بۇگىنگى تاڭدا شەكارا اسىپ، جۇڭگو دەگەن الپاۋىت مەملەكەتتە ءبىلىم الىپ جۇرگەن قازاق ستۋدەنتتەرىنىڭ سانى 1200-گە جۋىقتايدى. ولاردىڭ كوبىسى، انىعىن ايتقاندا، 2000-ى باس قالا پەكيندە وقيدى. سياندا 900، ۇرىمشىدە 800، شانحايدا 600، ۋحاندا 400، گۋانچجوۋدا 350، نانكيندە 250، قۇلجادا 150، لانچجوۋدا 150، شەنيان مەن حاربين قالالارىنىڭ جوو-دا 100-دەن استام قارا كوزىمىز عىلىم مەن ءبىلىم دەن قويىپ ءجۇر ەكەن.

جۇڭگو قادالعان جەردەن قان الۋىن توقتاتار ەمەس. ءالى كۇنگە دەيىن وقۋ گرانتتارىنىڭ سانىن كوبەيتىپ، ەلىكتىرەر جارناما جاساپ، «قىتايدا وقىساڭ، باعىڭ جانادى، باي بولاسىڭ» دەگەندى جاستاردىڭ ساناسىنا قۇيۋعا بارىنشا تىرىسىپ باعادى. ول جاقتاعى ءبىلىم اقىسىنىڭ باسقالارمەن سالىستىرعانداعى ارزاندىعى، قىتايلىق وقۋ ورنىنا ۇبت تاپسىرماي-اق، تەرلەمەي، تەپشىمەي-اق تۇسە سالۋ مۇمكىندىگى ءبىزدىڭ جاستاردى قاتتى قىزىقتىرادى. سوندىقتان دا قىتايدى تۇسىندە كورىپ، ارماندايتىن ابيتۋريەنتتەر سانى كۇن ساناپ وسۋدە. الايدا ولار شەتەلدە وقۋ، قىتايدا وقۋ ءارقاشان جاقسىلىق، باق-بەرەكە اكەلمەيتىنىن ويلاي بەرمەيدى. اتا-اناڭنان جىراق جەردە شالىس باسۋ وڭاي. اقىل-كەڭەسىن ايتىپ، ءتۇزۋ جولعا باعىتتايتىن جاناشىرىڭ بولمايتىنى دا جانعا باتادى. قىتايعا ارمان قۋىپ بارىپ، قازاقستانعا قاسىرەت شەگىپ ورالعان ءبىر قازاق جىگىتىنىڭ وقيعاسىن تىلگە تيەك ەتەيىك.

كەيىپكەرىمىز بەتپە-بەت كەزدەسىپ، وقيعاسىن بايانداۋدان باس تارتتى. قىتايدىڭ تۇرمەسىندە وتىرىپ شىققان ستۋدەنت وقيعاسىن ق ر ءسىم وزگەلەرگە ساباق بولسىن دەگەن نيەتپەن قىسقاشا ايتىپ بەردى. دەگەنمەن ءاتى-جونىن جاريا ەتپەۋ – كەيىپكەردىڭ ءوتىنىشى. وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن ونىڭ اتىن سامات دەپ وزگەرتىپ الايىق.

پەكيندەگى ورتالىق قارجى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءبىرىنشى كۋرسىندا وقىپ جۇرگەن سامات «رەنمين» حالىقارالىق مەكتەبىندە ۇرلىق جاسايدى. بىرەۋدىڭ نوۋتبۋگىن قولدى ەتپەكشى بولادى. اتالمىش وقۋ ورنى قىتايداعى ەڭ بەدەلدى ءبىلىم وردالارى ەكەندىگىن ەرەكشە ايتا كەتكەن ءجون. نوۋتبۋكتى ۇرلاعان جەرىندە سامات قحر-دىڭ قوعامدىق قاۋىپسىزدىك ورگانى (پوليسيا) قىزمەتكەرلەرىنىڭ قولىنا تۇسەدى.

جەرگىلىكتى پوليسيا بولىمشەسىندە ءبىر كۇن تۇنەگەن قازاقستاندىقتى قالالىق تەرگەۋ يزولياتورىنا توعىتادى. اتا-اناسى قىتايعا كەلىپ جەتپەس بۇرىن كامەلەت جاسىنا تولماعان ونىڭ قامقورشىسى رەتىندە ءوزى وقىعان ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ۇستازى بەكىتىلەدى.

تەرگەۋ ءىسى جۇرگىزىلگەن ۋاقىتتا ءماجبۇرلى تۇردە ءوز كىناسىن مويىنداۋ دەگەندەي جۇمىستار جۇرگىزىلمەگەندىگىن ايتادى. اۋدارماشىنى دا پەنيتەنسيارلى (قىلمىستىق-اتقارۋشى دەگەن ءسوز) مەكەمەنىڭ ءوزى تاعايىنداپتى.

Cاماتقا قويىلعان سۇراقتاردىڭ لەگى جاسالعان قىلمىستىڭ توڭىرەگىندە بولعاندىعىن ايتا كەتكەن ءجون. دەگەنمەن كەي كەزدە بيلىك وكىلدەرى اتا-اناسى كىم، تۋىسقاندارى نەمەن اينالىساتىندىعىن بىلگىسى كەلگەندىگى راس.

ءۇش ايعا سوزىلعان تەكسەرۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە جۇڭگو جاعى ءبىزدىڭ جىگىتتى تەرگەۋگە اتسالىسۋعا شاقىردى. ولار مۇنى رەسمي تۇردە كەلىسسوز تۇرىندە قول قويىپ، بەكىتۋدى سۇرايدى. ءوز كەزەكتەرىندە تۇرمەگە توعىتىلاتىن مەرزىمدى قىسقارتۋعا كومەكتەسەتىندىكتەرىن ايتادى. سامات كەلىسىمىن بەرەدى (كەلىسسوزگە قول قويادى).

ساماتتىڭ اتا-اناسى ق ر ەلشىلىگىنىڭ كومەك رەتىندە بەكىتىپ بەرگەن ادۆوكاتى قحر پوليسياسىمەن كەلىسىمگە كەلىپ، ماسەلەنى «شەشەمىن» دەپ قوماقتى قاراجات سۇراي بەرگەننەن باسقا دىم بىتىرمەگەنىن ايتادى.

قحر تەرگەۋ يزولياتورىنداعى جاتقان ساماتتىڭ كۇن ءتارتىبى (ۋاقىتى شامالاپ الىنعان) مىناداي بولعان ەكەن:

6:30 – ۇيقىدان ويانۋ؛

7:00 – تاڭعى اس؛

8:30 – «ورىندىقتا وتىرۋ» (جازاسىن وتەۋشىلەر ءبىر ورىندا ياكي ورىندىقتا وتىرىپ پايدالى ىسپەن شۇعىلدانۋلارى شارت: كىتاپ وقۋ بولسىن، قولونەرمەن اينالىسۋ بولسىن)؛

10:30 – مەكەمە توڭىرەگىندە سەرۋەندەۋ؛

11:00 – تۇسكى اس؛

11:30 – دەمالۋ ۋاقىتى (ۇيىقتايدى)؛

13:30 – «ورىندىقتا وتىرۋ»؛

16:00 – مەكەمە توڭىرەگىندە سەرۋەندەۋ؛

16:30 – كەشكى اس؛

17:00 – بوس ۋاقىت؛

19:00 – كەشكى جاڭالىقتاردى كورۋ (جۇڭگو تىلىندە)؛

22:00 – ۇيىقتاۋ.

ۇزاققا سوزىلعان التى ايدان كەيىن قحر سوتى ساماتتى سەگىز ايعا تۇرمەگە  قاماۋدى ۇيعارادى. سونىمەن قاتار 2000 يۋانگە ايىپپۇل تاعايىندايدى. سەگىز ايدان كەيىن تەمىر توردان امان شىققان سامات ءوز وتانىنا، قازاق ەلىنە دەپورتاسيالانىپتى.

سامات بۇگىندە نەمەن اينالىساتىنىن، نەنى ارماندايتىنىن ايتپاپتى. سولاي سانادا سانسىز سۇراقتار سايراپ قالدى. دەگەنمەن ءبىر قازاقتىڭ جولى بولىپ، ومىردە ءوز ورنىن تابۋىنا تىلەكتەسپىز. شەتەلدە ءجۇرىپ، ءومىر جولىنان اداسىپ، قاتەلىككە بوي الدىرعان جەرلەستەرىمىز اتامەكەننىڭ انا ەكەندىگىن، قىسىلعاندا پانا ەكەندىگىن بىلگەنىن قالايمىز.