنىمىزدى تۇبەگەيلى وزگەرتەدى. ول ەل ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا اسەر ەتىپ قالماستان، جاپپاي جۇمىسسىزدىققا الىپ كەلەدى. مىنە ۇمىتكەرلەر، جاستار شىنايى ويلانىپ، دۇرىس ماماندىق تاڭداپ، ادال ەڭبەك ەتىپ، ءوزىنىڭ كاسىبي الەمىن جاساۋدىڭ كەزى كەلدى. ءبىز كوتەرىپ وتىرعان ماسەلەنىڭ وزەگى دە وسى.

بۇكىل دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋمنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ءارى پرەزيدەنتى كلاۋس شۆابتىڭ “The Fourth Industrial Revolution”(ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك توڭكەرىس)-اتتى كىتابىندا: “ءتورتىنشى ونەركاسىپ ريەۆوليۋسياسى بويىنشا، كوممۋنيكاسيانىڭ  سيفرلىق بايلانىس  ارنالارمەن جانە  باعدارلامالىق تەحنولوگيامەن قامتاماسىز ەتىلۋى،   قوعامدى تۇبەگەيلى وزگەرتەدى دەسەك ارتىق كەتپەيمىز. بۇل وزگەرىستەردىڭ اسەر ەتۋ اۋقىمى، ترانسفورماسيالانۋى جانە جىلدامدىعى، ادامزات تاريحىندا بولىپ وتكەن ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسياعا قاراعاندا مۇلدەم باسقاشا تۇرپاتتا ءجۇرىپ جاتىر”-دەپ اتاپ كورسەتتى/5/. وسى كىتاپتا دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق فورۋمنىڭ حالىقارالىق ساراپتاۋ كەڭەسىنىڭ، جوعارى لاۋازىمدى بيزنەس وكىلدەرىنىڭ  800 جەتەكشىسىنە زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، سول بيزنەس وكىلدەرىنىڭ كوزقاراستارى بويىنشا  تۇبەگەيلى وزگەرگەن جاڭا تەحنولوگيانىڭ قاي كەزدەن باستاپ، جالپى قوعامدىق سيپات الاتىندىعىن جانە ونىڭ اسەرىنىڭ قالاي بولاتىندىعى تۋرالى ساراپتامانى ۇسىنعان. مەن سىزدەرگە وزگەرىس كەزەڭنىڭ  23 وزگەرىسىن تومەندەگى كەستە ارقىلى ۇسىنىپ وتىرمىن.

كورىپ وتىرعاندارىڭىزداي، وسى 23 ءتۇرلى وزگەرىس ءبىزدىڭ قوعامدى جانە قوعامدىق قارىم-قاتىناستى تۇبەگەيلى وزگەرتۋ قارساڭىندا تۇر. قازىرگى كەزدە زەرتتەۋشىلەر مەن ونەر­تاپ­قىشتار – ادام ينتەللەكتىسى دەڭگەيىندەگى جا­ساندى ينتەللەكتىنى ويلاپ تابۋعا تالپىنۋدا. جاساندى ينتەللەكت (Artificial intelligence) «اقىلدى» تەحنولوگيالار زا­ما­نىن تۋدىردى جانە ول توقتاۋسىز ءارى قاراي دامىپ بارادى. ءبىز بۇل ماقالادا، 4-ونەركاسىپتىك توڭكەرىستىڭ ءار وزگەرىسىنە توقتالمايمىز. ءبىز تەك، وسى وزگەرىستەر ورىن العاندا قانداي ماماندىقتاردىڭ ورنىن تەحنيكالار يەلەپ، ادامداردى جۇمىسسىز قالدىراتىنىن جانە قانداي ماماندىقتاردى ادامدار وزدەرىنە الىپ قالا الاتىندىعى تۋرالى ايتامىز. زەرتتەۋدىڭ ناتيجەسىنە نەگىزدەلگەندە ادامداردىڭ جۇمىسسىز قالاتىن سالالاردىڭ رەتىن جوعارىدان تومەن قاراي ورنالاستىرساق بىلاي:

- كولىك جانە جۇكتاسىمال،

- ءوندىرىس،

- تەحنيكالىق مونتاج جانە رەمونت،

- قۇرىلىس جانە كەن ءوندىرۋ،

- جەر يگەرۋ، ورمان جانە بالىق شارۋاشىلىعى،

- كەڭسە جانە اكىمشىلىك قىزمەتتەر،

- ساتۋ جانە وعان قاتىسىتى جۇمىستار،

- قىزمەت كورسەتۋ،

- دارىگەرلىك جانە دەنساۋلىق ساقتاۋداعى تەحنيكالىق قىزمەتتەر،

- ءبىلىم بەرۋ، زاڭنامالىق، حالىققا قىزمەت كورسەتۋ، ونەر مەن ب ا ق،

- كومپيۋتەرلىك قۇرال-جابدىق، تەحنيكا مەن عىلىم،

- باسقارۋ، بيزنەس جانە قارجى/5، 175./

ەڭ الدىمەن روبوتوتەحنيكالاردىڭ يەلەيتىن سالاسى- كولىك جانە جۇكتاسىمال سالاسى بولماق، وعان جۇرگىزۋشىسىز كولىكتەردىڭ پايدا بولۋى جەتكىلىكتى سەبەپ. ودان سوڭ ءوندىرىس ورىندارى، مونتاج جانە رەمونت، قۇرىلىس، كەن ءوندىرىۋ مەن بايىتۋ سالالارى بىرتىندەپ ادامداردىڭ قولىنان سۋسىپ شىعا بەرمەك. ءبىراق، ءبىلىم، ونەر، شىعارماشىلىق، عىلىم مەن باسقارۋ سالالارى ادامداردىڭ ەنشىسىندە قالادى. وعان جاساندى ينتەلەكتىنىڭ مۇمكىندىگى جەتپەيدى. ءبىز جوعارىدا ايتقان جاساندى ينتەلەكتىنىڭ “قولىنا وتەتىن” سالالاردا مۇلدە ادام جۇمىس ىستەمەيدى دەۋدەن اۋلاقپىز. وندا دا ادامدار جۇمىس جاسايدى، مىسالى، باسقارۋشى، تەحنيكالىق شەبەرلەر، زاڭگەرلەر، كاسىپكەرلەر بولىپ. مىنە جاس دوستار سىزدەردىڭ زاماندارىڭىز الدە سور الدە باعىڭىز بولار وسىنداي وزگەرمەلى ومىرگە تاپ بولىپ وتىرسىزدار، باسەكەلەستىك بۇرىن جانە ءقازىر ادامدار اراسىندا بولسا، تاياۋ بولاشاقتا ادامدار مەن ادامدار اراسىنان القىپ، ادامدارمەن “جاساندى ادامدار” اراسىندا بولعالى تۇر. ال ونداي جاساندىلاردىڭ جۇرەگىندە قۇدايدىڭ بىزگە بەرگەن ەڭ ۇلى سىيى - ماحاببات پەن ىزگىلىك بولماعاندىقتان ولارمەن باسەكە كەسكىلەسكەن تۇردە بولاتىندىعى داۋسىز. ءبىراق، ءسىز ساسپاڭىز، قورىقپاڭىز، تەك سولاردى جاساۋ مەن باسقارۋدىڭ ءبىلىمى مەن عىلىمىن يگەرىڭىز، شىعارماشىلىققا جاقىن بولىڭىز، جەكە كاسىبىڭىزدى اشىڭىز. ال اتا-انالار حالقىمىزدىڭ “اكە بالاعا سىنشى”-دەگەن دانالىعىن باسشىلىققا الىپ، بالاڭىزدىڭ دارا قاسيەتىن، اۋەستىگىن باعالاڭىز. ونىڭ قانداي ماماندىق وقۋىنا نەمقۇرايلى قاراماڭىز. ونىڭ بىلىمىنە “ينۆەستيسيا” سالۋدان قاشپاڭىز. ول ينۆەستيسيا مەيلى قارجى، مەيلى اقىل-كەڭەس، جىلى جۇرەك، ىزگى كومەك بولسىن، ءبارى دە داعدارىپ جۇرگەن ۇل-قىزىڭىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى ەكەنىن ەسكەرىڭىز. قانشا جۇمىس باستى بولساڭىزدا، ۇيالىتەلەفون مەن ەسسىز فيلمدەرگە بولگەن التىن ۋاقىتىڭىزدى ۇرپاعىڭىزعا ارناڭىز. بالالارىڭىزدىڭ بىلىمىنە جۇمسالعان قارجىنىڭ قارتايعاندا بەيرەسمي زەينەتاقى بولىپ وزىڭىزگە قايتارىن ۇمىتپاڭىز. ءسوز سوڭىندا ماماندىق تاڭداۋدا ەكى نەگىزگى ۇستانىمدى ەستە ساقتاڭىز. باستىسى، ءوزىڭىزدى ماماندىققا ەمەس، ماماندىقتى وزىڭىزگە ولشەم ەتىڭىز نەمەسە “ماعان وسى ماماندىق كەرەك پە؟” ەمەس، “مەن وسى ماماندىقتىڭ ۇدەسىنەن، تالابىنان شىعا الام با؟”-دەگەن سۇراقتى قويىڭىز. سوندا جۇرەگىڭىزدىڭ قالاۋىن تاباسىز. ەكىنشى ۇستانىم - “ەگەر، مەن وسى ماماندىقتى يگەرگەندە مەملەكەتىمە نە ىستەپ بەرە الامىن”- دەگەندى ويلاڭىز. سەبەبى، ءتۇبى بارىمىزدە مەملەكەت ءۇشىن جۇمىس ىستەيمىز. مەملەكەتتىڭ ءسىزدى كەرەكسىنۋى - ءسىزدىڭ بولاشاعىڭىزدىڭ جارقىن بولعاندىعى. مەملەكەت - ءبىزدىڭ وتانىمىز، انامىز، اكەمىز، دوسىمىز، ءۇيىمىز، كۇيىمىز. ول جاقسى بولسا، ءبىز دە جامان بولمايمىز. ەلىمىزدى ءسۇيىپ، ەلىمىز ءۇشىن قىزمەت ىستەيتىن ازاماتتاردان بولايىق.  

قاستەر سارقىتقان

اباي اتىنداعى قازۇپۋ،

ەلتانۋ جانە تۋريزم كافەدراسى دوسەنتى  

پايدالانعان ادەبيەتتەر:

1. قاستەر سارقىتقان “تابىس - جۇرەكتە جاسىرىنعان قۇداي قۇپياسى”/Elana.kz 19.04.2017
2. بەرسۇگىروۆا ا. ءا. “ماماندىق تاڭداۋدىڭ سىرى نەدە؟” ped.kz 10.2014
3. جىلقىباي جاعىپار ۇلى “ەل ەرتەڭى ينتەللەكتۋالدى ۇرپاق قولىندا”/ ەگەمەن قازاقستان 23.12.2016 ج.
4. 4. قاستەر سارقىتقان “باسەكەلەستىك دەگەن نە؟ ءبىز كىممەن باسەكەلەسەمىز؟” / Qamshy.kz 15.04.2016
5. 5. كلاۋس شۆاب “چەتاەرتايا پرومىشلەننايا ريەۆاليۋسيا”/توو يزداتەلستۆو “ە” موسكۆا 2017 - 208 س.